چیستی هویت:
فرهنگ معین واژه هویت را چنین تعریف کرده است : آنچه که موجب شناسایی شخص باشد . یعنی آنچه که باعث تمایز یک فرد از دیگری باشد .
چیستی هویت ملی:
آن عناصری که موجب تمایز یک فرد ایرانی از فرد غیر ایرانی شود. و موجب می شود همه یک ملت، تشخص واحد داشته باشند.
عناصرهویت ملی از این قرار است. سرزمین مشترک، منافع دفاعی، امنیتی و اقتصادی مشترک، حقوق و دولت مشترک، فرهنگ مشترک و یک حس روانشناختی فردی و جمعی مشترک . این عناصر سبب می شوند یک ملت تحت یک عنوان واحد مثلا ملت ایرانی تشخص و تمایز پیدا کنند.
به عبارتی «هویت ملی به معنای احساس تعلق و وفاداری به عناصر و نمادهای مشترک در اجتماع ملی (جامعه کل) و در میان مرز‌های تعریف شده سیاسی است. مهمترین عناصر و نمادهای ملی که سبب شناسایی و تمایز می‌شوند، عبارتند از: سرزمین، دین و آئین، آداب و مناسک، تاریخ، زبان و ادبیات، مردم و دولت» (یوسفی، ص ۱۷).
چیستی هویت دینی:
آنچه که موجب شناسایی وتمایز پیروان یک دین از پیروان دین دیگر شوند. به عنوان مثال هویت دینی ملت مسلمان را قبله واحد ، خدای واحد و پیامبر واحد آنها تمایز می دهد. از این رو امت اسلامى داراى یک هویت دینى می باشند.
رابطه هویت ملی و دینی در ایران:
غالب پژوهشگرانی که در حوزه هویت به بحث و بررسی پرداخته‌اند، اعتقاد دارند مؤلفه‌های ملی و دینی هویت ایرانی به دنبال حیات مشترک و طولانی تاریخی به میزان زیادی با یکدیگر سازگاری یافته‌اند.
استاد شهید مطهری با اشاره به نقاط اشتراک هویت ملی ود ینی ملت ایران می فرمایند: « نقاط اشتراک …در هویت ملی و دینی ملت ما استوار است. سابقة تاریخی و تحلیل روحیات و شخصیت ایرانی‌ها نشان می‌دهد که ملت ایران, همواره بر هویت ملی و دینی خود تأکید و تصریح داشته است»(خدمات ایران و اسلام)
بدین ترتیب این دو هویت در مردم ایران در بستر تاریخ ،نه تنها مغایر نبوده اند بلکه هم‌‌سنخی داشته اند.
امروزه نیزهویت ملی و دینی در بیان اغلب علما یکی قلمداد شده و جای خود را به هویت اسلامی داده اند. این مفهوم در مواردی زیادی از بیانات مقام معظم رهبری مشاهده می شود. از جمله « با احساس این وحدت و جماعت است که نیرنگ استعماری دیروز و امروز – یعنی احیای احساسات افراط آمیز ملی گرایی – این فاصله ی وسیع و عمیق میان ملتهای مسلمان را پدید نمی آورد و قومیت عربی و فارسی و ترکی و آفریقایی و آسیایی، به جای آن که رقیب و معارض هویت واحده ی اسلامی آنها باشد، بخشی از آن و حاکی از سعه ی وجودی آن می گردد؛ و به جای آن که هر قومیتی، وسیله و بهانه ی نفی و تحقیر قومیتهای دیگر شود، وسیله یی برای نقل و انتقال خصوصیات مثبت تاریخی و نژادی و جغرافیایی هر قوم به سایر اقوام اسلامی می گردد. (پیام به حجاج بیت اللّه الحرام 26/03/1370)
ملت ایران ملتی است مستقل، آزاد، هوشمند و به شدّت به هویّت ملی و اسلامی خود علاقه مند. (بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار اقشار مختلف مردم قم 18/10/1382)
خلاصه آنکه هویت ملی ما ایرانیان که عناصر اخلاقی همانند غیرت ومردانگی وشجاعت وایثار از مولفه های اصلی آن به شمار می روند با هویت دینی ما هیچ تغایر وتعارضی ندارند چرا که این عناصر از آموزه های اصلی دین نیز به شمار می روند.
منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. بررسی رابطه بین هویت دینی و ملی دانشجویان با هویت دینی و ملی والدینشان، حسن احدی ، حسین کجباف –تاریخ 1387/09/20 – روزنامه آفرینش ، 3206(آنلاین)
2. یوسفی، علی، روابط بین قومی و تاثیر آن بر هویت ملی اقوام در ایران، فصلنامه مطالعات ملی، شماره 8، سال دوم، تابستان 80.
3. مقاله هویت ملی ایرانیان، سعید زاهد ،فصلنامه راهبرد یاس ،‌شماره 4