روشن شدن پاسخ سؤال در گرو تبیین اهداف سیاست خارجى آمیکا در منطقه آسیاى مرکزى و قفقاز و اصول سیاست خارجى جمهوى اسلامى ایران در این منطقه و ضرورت ها و اولویت ها موجود است اما در مورد اهداف سیاست خارجى آمریکا در این منطقه باى عرض کنیم پس از پایان جنگ سرد و تجزیه اتحاد جماهیر شوروى آمریکا در صدد بسط و نفوذ خود در مناطقى بر آمد ه پیش از آن در حزه نفوذ شوروى قرار داشتند مرحله نخست در این نفوذ به رسمیت شناختن استقلال این کشورها بود . مرحله دوم اعطاى برخى کمک هاى اقتصادى به دولت هاى تازه شکل گرفته در این منطقه براى بازسازى وضعیت اقتصادى آنها و مرحله سوم توسعه نفوذ سیاسى براى همراه کردن آنها با سیاست خارجى آمریکا در صحنه مناسبات جهانى به شمار مى آید . بى تردید مهم ترین اهاف استراتژیک آمریکا در منطقه آسیاى مرکزى و قفقاز جلوگیرى از سلطه یا اقتدار کامل روسیه بر این کشورها و نیز ممانعت از نفوذ و تأثیرگذارى ایران بر منطقه است آمریکا در این مسیر از چند اهرم استفاده مى کند یکى از این اهرم ها دادن وعده هاى اقتصادى و فراهم کردن راه نفوذ شرکت هاى آمریکایى و چند ملیتى غرب و ایجاد فضاى مناسب در داخل کشورهاى منطقه براى تشکیل یک حکومت به سبک غربى است تا این حکومت ها به واسطه وابستگى هاى فرهنگى و سیاسى به غرب از نفوذ روسیه و ایران در کشورهایشان جلوگیرى کنند . ( 1 ) در حقیقت آمریکا به دلیل موقعیت و جایگاه ویژه ایران در این منطقه و قدرت تأثیرگذارى بر کشورهاى این منطقه ، جلوگیرى از گسترش تحرک ایران در منطقه خزر و آسیاى مرکزى را قویا دنبال مى کند و در این راستا آمریکا به تقویت حضور و نفوذ اسرائیل در آسیاى مرکزى و قفقاز اقدام نموده و اسرائیل با استراتژى مبارزه با بنیادگرایى در خاورمیانه و جهان اسلام در صدد جلوگیرى از نفوذ ایران در منطقه خاورمیانه و آسیاى مرکزى در راستاى اهداف آمریکاست .
با توجه به اهداف و سیاست خارجى آمریکا در منطقه آسیاى مرکزى و قفقاز جمهورى اسلامى ایران سیاست خارجى خود را بر همکارى همه جانبه با کشورهاى منطقه ، اعتماد سازى ، صلح پایدار ، بهره بردارى عادلانه از منابع طبیعى و همکارى و همگرایى منطقه اى استوار نموده تا از این طریق از نفوذ و دخالت سایر کشورها خصوصا آمریکا در این منطقه جلوگیرى نماید . جمهورى اسلامى ایران دفاع از استقلال ، حاکمیت و تمامیت ارضى و ثبات این کشور ها را از اهداف راهبردى خود در منطقه قرار داده و بر این اعتقاد استکه مردماین کشورها باید به اقتصادى شکوفا ، رشد ، توسعه و رفاه همه جانبه نایل شوند و این امر میسر نمى شود مگر با افزایش همکارى منطقه اى و تضمین صلح و امنیت پایدار . بى شک پى ریزى بسترهاى حقوقى لازم از طریق انعقاد قراردادهاى لازم با کشورهاى آسیاى مرکزى و قفقاز و تدوین یک رژیم حقوقى جامع با کشورهاى حاشیه دریاى خزر که متضمن منافع جمعى و مبتنى بر اتفاق آراء باشد به تحقق این وضعیت کمک خواهد کرد . ( 2 ) ازاین رو سیاست خارجى جمهورى اسلامى ایران بر همکارى و گسترش روابط همه جانبه با کشورهاى منطقه و پاسدارى و حفظ امنیت و صلح در منطقه استوار است و دراین راستا در مناقشات منطقه اى به دنبال میانجى گرى و حل مسأله به صورت مسالمت آمیز است . تا زمینه حضور و نفوذ قدرت هاى بزرگ از جمله آمریکا در منطقه کاهش پیدا کند .
از این رو در سال 1992 ایران سعى در میانجیگرى بین آذربایجان و ارمنستان داشت اما به دلیل منازعات داخلى بر سر قدرت و مخالفت بازیگران منطقه اى و بین المللى با ایران به عنوان میانجى صلح این تلاش ها با موفقیت روبرو نشد و به دنبال نفوذ آمریکا و اسرائیل در آذربایجان و سیاست خصمانه علیه ایران به رغم نزدیکى فرهنگى و مذهبى با آذربایجان روابط نزدیک تر با ارمنستان پرداخت اما در عین حال همکاى خود را با این کشور ( آذربایجان ) قطع ننموده و به همکارى خود ادامه داد از جمله انعقاد قرارداد انتقال گاز به آذربایجان و ارمنستان که 10 درصد از سهام حوزه گازى شاه و نیز جمهورى آذربایجان را نیز به خود اختصاص داد .
بنابراین با توجه به شرایط و ویژگى هاى مهم و استراتژى منطقه آسیاى مرکزى و قفقاز جمهورى اسلامى ایران سیاست خود را بر همکارى و همگرایى منطقه اى با کشورهاى منطقه قرار داده و بدین منظور به حفظ و برقرارى صلح و آرامش در این منطقه تأکید نموده و ضمن حمایت از مسلمانان سعى در حل و فصل منازعات منطقه اى و میانجى گرى نموده اما با توجه به نفوذ بیش از حد آمریکا و اسرائیل بر آذربایجان این کشور به سمت غرب گرایش داشته و روابط خصمانه اى را با ایران در پیش گرفته که این امر زمینه همکارى با این کشور را کاهش داده است اما در عین حال جمهورى اسلامى ایران سعى نموده است که با تمام کشورهاى منطقه همکارى همه جانبه داشته باشد .
–
پى نوشت ها :
1 – مجله مطالعات آسیاى مرکزى و قفقاز ، شماره 48 ، زمستان 83 ، صص 99 – . 100
2 – پیشین ، شماره 47 ، سال 83 ، ص . 65
با توجه به اهداف و سیاست خارجى آمریکا در منطقه آسیاى مرکزى و قفقاز جمهورى اسلامى ایران سیاست خارجى خود را بر همکارى همه جانبه با کشورهاى منطقه ، اعتماد سازى ، صلح پایدار ، بهره بردارى عادلانه از منابع طبیعى و همکارى و همگرایى منطقه اى استوار نموده تا از این طریق از نفوذ و دخالت سایر کشورها خصوصا آمریکا در این منطقه جلوگیرى نماید . جمهورى اسلامى ایران دفاع از استقلال ، حاکمیت و تمامیت ارضى و ثبات این کشور ها را از اهداف راهبردى خود در منطقه قرار داده و بر این اعتقاد استکه مردماین کشورها باید به اقتصادى شکوفا ، رشد ، توسعه و رفاه همه جانبه نایل شوند و این امر میسر نمى شود مگر با افزایش همکارى منطقه اى و تضمین صلح و امنیت پایدار . بى شک پى ریزى بسترهاى حقوقى لازم از طریق انعقاد قراردادهاى لازم با کشورهاى آسیاى مرکزى و قفقاز و تدوین یک رژیم حقوقى جامع با کشورهاى حاشیه دریاى خزر که متضمن منافع جمعى و مبتنى بر اتفاق آراء باشد به تحقق این وضعیت کمک خواهد کرد . ( 2 ) ازاین رو سیاست خارجى جمهورى اسلامى ایران بر همکارى و گسترش روابط همه جانبه با کشورهاى منطقه و پاسدارى و حفظ امنیت و صلح در منطقه استوار است و دراین راستا در مناقشات منطقه اى به دنبال میانجى گرى و حل مسأله به صورت مسالمت آمیز است . تا زمینه حضور و نفوذ قدرت هاى بزرگ از جمله آمریکا در منطقه کاهش پیدا کند .
از این رو در سال 1992 ایران سعى در میانجیگرى بین آذربایجان و ارمنستان داشت اما به دلیل منازعات داخلى بر سر قدرت و مخالفت بازیگران منطقه اى و بین المللى با ایران به عنوان میانجى صلح این تلاش ها با موفقیت روبرو نشد و به دنبال نفوذ آمریکا و اسرائیل در آذربایجان و سیاست خصمانه علیه ایران به رغم نزدیکى فرهنگى و مذهبى با آذربایجان روابط نزدیک تر با ارمنستان پرداخت اما در عین حال همکاى خود را با این کشور ( آذربایجان ) قطع ننموده و به همکارى خود ادامه داد از جمله انعقاد قرارداد انتقال گاز به آذربایجان و ارمنستان که 10 درصد از سهام حوزه گازى شاه و نیز جمهورى آذربایجان را نیز به خود اختصاص داد .
بنابراین با توجه به شرایط و ویژگى هاى مهم و استراتژى منطقه آسیاى مرکزى و قفقاز جمهورى اسلامى ایران سیاست خود را بر همکارى و همگرایى منطقه اى با کشورهاى منطقه قرار داده و بدین منظور به حفظ و برقرارى صلح و آرامش در این منطقه تأکید نموده و ضمن حمایت از مسلمانان سعى در حل و فصل منازعات منطقه اى و میانجى گرى نموده اما با توجه به نفوذ بیش از حد آمریکا و اسرائیل بر آذربایجان این کشور به سمت غرب گرایش داشته و روابط خصمانه اى را با ایران در پیش گرفته که این امر زمینه همکارى با این کشور را کاهش داده است اما در عین حال جمهورى اسلامى ایران سعى نموده است که با تمام کشورهاى منطقه همکارى همه جانبه داشته باشد .
–
پى نوشت ها :
1 – مجله مطالعات آسیاى مرکزى و قفقاز ، شماره 48 ، زمستان 83 ، صص 99 – . 100
2 – پیشین ، شماره 47 ، سال 83 ، ص . 65