سوال پرشمارچشم زخم عبارت است از آسیبی که تصور می‌شود از نگاه حسود، بدخواه یا حتی ستایشگر به کسی یا چیزی می‌رسد. کسی را که گمان می‌رود. چشمش چنین تأثیری دارد بد چشم، چشم شور، نظر زدن، نظر رساندن و امثال آن تعبیر می‌کنند. که این اعتقادبه چشم زخم از قدیم الایام نه تنها در ایران بلکه درفرهنگ‌های مختلف واززمان‌های دور حتی در یونان باستان وجود داشته است.درعربی نیز در مورد چشم زدن اصطلاحات العین، الإصابة بالعین، العین اللامه، عین الکمال، الازلاق بالأبصار و … را به کار می‌برند. چشم زخم امری است. که در اسلام و مبانی دینی اسلامی باوری خرافی و تلقین، تلقی نشده و نه تنها انکارپذیر نیست، ، هرچنداگر هم حقیقت داشته باشد، به معنای رایج امروز که بعضی فکر می‌کنند ‌قطعاً نیست.ولی باید دانست اسباب و علل پدیده ها ، منحصر به اسباب عادی و محسوس نیست .و خداوند در جهان هستی برای بعضی پدیده ها چندین علت قرار داده است. به طوریکه بعضی از این اسباب دارای اثرات خاصی بر روی اشیاء هستند .معلوم می شود که چشم زخم می تواند یکی ازعلل و عوامل پاره ای حوادث ناگوار باشد. همان طور که هزاران عامل دیگر نیز می توانند علت حوادث ناگوار باشند مثل برف ، باران ، سیل ، زلزله ، رعد و برق ، طوفان ، بی احتیاطی ، خشم ، بدگمانی ، حسادت ، غیبت ، دروغ ، ناسزاگویی، اعتماد بدون تحقیق ، بی اعتمادی بدون دلیل ، و صدها و هزاران عامل دیگر که هر کدام می توانند موجب بروز حادثه ای بد و ناگوار برای ما یا دیگران باشند ؛ بنابراین چشم زخم هم علتی است مثل بقیه علل و تفاوت خاصی با دیگر علل طبیعی یا غیر طبیعی( ماوراء الطبیعی ) ندارد .
بنابراین همان طور که وجود ارتباط علی و معلولی در بسیاری از پدیده ها منافاتی با عدالت خداوند ندارد بلکه اساسا نظام علی حقیقتی ضروری و اجتناب تاپذیر در عالم است ، وجود قدرت و نیرویی در چشم که باعث ایجاد نوعی اثرات در اشیاء میشود هم با عدالت خداوند تضادی ندارد و بخشی از نظام ضروری علی است.
اماحقیقت این مسئله از دیدگاه دانش بشرى کاملاً مشخص نمى باشد، هر چند نظریه هایى ابراز شده است وبعضی از نظرعلمى ثابت کرده اند، ازآن جمله بسیارى از دانشمندان معتقدند در برخى از چشم ها نیروى مغناطیسى خاصى نهفته است .که کارآیى زیادى دارد، حتى با تمرین و ممارست مى توان آن را پرورش داد.
حتی بوعلى سینا در کتاب اشارات مى گوید: براى بعضى از نفوس تأثیراتى در خارج از بدن خودشان هست، به یک نحو ارتباط روحانى مثل ارتباط نفس به بدن. برخى دیگر گفته اند: تشعشعاتى به صورت موج ازچشم شخص بیرون مى آید و در طرف مقابل اثر مى گذارد. که تا به چیزى نظرى خاص مى کنند نابود و معیوب مى شود، البته دست خودشان هم نیست. گفتنى است که این نظریات اگر هم ازنظر علمى ثابت نشود ولی چیزى که هست .بسیارى از دانشمندان اقرار و اعتراف به وجود چیزى به عنوان چشم زخم دارند. البته تجربه براى اثبات آن کافى است. ولو وجه علمى آن معلوم نباشد.چون راه روش ثابت یا علمی برای فهم این که چشم خورده یا تحت تأثیر چشم شور قرار گرفته وجود ندارد. بنا بر این نمی توان در پیش آمدها زود قضاوت نمود و با حدس و گمان همه مشکلات و مریضی ها را به چشم زدن نسبت داد.
چشم زخم درآیات ودرروایات متعددى آمده است. و از نظر شرعى هم ثابت است.
الف-دوسوره از قرآن یعنی و بدان اشاره شده است: که بعضی مفسران دو آیه زیر را دلیل بر وجود چشم زخم می دانندهرچندبعضی ازمفسران دلیل بر چشم زخم نمی دانند.
1 ـ قالَ یا بَنِیَّ لا تَدْخُلُوا مِنْ بابٍ واحِدٍ وَ ادْخُلُوا مِنْ أَبْوابٍ مُتَفَرِّقَةٍ وَما أُغْنی عَنْکُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَیْ‌ءٍ إِنِ الْحُکْمُ إِلاَّ لِلَّهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ عَلَیْهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُتَوَکِّلُون؛ گفت: ای پسران من، از یک دروازه داخل مشوید. از دروازه‌های مختلف داخل شوید. و من قضای خدا را از سر شما دفع نتوانم کرد و هیچ فرمانی جز فرمان خدا نیست. بر او توکل کردم و توکل کنندگان بر او توکل کنند1.
ترس یعقوب از این بوده که مردم ایشان را که برادران از یک پدرند در حال اجتماع ببینند وچشم بزنند. امایعقوب علیه السلام که همه چیز را در ید قدرت الهی می‌دانست در ادامه اضافه می‌کند که: عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ عَلَیْهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُتَوَکِّلُونَ. یعنی در عین اینکه دستورتان دادم به منظور دفع بلایی که از آن بر شما می‌ترسم متوسل به آن شوید،
2- وَ إِنْ یَکادُ الَّذینَ کَفَرُوا لَیُزْلِقُونَکَ بِأَبْصارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّکْرَ وَ یَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ؛ و کافران چون قرآن را شنیدند نزدیک بود که تو را با چشمان خود به سر درآورند و می‌گویند که او دیوانه است. منظور این است که دشمنان به هنگامی که آیات با عظمت قرآن را از تو می‌شنوند، به قدری خشمگین و ناراحت می‌شوند، و با عداوت به تو نگاه می‌کنند که گویی می‌خواهند تو را با چشم‌های خود بر زمین افکنند و نابود کنند.یااینکه کنایه از نگاه‌های بسیار غضب‌آلود است .یااینکه آنها وقتی آیات قرآن را می‌شنوند آن قدر مجذوب می‌شوند و در برابر آن اعجاب می‌کنند که می‌خواهند تو را چشم بزنند.
مرحوم علامه طباطبائی( ره) در توضیح آیه فرموده اند: منظور از-ازلاق به ابصار- در- لیزلفونک – بنابر نظر همه ی مفسرین، چشم زدن است که خود نوعی از تأثیرات نفسانی است و دلیل عقلی بر نفی آن نداریم، بلکه حوادثی دیده شده که با چشم زدن منطبق هست. با این حال دلیلی ندارد که ما آن را انکار کرده و بگوییم یک عقیده ی خرافی است.3
ب – اصل وجود چشم زخم در روایات تأیید شده و حق بودن این مسئله را ثابت می کند. برای مثال واژه‌هایی مثل رقی به معنای تعویذ و نوشتن دعاهایی برای چشم زخم وجود دارد. در در المنثور» از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله روایت است که فرمود: مسئله چشم زخم حق است، همچنین فرمود: چشم زخم، مرد سالم را در قبر و شتر سالم را در دیگ قرار می دهد. 4
از رسول گرامى اسلام روایت شده که آن حضرت روزى از قبرستان بقیع مى گذشت. در آن جا فرمود: «به خدا قسم بیشتر اهل این قبرستان به سبب چشم زخم در این جا آرمیده اند.5
وامیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله.برای امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام رقیه (منظور از رقیه دعاهایى است که مى نویسند و افراد براى جلوگیرى از چشم زخم با خود نگه می دارند و آن را تعویذ نیز مى گویند)، گرفت و این دعا را خواند: أُعِیذُکُمَا بِکَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ وَ أَسْمَائِهِ الْحُسْنَى کُلِّهَا عَامَّةً مِنْ شَرِّ السَّامَّةِ وَ الْهَامَّةِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ عَیْنٍ لَامَّةٍ وَ مِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ » یعنی: برای شما پناه می جویم به کلمات کامل خداوند و تمام اسماء حسنای او از شر هر ملال آورنده و از شر بزرگان(رهبران و روساء) موجوداتی که با چشم دیده نمی شوند و از شر هر چشم بدی که به انسان می رسد واز شر حسود هنگامی که حسد بورزد… سپس پیامبر صلی الله علیه وآله به ما فرمود: اینچنین ابراهیم علیه السلام برای اسماعیل و اسحاق تعویذ نمود.
امیرالمومنین علیه السلام: العین حق والرقی حق. چشم زخم حق است و توسل به دعا برای دفع آن نیز حق است. از این روایات روشن می شود که چشم زخم توهم و خرافه نیست بلکه یک امر واقعی است که در خارج اتفاق می افتد و راههایی برای جلوگیری از آن وجود دارد).البته چشم زخم لازم نیست از دشمن باشد. گاهى دوست از دوست خودش به خاطر داشتن کمالى تعجب مى کند و لذا در حدیث داریم که اگر از دوست خود چیزى دیدید که تعجب کردید، خدا را یاد کنید تا بلاى چشم زخم دفع شود و چه بسیارند کسانى که به وسیله چشم زخم هلاک شده و جان داده اند. البتّه حق بودن شورى چشم به این معنا نیست که ما به بعضى افراد سوءظن داشته باشیم و آنان را متهم به چشم شورى کنیم. و یا کوتاهى هاى خودمان را در موارد مختلف به حساب چشم زخم بگذاریم.
________________________
1- یوسف /67.
2- قلم / 51 .
3-المیزان ذیل آیه 51/سوره قلم.
4-بحارالانوار، ج 63، ص 26.
5-تفسیر منهج الصادقین، ج 9، ص 391.
6- نهج البلاغه حکمت /400.