کودکان سرشار از خلاقیت هستند، زیرا هنوز در قید‌و‌بند قواعد و چارچوب‌های بزرگ‌ترها قرار نگرفته‌اند. اما مانند هرچیز دیگر، بزرگ‌ترها باید تفکر خلاق کودکان را هدایت کنند. این کار هم وظیفه‌ی والدین و هم وظیفه‌ی معلمان و مربیان است. در این مقاله، روش‌ها و بازی‌های متنوعی برای ایجاد و تقویت تفکر خلاق در کودکان به والدین و مسئولین مدارس یا مهدکودک‌ها معرفی شده است. قبل از خواندن این مقاله سعی کنید کلیشه‌ها و رسم‌و‌رسوم قدیمی را کنار بگذارید و با دیدگاهی باز با ما همراه شوید.

همه‌ی ما اصولا خلاقیت شگفت‌انگیزی را در نقاشی‌ها، بازی‌ها و ابتکارات کودکان می‌بینیم. تفکر خلاق در کودکان در رنگ‌آمیزی خلاقانه‌شان، انشاها و زبان‌های رمزی و عجیب‌و‌غریبی که طراحی می‌کنند، دیده می‌شود. مدارس در شکوفایی تفکر خلاق در کودکان نقش مهمی دارند. آنها باید در جهت بهبود قدرت بیان کودکان بکوشند، شیوه‌ی حل مشکلات را به آنها بیاموزند و توانایی‌های هنری‌شان را پرورش بدهند.

مدارس و مهدکودک‌ها، بیشتر به تأمین امنیت و سلامت کودکان و نیز تدریس مهارت‌های شناختی مانند اَشکال، رنگ‌ها، آموزش رفتار اجتماعی، سوادآموزی و مهارت‌های عددی می‌پردازند. وقتی بیشترِ زمانِ مدرسه به آموزش چنین مهارت‌‌هایی اختصاص داده شود، دیگر برای کمک به شکوفایی تفکر خلاق در کودکان زمان چندانی نمی‌ماند. درحالی‌که کمک به پرورش خلاقیت در کودکان، اشتیاق آنها برای یادگیری را بالا می‌برد و توسعه‌ی فکری را هم پشتیبانی می‌کند.

اگر از پنج معلم تعریف خلاقیت را بپرسید، احتمالا پنج جواب متفاوت خواهید گرفت. یکی از تعاریف خلاقیت، روی فرایند «تفکر واگرا» تمرکز دارد که شامل موارد زیر می‌شود:

کنار گذاشتنِ ایده‌های قدیمی؛

ایجاد ارتباطات جدید؛

گسترش دانش؛

خلق ایده‌های شگفت‌انگیز.

زمانی که کودک را به تفکر واگرا تشویق می‌کنیم، در واقع انگیزه‌ و اشتیاق کودک را برای یادگیری عمیق بالا برده‌ایم. تشویق به تولید ایده‌های جدید، توانایی تفکر خلاق در کودکان را افزایش می‌دهد. وقتی کودک‌مان یاد ‌بگیرد که «ابهام» چیز ترسناکی نیست، مهارت تفکر پیچیده، خودنمایی می‌کند. برای مثال، کودکی که به تولد دوستش دعوت شده است، از یک طرف، از اینکه به یک مهمانی دعوت شده هیجان‌زده است، از طرف دیگر، چون مانند دوستش کادو دریافت نمی‌کند، عصبانی است. کودک در این موارد به کمک احتیاج دارد تا بیاموزد هیچ اشکالی ندارد که در یک لحظه دو احساس یا ایده‌ی متضاد داشته باشد. برای کودکان این فرصت را فراهم کنید تا مجبور شوند در فضایی مبهم یا نامعلوم ایده پردازی کنند. می‌توانید به کودک‌ کمک کنید تا بفهمد:

بعضی احساسات و آرزوها در میان همه‌ی افراد مشترک‌اند، اما بعضی از آرزوها و ایده‌ها تنها مخصوص خود او هستند.

دوستانش همیشه نمی‌خواهند بازی دلخواه او را انجام بدهند.

می‌تواند برخی کارها را همین الان و برخی را در آینده انجام بدهد.

یک ایده‌، گاهی ممکن است معرکه باشد و گاهی هم ممکن است اصلا خوب نباشد (مثلا آواز خواندن به‌طورکلی ایده‌ی خوبی است اما در زمان خواب عصر اعصاب‌خُردکن است!)

هر عملی، تبعات و پیامدهایی دارد. پایه‌گذاری این شیوه‌ی فکر کردن، قدرت استدلال و تفکر خلاق در کودکان را رشد می‌دهد.1

چرا تفکر خلاق در کودکان اهمیت دارد؟

کودکی که توانایی تفکر خلاق داشته باشد می تواند ایده پردازی کند، در مورد مسائل مختلف نظر بدهد و فقط یک فرد فرمانبردار نباشد. در گذشته با روش های فرزندپروری سنتی، سخت و از بالا به پایین جلوی تفکر خلاق کودکان گرفته می شد.

پدر و مادرها انتظار داشتند که فرزندانشان هر چه را که از جانب والدین شان یا معلمان مدرسه ارزش محسوب می شود، یاد بگیرند و بی چون و چرا اجرا کنند. مسلماً نمی توان از کودکانی که با چنین رویکردی بزرگ می شوند انتظار داشت که در آینده افراد منحصر به فردی بشوند، دیدگاه خاص خودشان را داشته باشند و بتوانند با روش های نوین مسائل را حل و تصمیم گیری کنند.

پرورش تفکر خلاق در کودکان کمک می کند تا جامعه آینده، یک دست و اعضایش رونوشتی از همدیگر نباشند.

روش های پرورش تفکر خلاق در کودکان

در اینجا به روش های ساده ای می پردازیم که بزرگسالان می توانند به واسطه آن ها موجب رشد تفکر خلاق در کودکان بشوند:

سؤال های باز بپرسید

سؤال هایی بپرسید که به پاسخی بیشتر از «بله» یا «خیر» نیاز داشته باشند. سؤال هایی مثل «به نظرت چطور می توانیم این کار را انجام بدهیم!؟» ، «چه اتفاقی می افتد اگر ….»، «بعد از این مرحله باید چه کاری انجام بدهیم؟» و …

به کودک حق انتخاب بدهید

به کودک کمک کنید تا با تصمیم گیری های فردی، کم کم انسان مستقلی بشود. مطمئن باشید که گزینه های مناسبی را به او ارائه می دهید اما اجازه بدهید که کودک خودش از میان آن ها یکی را انتخاب کند و تصمیم نهایی را بگیرد.

خلاقیت را به زندگی کودک تزریق کنید

تلاش کنید که خلاقیت وارد زندگی روزمره کودک و تجربیات هر روزه اش بشود. به عنوان مثال اگر قرار است در رستوران غذا بخورید با خودتان تعدادی کاغذ و مداد شمعی به آنجا ببرید و در کنار هم، به عنوان یک خانواده، نقاشی بکشید. مثلاً یک نفر نقاشی را شروع کند و دیگری چیزی به آن اضافه کند.

بازی های نمایشی را فراموش نکنید

زمانی را به بازی های خلاقانه و نمایشی اختصاص بدهید. از لباس ها و وسائل و ابزارهای خانه استفاده کنید و همراه با کودک یک صحنه نمایش بسازید. اجازه بدهید که او خودش صحنه را طراحی و موضوع نمایش را مشخص کند.

به کودک اجازه اشتباه کردن بدهید

به جای اینکه مشکلات را مانعی برای موفقیت بیینید، از آن ها به عنوان فرصتی برای یادگیری استفاده کنید.

نقاشی بکشید

قبل از اینکه کودک خواندن و نوشتن را یاد بگیرد، نقاشی کشیدن یکی از اولین روش ها برای ارتباط برقرار کردن با احساسات است. از کودک بخواهید که نقاشی بکشد و از او بخواهید که قصه نقاشی اش را برای شما تعریف کند.

کتاب بخوانید

کتاب خواندن می تواند یکی از بهترین روش ها برای پرورش تفکر انتقادی و تفکر خلاق در کودکان باشد. همراه با کودک کتاب های جالب و هیجان انگیز بخوانید. گاهی کتاب را ببندید و از او بپرسید که فکر می کند چه اتفاقی در ادامه خواهد افتاد؟

کودکان در بهترین سن برای پرورش بسیاری از مهارت ها هستند. یکی از این مهارت ها تفکر خلاق است که با آزادی، توجه و آگاهی بزرگسالانی مثل والدین و معلم ها و برخورداری از امکانات مناسب پرورش پیدا می کند.2

آیا بازی کردن به رشد تفکر خلاق در کودکان کمک می‌کند؟

یکی از اجزای ضروری هر کلاسی، اجرای نمایش و بازی است. در این نوع بازی‌ها، بارها تعدادی از بچه‌ها گرگ می‌شوند و تعدادی جیغ‌زنان در نقش برّه فرار می‌کنند. مربی برای افزایش خلاقیت کودکان می‌تواند در این لحظه وارد عمل شود. او می‌تواند به کودک کمک کند تا رفتار کلیشه‌ای‌اش را به تصویر بزرگ‌تری از جهان متصل کند. معلمان، همیشه ناظر رفتار کودکان هستند و به‌مرور زمان، سبک منحصر‌به‌فرد، ترس‌ها، نقاط قوت و فانتزی‌های هرکدام از آنها را می‌شناسند. رفتار تکراری بچه‌ها در واقع همان روش آنها برای مقابله با استرس است. سعی کنید بعد از بازی، عکس‌العمل بچه‌ها را مورد سؤال قرار بدهید تا دلیل رفتارهای خاص‌شان را بهتر متوجه شوید و بتوانید راهکار‌های بهتری به آنها ارائه بدهید.

چگونگی ارتباط کودکان با بزرگ‌ترهایشان، امکاناتی که در اختیار دارند و فعالیت‌هایی که انجام می‌دهند، روی توسعه‌ی خلاقیت‌شان اثر بسزایی دارد. مدارس یا خانواده‌هایی که به کودکان اجازه می‌دهند بدون ترس تفکرات خود را بیان کنند، با دیگران مخالفت کنند و به درک روابط دنیا بپردازند، امکان خلاقیت بیشتری را به آنها می‌دهند.3

پی نوشت:
1.www.chetor.com
2.www.idanito.com
3.www.vista.ir