اضطراب جدایی با شیوع ٥ / ٥ – ٢ / ٥ ٪ شایع‌ترین اختلال اضطرابی در کودکان و نوجوانان زیر ١٨ سال می‌باشد.هسته اصلی و زمینه‌ای این اختلال،اضطراب و نگرانی شدیدی است که کودک هنگام جدا شدن از اشخاص مهم زندگی خود تجربه می‌کند.افرادی که کودک شدیدا به آنها دلبستگی دارد که به‌طور عمده شامل مادر و پدر می‌گردد.کودک نگران است که مبادا آسیبی متوجه والد و یا خود او گردد طوری که منجر به جدایی آنها از یکدیگر گردد.او نگران است که والد خود را از دست دهد.می‌ترسد که حادثه‌ای ناگوار و اتفاقی ناخواسته او را از والدش جدا کند،حادثه‌ای مثل تصادف،قتل،گم کردن راه خانه،دزدیدن شدن و …

چنین کودکی در مقابل هر وقعه‌ای که منجر به جدایی او از عزیزش گردد مقاومت نشان می‌دهد،مثل: تنها خوابیدن، تنها ماندن در منزل،رفتن به مهد کودک و مدرسه و بیرون رفتن از منزل والدین. به‌طور مثال کودک حاضر نیست شب را در اتاق و رختخواب خودش بگذراند.او گاه با فریاد و اعتراض،گاه با خواهش و التماس و چانه زدن،گاه با والدین بخوابد.حتی اگر والدین با هزاران ترفند او را در اتاق خودش بخوابانند،نیمه‌شبان،آهسته به اتاق خواب والدین پناه می‌برد و جالب اینجاست که حاضر است هر ذلت و خواری را به‌تن بخرد اما در اتاق آنها بماند.حتی فضایی نامناسب در اتاق والدین را به تختخواب شیک و جدید خود و تزئیناتی که مادر برای راضی کردن او در اتاق خودش تدارک دیده ترجیح می‌دهد.

ممکن است شب‌ها دچار رویا و کابوس‌هایی وحشتناک با تم جدایی گردد یا بد خواب گشته و خواب منقطعی داشته باشد و پس از هربار بیدار شدن حضور والدین را چک کند.برای کودکانی که اضطراب جدایی دارند رفتن به مدرسه معضل و کشمکشی عذاب‌آور بین کودک و پدر و مادر است،کودک درخواست می‌کند تا در منزل بماند و التماس می‌کند که مدرسه و مهد نرود بماند و التماس می‌کند که مدرسه و مهد نرود و یا با گریه و فریاد،اعتراض خود را در مقابل جدایی نشان می‌دهد و یا دچار علائم جسمی اضطراب مثل سردرد،دل‌درد،سرگیجه،حالت تهوع و استفراغ شده که منجر به نگرانی والدین و در نهایت ماندن کودک در منزل می‌گردد.هرچه سن کودک کوچک‌تر باشد علائم بیشتری را نشان میدهد.بچه‌های کوچک‌تر معمولا به والد خود می‌چسبند، گریه می‌کنند،التماس می‌کنند،چانه می‌زنند تا از مادر جدا نشوند.

کودکان ٨-٥ ساله بیشتر نگران آن هستند که مبادا واقعه و حادثه‌ای مصیبت‌زا برای والدشان امتناع می‌کنند.بچه‌های ١٢-٩ ساله هنگام جدا شدن از والد ناراحتی شدیدی را از خود نشان می‌دهند و نوجوانان بیشتر از علائم جسمی مثل درد،سردرد،حالت تهوع و استفراغ شاکی هستند و با این دلایل از رفتن به مدرسه امتناع می‌کنند.هر چند که تمام کودکانی که از رفتن به مدرسه امتناع می‌کنند اضطراب جدایی ندارند و دلایل دیگری مثل:افسردگی،ترس از مدرسه، ترس از همکلاسی‌ها، معلمان، قوانین و مقررات مدرسه و اختلال سلوک و … می‌توانند علل امتناع کودک از رفتن به مدرسه باشند ولی شایع‌ترین دلیل این مسئله اختلال اضطراب جدایی است.
 

علت اضطراب جدایی چیست؟

اکثر کودکان هنگام جدایی والدین،درجاتی از اضطراب و ناراحتی را نشان می‌دهند.در مرحله‌ای از سن کودک (بین ١٨ ماهگی تا ٣ سالگی) این ترش و اضطراب یک پدیده رشدی طبیعی بوده و هدفی تکاملی در پشت آن قرار گرفته است.درجاتی از اضطراب در کودکان پیش‌دبستانی نشانه دلبستگی ایمن و سالم به مادر بوده و در بسیاری موارد در عرض سه یا چهار دقیقه پس از رفتن مادر کاهش یافته و متوقف می‌شود.به تدریج که کودک بزرگ‌تر می‌شود و مفهوم زمان را درک می‌کند و تجربه‌ مدارای موفقیت‌آمیز هنگام جدایی را بیشتر کسب می‌کند، از اضطراب او کاسته می‌شود.

اما چنانچه اضطراب شدید و طولانی به صورتی که در متن اشاره شد به سنین بالاتر کشیده شود و برای کودک و والدین مشکل ایجاد کند،به‌طور مثال با ادامه تحصیل کودک یا ارتباطات اجتماعی او تداخل داشته باشد غیر طبیعی محسوب شده و نیاز به مداخله درمانی دارد.

در علت شناسی اختلال اضطراب جدایی موارد زیر مطرح شده است:افزایش فعالیت سیستم عصبی نورآدرژیک،علل ژنتیک،خانواده‌های تک والدی،خانواده‌هایی با الگوی روابط بسیار نزدیک و به‌هم تنیده،الگوی دلبستگی ناایمن و غیرسالم در کودک،خصوصیات سرشتی کودک ( مانند کودکان خجالتی و درونگرا که پاسخ رفتاری آن‌ها در موقعیت‌های جدید و نا‌آشنا به صورت گوشه‌گیری و کناره‌گیری می‌باشد)،محیط پر از استرس و مشکلات خانوادگی (مثل طلاق، جدایی، مرگ، نقل مکان و …)

درمان:

. گفت‌وگو درمانی

این شیوه محیطی امن را برای کودک فراهم می‌کند تا درباره‌ی احساساتش صحبت کند. وجود کسی که با دقت به حرف‌های او گوش می‌دهد و کمک می‌کند تا اضطرابش را بشناسد، یکی از روش‌های درمانی قدرتمند به حساب می‌آید.
 

۲. بازی درمانی

درمان با استفاده از بازی، روشی رایج و تأثیرگذار است که کودک را به صحبت درباره‌ی احساساتش تشویق می‌کند.

نکات زیر را در مورد کودکانی از اضطراب جدایی رنج می‌برند،در نظر بگیرید:

١. ممکن است برای کاهش اضطراب شدید کودک نیاز به مداخله دارویی باشد.

٢. باید استراس‌های موجود در خانواده مثل طلاق، جدایی، بدرفتاری فیزیکی و هیجانی با کودک و مسائل دیگر مورد بررسی و مداخله قرا گیرد.

٣. والدین نقش بسیار مهمی را در درمان ایفا می‌کنند. باید آن‌ها را تشویق کنیم تا نیاز کودک را هم برای امنیت و هم برای زندگی مستقل و غیروابسته بفهمند و درک کنند.

٤. برگشت به مدرسه نقشی حیاتی در فرآیند درمان دارد. برای این کودکان مدرسه را به خانه نمی‌آوریم، بهتر است آن‌ها با موضوع ترس خود روبرو شوند،مدرسه رفتن مرتب،اغلب باعث کاهش و بهبود علائم این کودکان می‌گردد نیاز است و ثابت را برای کمک و حمایت کودک جهت رفتن به مدرسه فراهم کنند.

٥. همکاری و هماهنگی برای رسیدن به درمان مناسب بین ورانپزشک،خانواده و مدرسه باید وجود داشته باشد.

٦. در موارد بسیار شدید لازم است به‌طور تدریجی و در زمان‌های کوتاه‌تر کودک جدایی از والدین را تجربه کند.

٧. برای تلاش‌های موفقیت‌آمیز کودک پاداش و جایزه در نظر گرفته شود.

٨. در صورتی که کودک از رفتن به مدرسه یا مهد کودک امتناع کند و در منزل بماند نباید محیط منزل پر از سرگرمی و استراحت و تفریح باشد و به اصطلاح شرایط منزل به گونه‌ای نباشد که به کودک زیاد خوش بگذرد چون همین مشکل نرفتن کودک را به مدرسه تقویت می‌کند.

اختلال اضطراب جدایی چیست؟

کودک شما در سنین پایین‌تر است، وابستگی زیادی به شما دارد و از اینکه شما او را ترک کنید و تنهایش بگذارید، می‌ترسد. حتی ممکن است در صورت جدایی چند دقیقه ای و کوتاه از شما شروع به گریه و بد خلقی کند، اما این رفتارها و واکنش‌ها طبیعی هستند و در سنین 12 تا 18 ماهگی رخ می‌دهند. با طی کردن روند رشد طبیعی کودک، به تدریج اضطراب جدایی و وابستگی او بر طرف می‌شوند. اما اگر این واکنش‌ها در سنین بالاتر به ویژه از سن پیش دبستانی به بعد رخ دهد، باید نگران شوید که نکند فرزند شما از اختلال اضطراب جدایی رنج ببرد. برای اطلاع از رشد کودک یک ساله کلیک کنید.
 

علائم اختلال اضطراب جدایی در کودکان

همان طور که گفته شد اختلال اضطراب جدایی در کودکان بیشتر در سال‌های پیش دبستانی دیده می‌شود. این کودکان حتی حاضر نیستند برای مدرسه رفتن یا بازی با دوستانشان از والدین خود جدا شوند. برای جدا نشدن از خانواده خود دلایل مختلفی مانند مریض بودن می‌آورند. از جمله مهمترین علائم اختلال اضطراب جدایی می توان به موارد زیر اشاره داشت :

1- ترس از جدایی از خانواده:  این کودکان مدوام ترس از جدایی از والدینشان را دارند همین امر سبب ایجاد اضطراب پیاپی در آنان می‌گردد. ترس از جدایی یکی از مهمترین علائم اضطراب جدایی در کودکان است.

2- از دست دادن افراد وابسته: همواره نگران از دست دادن یکی از افراد مهمی است که به او دلبستگی شدیدی دارد و نگران است که بلایی سر او بیاید.

3- خارج نشدن از خانه: کودک دوست ندارد از خانه خارج شود و یا به مدرسه، خانه اقوام و مکان‌های دیگر برود.

4- بیخوابی یا کابوس دیدن: دلش نمی‌خواهد شب‌ها در جایی جز خانه خود بخوابد. اضطراب جدایی در برخی کودکان سبب می‌شود که حتما باید در کنار فردی که به او وابسته است بخوابد یا ممکن است کابوس‌هایی در مورد جدایی از والدین خود ببیند.

 5- علائم جسمانی: در صورت جدا شدن از افرادی که به آن‌ها وابسته است دچار سر درد، حالت تهوع و استفراغ، دل درد و …می‌شود. 

دلایل بروز اختلال اضطراب جدایی در کودکان

اختلال اضطراب جدایی می‌تواند ناشی از احساس ناامنی در کودک شما باشد. این ناامنی می‌تواند به دلایل مختلفی داشته باشد که از جمله دلایل بروز اختلال اضطراب جدایی می توان به موارد زیر اشاره داشت :

1– ژنتیک: بعضی از کودکان به طور ژنتیکی خلق و خوی حساس تری دارند و مستعد ابتلا به اضطراب هستند. در نتیجه آمادگی آن‌ها برای ابتلا به اضطراب جدایی بیشتر است.

2- تغییر محیط: تغییرات محیطی می‌توانند باعث ایجاد این اختلال شوند مانند تغییر مدرسه یا محله زندگی

3- از دست دادن والدین: مرگ یکی از والدین (یا عزیزان کودک) و یا طلاق آن‌ها می‌تواند منجر به اختلال اضراب جدایی شود.

4- روش فرزند پروری: روش‌هایی که والدین برای تربیت فرزند خود به کار می‌گیرند، می‌تواند در ابتلاء آن‌ها به این اختلال بسیار موثر باشد. اگر والدین در تربیت خود بسیار آسان گیر باشند و هر چیزی که کودک می‌خواهد در اختیارش قرار دهند و یا بسیار سخت گیرانه برخورد کنند به گونه ای که کودک برای رفتار‌ها خود دچار اضطراب شود، می‌توانند زمینه ای برای ابتلا به اختلال جدایی فراهم کنند.

5- دلبستگی ناایمن: دلبستگی، ارتباطی است که بین کودک و مراقب او شکل می‌گیرد. هر چه قدر مراقب کودک، در زمان نوزادی بیشتر در کنار او باشد و نیاز‌های او را پاسخ دهد، وابستگی ایمن تری شکل می‌گیرد. در مقابل وابستگی ایمن، وابستگی نا ایمن وجود دارد که از عوامل اصلی شکل گیری اختلال اضطراب جدایی در کودکان است.

نحوه برخورد صحیح با اختلال اضطراب جدایی کودکان

در ابتدا باید سعی کنید تا خود آرام و به دور از هر استرسی باشید و مدیریت استرس داشته باشید. زیرا اضطراب و استرس شما به فرزندتان نیز منتقل می‌شود.به احساسات کودک خود احترام بگذارید و با متوسل شدن به زور, کودک را از خود جدا نکنید. باید تا می‌توانید فرزندانتان را برای شرکت در کارهای گروهی و بازی کردن با دوستان هم سن و سالش تشویق کنید تا با اینکار به تدریج اضطراب جدایی کودک کاهش یابد و در کنار تشویق  خود، از تلاش‌های او برای پیوستن به جمع دیگران تمجید کنید. 
 

چگونه می‌توان اضطراب جدایی «طبیعی» را کاهش داد

برای کودکانی که دچار اضطراب جدایی طبیعی هستند، راه‌هایی به‌منظور آسان کردن پروسه‌ی جدایی وجود دارد که می‌توانید از آنها کمک بگیرید:
 

۱. تمرین جدایی

در ابتدا کودک‌تان را برای مدت کوتاهی به پرستار کودک بسپارید و کمی از او دور شوید. همانطور که کودک‌تان به این جدایی عادت می‌کند می‌توانید فاصله‌ و مدت دور بودن‌تان را افزایش بدهید. اگر نمی‌خواهید پرستار کودک استخدام کنید باید روی کمک یکی از نزدیکان، مثلا مادرتان حساب باز کنید.
 

۲. برنامه‌های جدایی را برای بعد از خواب و غذا تنظیم کنید

وقتی نوزادان خسته و گرسنه‌اند، بیشتر مستعد دچار شدن به اضطراب جدایی هستند.
 

۳. مراسم «خداحافظی» را سریع انجام دهید

این مراسم‌ اطمینان‌بخش هستند و می‌توانند به‌سادگی یک دست تکان دادن خاص از پنجره یا یک بوسه‌ی خداحافظی باشند. همه چیز را سریع انجام بدهید تا بتوانید بدون هیاهو محل را ترک کنید. به فرزندتان بگویید که قصد ترک خانه را دارید و کمی بعد باز می‌گردید. سپس بدون توقف یا درست کردن هرگونه جنجال محل را ترک کنید.
 

۴. به وعده‌های خود عمل کنید

به منظور پرورش اعتماد در کودک برای تاب آوردن جدایی، بسیار مهم است که درست در زمانی که به او وعده داده‌اید نزد کودک‌تان بازگردید.

۵. در صورت امکان، محیط آشنا را حفظ یا محیط تازه را برای کودک آشنا کنید

اگر برای کودک پرستار گرفته‌اید، بهتر است که او به منزل شما بیاید. اگر فرزندتان دور از خانه است، وسایل آشنایی مانند عروسک‌ها و اسباب‌بازی‌هایش را برایش فراهم کنید.
 

۶. پرستار را برای مدتی طولانی در کنار خود داشته باشید

در صورت استخدام پرستار، سعی کنید که برای جلوگیری از ایجاد تناقض در زندگی کودک‌تان، او را برای مدت طولانی در کنار خود داشته باشید.
 

۷. تماشای برنامه‌‌های تلویزیونی ترسناک را به حداقل برسانید

هرچه برنامه‌هایی که تماشا می‌کنید کمتر از نوع ترسناک باشند، فرزندتان نیز احساس ترس کمتری خواهد داشت.
 

۸. تسلیم نشوید

کودک خود را مطمئن کنید که همه چیز خوب خواهد بود. ایجاد محدودیت‌های پیوسته به کودک شما کمک می‌کند تا با جدایی سازگار شود.

منبع: سایت سیمرغ
سایت حامی هنر زندگی
سایت چطور