همیشه کلسترول خون ترسناک نیست
 

چکیده
کلسترول یک ماده چربی است که به‌وسیله خون به نقاط مختلف بدن منتقل می‌شود. افزایش کلسترول خون احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد بنابراین کنترل و مدیریت سطح کلسترول خون از اهمیت فراوانی برخوردار است. در این مقاله به بررسی انواع کلسترول، سطح مطلوب هر کدام از آن‌ها، عوارض، پیشگیری، و درمان کلسترول بالا و … خواهیم پرداخت.

تعداد کلمات 2467/ تخمین زمان مطالعه 13 دقیقه

کلسترول نوعی چربی مومی‌شکل است که به صورت طبیعی توسط کبد تولید می‌شود. کلسترول برای ساخت غشای سلولی، برخی هورمون‌های خاص و ویتامین D ضروری است.
کلسترول در آب حل نمی‌شود، بنابراین نمی‌تواند به تنهایی از طریق خون منتقل گردد. کبد برای کمک به انتقال کلسترول از طریق خون، لیپوپروتئین‌ها را تولید می‌کند.
لیپوپروتئین‌ها از ذرات چربی و پروتئین تشکیل شده‌اند. آن‌ها کلسترول و تری‌گلیسرید (نوعی دیگر از چربی‌ها) را در رگ‌ها، با خود حمل می‌کنند. دو نوع اصلی لیپوپروتئین‌ها عبارتند از لیپوپروتئین کم چگالی (LDL) و لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL).
اگر خون شما حاوی مقدار بسیار زیادی از کلسترول LDL باشد، اصطلاحاً می‌گویند کلسترول شما بالاست. در صورتی‌که این مشکل درمان نشود، کلسترول بالا می‌تواند به مشکلاتی چون حمله قلبی و یا سکته منجر شود.
معمولاً کلسترول بالا به خودی خود هیچ علامتی ندارد. به همین دلیل است که باید سطح کلسترول به صورت روتین چک شود.
 

لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL) غالبا “کلسترول بد” نامیده می‌شود. این نوع کلسترول در شریان‌های خون جریان دارد. اگر سطح LDL از میزان نرمال فراتر رود، ممکن است در دیواره ی رگ‌ها رسوب کند.
این رسوب، پلاک کلسترول نامیده می‌شود. این پلاک می‌تواند به تنگ شدن رگ‌ها، ایجاد مشکل در جریان خون و افزایش خطر لخته شدن خون، بیانجامد. اگر یک لخته خون، موجب انسداد یک رگ در مغز یا قلب گردد، ممکن است فرد دچار حمله یا سکته قلبی گردد.
بنا به گفته مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، سطح کلسترولِ LDL بیش از یک سوم بزرگسالان آمریکایی، بالاتر از حد نرمال است.
 

لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL) “کلسترول خوب” نیز نامیده می‌شود. این نوع کلسترول کمک می‌کند تا کلسترول LDL به کبد شما منتقل شود و بدین‌وسیله از بدن دفع گردد. کلسترول HDL کمک می‌کند تا از ایجاد پلاک کلسترول در شریان‌ها جلوگیری شود.
وقتی میزان کلسترول HDL در محدوده نرمال باشد، خطر لخته شدن خون، بیماری‌های قلبی و سکته، کاهش می‌یابد.
 

انجمن سلامت آمریکا پیشنهاد می‌کند، پس از 20 سالگی، حداقل هر 4 تا 6 سال یک‌بار سطح کلسترول خود را چک نمایید. اگر سابقه کلسترول بالا و یا دیگر بیماری‌های قلبی عروقی را دارید، ممکن است لازم باشد فاصله چک کردن‌ها کمتر باشد.
پزشک می‌تواند با انجام یک آزمایش ساده از سطح کلسترول LDL، HDL و تری‌گلیسرید شما آگاه شود. مقدار مجموع کلسترول عبارت است از کل میزان کلسترول در خون. این مقدار شامل LDL و HDL می‌شود.
اگر سطح مجموع کلسترول یا کلسترول LDL شما بسیار بالا باشد، پزشک تشخیص کلسترول بالا را برای شما خواهد داد. مجموع کلسترول، در زمانی که کلسترول LDL بسیار بالا و کلسترول HDL بسیار پایین باشد، بسیار خطرناک خواهد بود.
 

•    قبل از مصرف مواد غذایی به میزان چربی اشباع شده، ترانس و قند حک شده بر روی برچسب محصول توجه نمایید. هر چه این موارد را کمتر مصرف کنید بهتر است. نباید بیش از 10 درصد از نیاز کالری روزانه شما از طریق چربی‌های اشباع و یا قند، به دست آیند.
•    در مورد مصرف کافیِ کلسترول، نگران نباشید. در هر صورت بدن شما میزان کلسترول مورد نیاز خود را تولید خواهد کرد.
•    چربی‌های سالم و چربی‌های غیر اشباع بیشتر مصرف کنید. سعی کنید روغن زیتون فرابکر را جایگزین کره نمایید، کمتر گوشت بخورید و به جای مصرف سیب زمینی سرخ شده و یا فست فودها، از آجیل و تخمه استفاده کنید.
 

بدن ما برای داشتن عملکرد مطلوب، به کلسترول و از جمله مقداری LDL نیاز دارد. اما اگر سطح LDL بیش از حد مورد نیاز باشد، سلامتی فرد در معرض خطر جدی قرار خواهد گرفت.
در سال 2013، انجمن جراحان قلب و انجمن سلامت آمریکا، دستورالعمل‌هایی را برای درمان کلسترول بالا ارائه نمود. پیش از این پزشکان با توجه به اعداد مربوط به نمودارهای سطح کلسترول، به کنترل آن می‌پرداختند. پزشک ابتدا سطح مجموع کلسترول، کلسترول HDL و کلسترول LDL را اندازه‌گیری می‌نمود. سپس با تطبیق میزان کلسترول با نمودارهای مربوطه، به تجویز داروهای پایین آورنده سطح کلسترول اقدام می‌نمود.
در دستورالعمل‌های جدید، علاوه بر ارائه سطح کلسترول، عوامل خطری که موجب بیماری‌های قلبی می‌شوند نیز مد‌نظر قرار می‌گیرند. این عوامل خطر شامل دیابت و خطر ابتلا به مشکلات قلبی مانند حمله و یا سکته قلبی می‌باشد. بنابراین سطح طبیعی کلسترول شما به عوامل خطر ایجاد کننده بیماری‌های قلبی بستگی خواهد داشت.
 این دستور‌العمل جدید توصیه می‌کند اگر شما دارای عوامل خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی نیستید، در صورتی‌که LDL شما بیش از 189 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، پزشک باید در صدد ارائه درمان برآید. برای مشخص شدن میزان کلسترول نرمال خود، لازم است با پزشکتان مشورت کنید.
 

با تغییراتی که در دستورالعمل‌های درمانی کلسترول بالا ایجاد شده است، دیگر نمودارهای کلسترول بهترین روش برای به دست آورن سطح طبیعی کلسترول در افراد بزرگسال محسوب نمی‌شوند.
با این حال، نمودار سطح کلسترول که توسط موسسه ملی قلب، ریه و خون ارائه شده، برای بیشتر کودکان و نوجوانان کاربرد دارد:
 

	مجموع کلسترول	کلسترول HDL	کلسترول LDL
قابل قبول	کمتر از 170	بیشتر از 45	کمتر از 110
مرزی	199-170	45-40	129-110
بالا	200 یا بالاتر	n/a	بیشتر از 130
پایین	n/a	کمتر از 40	n/a

 

علائم کلسترول بالا

در بیشتر موارد، کلسترول بالا هیچ علامتی ندارد و به عبارتی مشکلی خاموش به حساب می‌آید. بیشتر افراد متوجه کلسترول بالای خون خود نمی‌شوند تا این‌که به مشکلاتی جدی همچون حمله یا سکته قلبی دچار شوند. برای همین پایش روتین کلسترول خون اهمیت فراوانی دارد. اگر شما 20 ساله و یا بیشتر هستید، از پزشک خود بخواهید تا انجام آزمایشات روتینِ پایشِ کلسترول را برایتان تجویز نماید.

علل ابتلا به کلسترول بالا

خوردن غذاهایی که حاوی مقادیر زیادی کلسترول، چربی‌های اشباع و ترانس، هستند، ممکن است احتمال بالا رفتن سطح کلسترول را افزایش دهند. سبک زندگی افراد نیز در بروز این مشکل مؤثر است. عدم فعالیت و مصرف دخانیات نیز از مواردی هستند که موجب بالا رفتن سطح کلسترول خواهند شد.
ویژگی‌های ژنتیکی افراد نیز در بالا رفتن سطح کلسترول تأثیر‌گذار است. ژن‌ها از والدین به کودکان منتقل می‌شوند. برخی ژن‌ها مشخص می‌کنند که بدن شما چگونه با چربی‌ها و کلسترول برخورد کند. اگر والدین شما مبتلا به کلسترول بالا باشند، شما نیز در معرض خطر خواهید بود.
در برخی موارد نادر، سطح بالای کلسترول، ناشی از هیپرکلسترولمی‌خانوادگی[1] است. این اختلال ژنتیکی موجب می‌شود بدن نتواند LDL را دفع کند. بنا بر گزارش موسسه ملی تحقیقات ژنتیکی انسانی، بیشتر بزرگسالان مبتلا به این اختلال، دارای مجموع کلسترول 300 بوده و سطح LDL آن‌ها بالای 200 است.  
همچنین برخی بیماری‌های دیگر مانند دیابت و کم کاری تیروئید نیز ممکن موجب افزایش سطح کلسترول خون و مشکلات مربوط به آن گردند.

عوامل خطر برای کلسترول بالا

با داشتن موارد زیر شما در معرض خطر ابتلا به کلسترول بالا قرار خواهید داشت:
•    اضافه وزن یا چاقی
•    داشتن رژیم غذایی ناسالم
•    ورزش نکردن منظم
•    استعمال دخانیات
•    سابقه کلسترول بالا در اعضای خانواده
•    ابتلا به دیابت، بیماری کلیوی یا کم کاری تیروئید

افراد در هر سن، با هر جنسیت و قومیتی در معرض ابتلا به کلسترول بالا قرار دارند.
مشکلاتی که در اثر کلسترول بالا ایجاد خواهد شد
اگر کلسترول بالا درمان نشود ممکن است موجب پلاک در شریان‌ها گردد. به مرور زمان این پلاک‌ها رگ‌ها را تنگ می‌نمایند. به این مشکل آترواسکلروز[2] خوانده می‌شود.
آترواسکلروز در حقیقت یک بیماری جدی است که می‌تواند جریان خون را محدود نماید. همچنین این بیماری ممکن است موجب لخته شدن خون گردد. آترواسکلروز ممکن است مشکلاتی را ایجاد کند که موجب تهدید حیات فرد گردد. برخی از این مشکلات عبارتند از:
•    سکته
•    حمله قلبی
•    آنژین (درد قفسه سینه)
•    فشار خون بالا
•    بیماری عروقی محیطی[3] •    بیماری‌های مزمن کلیوی

چگونه کلسترول بالا را تشخیص دهیم

برای اندازه‌گیری سطح کلسترول، پزشک شما یک آزمایش ساده خون تجویز خواهد کرد. این آزمایش پانل چربی نامیده می‌شود. این آزمایش‌ها برای اندازه گیری سطح مجموع کلسترول، کلسترول LDL، کلسترول HDL و تری‌گلیسرید، کاربرد دارند.
برای انجام این آزمایش پزشک و یا متصدی آزمایشگاه از فرد نمونه‌ی خون می‌گیرد. نمونه برای تحلیل و ارزیابی به آزمایشگاه فرستاده شده و سپس آزمایشگاه سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید را اعلام می‌نماید. البته باید توجه داشت که قبل از انجام این آزمایش لازم است 12 ساعت ناشتا باشید.
 

بیشتر بخوانید: چگونه کلسترول را کنترل کنیم؟

چگونه کلسترول خود را پایین آوریم؟

اگر سطح کلسترول خونتان بالا باشد، ممکن است پزشک، شما را به اصلاح سبک زندگی تشویق نماید. مثلاً ممکن است به شما پیشنهاد دهد تا رژیم غذایی، عادات ورزشی و دیگر جنبه‌های روتین زندگی خود را تغییر دهید. اگر دخانیات مصرف می‌کنید، احتمالا پزشک از شما بخواهد تا مصرف آن را ترک کنید.
همچنین ممکن است پزشک برای پایین آوردن سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید، دارو تجویز کند. در برخی موارد، ممکن است برای مراقبت‌های بیشتر، بیمار به متخصص ارجاع داده شود.

پایین آوردن سطح کلسترول با استفاده از اصلاح رژیم غذایی

برای کمک به کاهش سطح کلسترول و استمرار آن، ممکن است پزشک شما اصلاح رژیم غذایی را توصیه نماید. مثلاً ممکن است پزشک توصیه کند:
•    مصرف غذاهایی که کلسترول، چربی اشباع شده و چربی‌های ترانس دارند را محدود کنید.
•    غذاهای پروتئینی کم‌چرب مانند مرغ، ماهی و حبوبات مصرف کنید.
•    غذاهای سرشار از فیبر، مانند میوه‌ها و سبزیجات را زیاد مصرف کنید.
•    سعی کنید غذاهای کبابی، پخته شده و برشته شده را جایگزین غذاهای سرخ‌کردنی نمایید.
•    از مصرف فست فودها و غذاهای کنسروی اجتناب کنید.

برخی از غذاهای حاوی کلسترول بالا، چربی اشباع و یا چربی ترانس عبارتند از:
•    گوشت قرمز، زرده تخم مرغ و لبنیات پرچرب.
•    غذاهای فرآوری شده با کره کاکائو، روغن پالم یا روغن نارگیل
•    غداهای سرخ شده در روغن زیاد، مانند سیب زمینی و مرغ سرخ شده و همچنین قارچ و پیاز سوخاری
•    برخی از کلوچه‌ها و کیک‌ها

خوردن ماهی و دیگر غذاهای حاوی اسیدهای چرب امگا 3 ممکن است باعث کاهش میزان LDL شما شود. برای مثال، ماهی سالمون، شاه ماهی و ماهی خال خالی، منبع غنی امگا 3 محسوب می‌شوند. گردو، بادام، تخم کتان و آکاوادو نیز حاوی امگا 3 می‌باشند.

غذاهای سرشار از کلسترولی که باید از آن‌ها اجتناب کرد کدامند؟

کلسترول در محصولات حیوانی مانند گوشت، تخم مرغ و لبنیات، دیده می‌شود. برای کاهش سطح کلسترول لازم است مصرف این مواد را در برنامه غذایی خود محدود کنید. برای مثال مواد غذایی زیر حاوی مقادیر زیادی کلسترول هستند:
•    برش‌های چرب گوشت قرمز
•    جگر
•    تخم مرغ و خصوصاً زرده تخم مرغ
•    لبنیات پر‌چرب مانند پنیر، شیر، بستی و کره

بسته به پیشنهاد پزشکتان ممکن است بتوانید برخی از این مواد غذایی را با احتیاط و اعتدال مصرف نمایید.

داروهای مؤثر در کاهش میزان کلسترول

در برخی موارد، ممکن است پزشک برای پایین آوردن سطح کلسترول، به تجویز دارو روی آورد.
استاتین‌ها رایج ترین داروهای تجویزی در این زمینه محسوب شده و مانع تولید کلسترول توسط کبد می‌شوند. برخی از این نوع داروها عبارتند از:
•     آتورواستاتین (لیپیتور)
•     فلوواستاتین (لسکول)
•     رزوواستاتین (کرستور)
•     سیمواستاتین (زوکور)

همچنین ممکن است پزشک به غیر از استاتین‌ها داروهای دیگری نیز تجویز نماید. برخی از این داروها از این قرارند:
•    نیاسین (ویتامین ب3)
•    بایل اسید یا سکواسترنت‌ها، مانند کوله سوالام (ولکول)، کلستیپول (کلستید) و یا کلستیرامین.
•    مهارکننده‌های جذب کلسترول، مانند ازتیمایب (زتیا)

برخی از داروها از ترکیبی از این داروها ساخته می‌شوند به نحوی که هم مانع جذب کلسترول دریافتی از غذاها شده و هم از تولید آن توسط کبد جلوگیری می‌نمایند. یکی از این داروها که از ترکیب ازتیمایب و سیمواستاتین ساخته شده، ویتورین است.
 

چگونه به صورت طبیعی کلسترول خود را پایین آوریم؟

در برخی موارد شما قادر خواهید بود بدون مصرف دارو سطح کلسترول خود را پایین آورید. برای مثال، با اصلاح رژیم غذایی، ورزش منظم و ترک مصرف دخانیات می‌توانید تا حد زیادی سطح کلسترول خود را تنظیم نمایید.
همچنین برخی افراد ادعا می‌کنند بعضی مکمل‌های گیاهی و تغذیه‌ای ممکن است به کاهش سطح کلسترول کمک کنند. برخی از این مکمل‌ها و مواد غذایی عبارتند از:
•    سیر
•    زالزالک
•    گیاه گون
•    مخمر برنج قرمز
•    استرول گیاهی و مکمل‌های استنول
•    سبوس جو
•    اسفرزه
•    بزر کتان

با این حال شواهد تأیید کننده از این موارد متفاوت است و سازمان غذا و داروی آمریکا اثربخشی هیچ‌کدام از موارد بالا را در درمان کلسترول بالا، تأیید نکرده است. برای تعیین کارآمدی این گیاهان، به پژوهش‌های بیشتری نیاز خواهیم داشت.
قبل از مصرف هر نوع گیاه دارویی یا مکمل، با پزشک خود مشورت کنید، زیرا ممکن است برخی از این موارد با داروهای تجویزی تداخل داشته باشند.
 

چگونه از ابتلا به کلسترول بالا پیشگیری کنیم؟

عوامل ژنتیکی ابتلا به کلسترول بالا قابل کنترل نیستند. با‌این‌حال سبک زندگی که نقشی اساسی در سلامت جسم و روان دارد، قابل مدیریت است. برای پیشگیری از کلسترول بالا تلاش کنید تا موارد زیر را رعایت کنید:
•    در رژیم غذایی خود کمتر از غذاهای حاوی کلسترول بالا و چربی حیوانی مصرف کنید و در عوض مواد غذایی حاوی فیبر را بیشتر در رژیم غذایی‌تان بگنجانید.
•    از مصرف الکل اجتناب نمایید.
•    وزن خود را در محدوده نرمال نگه دارید.
•    مرتب ورزش کنید.
•    سیگار نکشید.

همچنین لازم است به توصیه‌های پزشک برای پایش روتین کلسترول عمل کنید. اگر شما در معرض خطر کلسترول بالا و یا بیماری‌های قلبی عروقی هستید، احتمالاً پزشک شما را تشویق می‌کند تا سطح کلسترول خود را به صورت منظم آزمایش کنید.
 

سخن پایانی

در صورتی‌که به کلسترول بالای خود بی‌توجهی نمایید، باید منتظر عواقب جدی و حتی مرگ ناشی از آن باشید. اما در صورتی‌که درمان را به موقع آغاز نمایید در بیشتر موارد از آسیب‌های آن در امان خواهید بود. برای اطلاع از سطح کلسترول خود، از پزشکتان بخواهید تا برایتان آزمایش تجویز کند. و در صورتی‌که پس از آزمایش، متوجه بالا بودن سطح کلسترول خود شدید سریعاً درمان را آغاز کنید.
برای پایین آوردن سطح کلسترول، سبک زندگی خود را تغییر داده و برنامه‌ها درمانی را با دقت انجام دهید. اصلاح رژیم غذایی، ورزش منظم و اجتناب از مصرف دخانیات به پایین آمدن سطح کلسترول کمک خواهند نمود.
 

نمایش پی نوشت ها:

[1] familial hypercholesterolemia
[2] atherosclerosis
[3] peripheral vascular disease

منبع: www.healthline.com