گام به گام تا اوقات فراغت کارآمد

برای بهتر گذراندن اوقات فراغت چه کار کنیم؟

زندگی و سرمایه عمر برای انسان، نعمتی بی بدیل و فرصتی بی نظیر است که اگر از

دست برود، هرگز قابل بازگشت نیست. ما باید برای ثانیه‌های عمرمان حساس باشیم و آنها

را رایگان از دست ندهیم. بخش هایی از این سرمایه ارزشمند و خدادادی، مثل جوانی و

دوران تحصیل، اهمیت بیشتری دارند؛ زیرا آمادگی و فراغت انسان برای بهره برداری

مناسب و سودمند، بیش از مواقع دیگر است. گرچه بسیاری از افراد از این موضوع غافلند

و دنبال این هستند که هر طور شده، وقت خود را بگذرانند و اوقات خویش را سپری کنند.

اولین قدم برای استفاده بهینه از فرصت و اوقات فراغت، داشتن یک برنامه کارآمد و

درست است؛ زیرا این کار، شیوه صحیح به کار گرفتن فرصت ها را به ما می آموزد و از

سوی دیگر، با نیل به هدف های کوتاه مدت و میان مدت، ما را به اهدافمان می رساند.

برای یک برنامه ریزی مناسب، به امور زیر دقت کنید:

1. تعیین هدف؛ هدف ها دو قسمند؛ گاهی کلی‌اند؛ مثل رضای خدا، خدمت به مردم، بالا

رفتن سطح آگاهی و گاهی جزئی‌اند؛ مثل تخصص در یک رشته خاص؛ مانند حساب داری، مطالعه

یک کتاب، نوشتن مقاله و… .

ما باید هر دو هدف را مشخص کنیم؛ یعنی همان طور که یک هدف کلی در نظر داریم، اهداف

جزئی را هم دقیقاً مشخص کنیم و آنها را محور فعالیت هایمان قرار دهیم.

2. تشخیص نیازها وکاستی‌ها و نواقص احتمالی؛ باید خواست ها و نیازهای اساسی خود را

در هر زمینه، روشن کنیم؛ به عنوان مثال، باید مشخص کنیم که در یک مقطع معین، به

آموختن چه درسی نیاز داریم؛ تا بر آن تسلط پیدا کنیم.

3. تعیین میزان فرصت ها و اوقاتی که باید صرف تحقق اهداف برنامه شوند.

4. تعیین مطلوب ترین شیوه برای دست یابی به اهداف مورد نظر.

5. تعیین ابزارها و وسایل مورد نیاز.

6. پس از اجرای برنامه، باید به ارزیابی فعالیت های انجام شده بپردازیم؛ تا میزان

موفقیت و عدم موفقیت در اجرای برنامه روشن شود. این مرحله که واکنش (فیدبک) نامیده

می شود، به ما فرصت می دهد که بتوانیم عوامل ناکامی احتمالی را بشناسیم و از بروز

مجدد آنها در برنامه مورد نظر، پیش گیری کنیم.

یکی از آفات برنامه ریزی، عدم تلاش و پشتکار در دست یابی به هدف برنامه است. شاید

ما در ابتدای فعالیت، به همه موارد مورد نظر دست نیابیم و از ادامه راه، باز

بمانیم؛ اما نباید نا امید شویم. عمل به برنامه، مستلزم چشم پوشی از برخی فرصت های

فراغت، سرگرمی ها و تفریحات است و در این صورت، باید خود را با برنامه، سازگار

کنیم؛ تا بتوانیم به نتیجه مطلوب، دست یابیم.

برنامه ریزی علاوه بر صرفه جویی در وقت و فرصت های زندگی، موجب می شود که ما

نیازهایمان را بهتر و بیشتر بشناسیم. لازمه یک برنامه ریزی موفق، انعطاف پذیری در

عمل و نگاه واقع بینانه به کاستی ها و ضعف های موجود در موضوع برنامه است. برنامه

ریزی، تفکر ما را نسبت به زندگی، شکل می دهد و در فعالیت‌های ما تحول ایجاد می کند.

برای تهیه یک برنامه منظم، لازم است جدولی تهیه کنید و ساعات شبانه روز و ایام هفته

را در آن یادداشت کرده، برای هر ساعتی، در هر روز از ایام هفته، کار و برنامه مناسب

آن را یادداشت کنید؛ به طورمثال، یادداشت کنید که چه ساعتی باید از خواب بیدار شوید

و چه ساعتی را باید به نماز، نرمش، صبحانه، درس، مطالعه و … اختصاص دهید و خود را

موظف کنید که طبق جدول تهیه شده – که متناسب با توانایی های خودتان است – عمل کنید.

در این راه، به یک عزم و اراده جدی نیاز است.

امام علی علیه السلام به فرزندانش فرمود: «شما و همه فرزندان و کسانم و هر کسی را

که نوشته ام به او می رسد، به تقوای خدا و نظم داشتن در کارها سفارش می کنم».

این توصیه به نظم در امور و کارها، نشانه اهمیت نظم و نقش آن در سعادت و موفقیت

انسان است و بدون آن، کسی به جایی نمی‌رسد.

بعد از طرح و برنامه، آن چه اهمیت دارد و باید عملیاتی شود، پر کردن برنامه و طرح

تهیه شده است. محتوای برنامه براساس دو عامل زیر تعیین می شود:

1. هدف.

2. نیازها، کاستی‌ها و نقص‌ها.

شما باید براساس هدف خودعمل کنید و در صدد برطرف ساختن نیازها و کاستی‌ها باشید و

در این راستا گام بردارید و چون شما مسلمان هستید، برخی از این محتوا، باید مربوط

به اعمال عبادی شما باشد؛ مانند خواندن نماز، قرآن و اطلاع از احکام دین و عمل به

آن چه دین بر دوش شما گذاشته است و چون شما یک دانشجو هستید، باید بخش دیگری از

برنامه شما با مطالعه مواد درسی رشته تحصیلی شما پر شود و شاید بیشترین نیازها،

کاستی‌ها و اساسی ترین اهداف شما، همین تحصیل باشد. بنابراین، کار را از مواد درسی

ضروری و درس‌هایی که در آنها احساس ضعف می کنید و کاستی در تحصیل شما ایجاد کرده،

شروع کنید و علاوه بر این، وجود تفریح و گردش و برنامه های نشاط آور نیز یکی از

ضرورت‌های زندگی انسانی است.

برای امور عبادی و خودسازی نیز به برنامه زیر عمل کنید:

1. مراقبه و محاسبه؛ در آغاز هر کاری، کمی درنگ کنید؛ اگر واجب است، حتماً آن را

انجام دهید و اگر حرام است، حتماً آن را ترک کنید و اگر نه حرام است و نه واجب، در

انجام و ترک آن مختارید. این سه چیز را قبل از انجام هر کاری، باید مشخص کنید و بعد

انجام دهید. این توجه و مراقبه، دارای فواید زیر است:

1. انسان به حرام نمی افتد.

2. عمل واجبی از انسان، ترک نمی شود.

3. انسان از غفلت رها می شود.

4. ترک حرام و فعل واجب، به قصد قربت، خودش عبادت به حساب می آید.

بنابراین، می توان فعل تمام واجبات و ترک تمام محرمات را به قصد قربت انجام داد و

حتی اعمال مباح را می توان به قصد قربت انجام داد.. بنابراین، مراقبه و محاسبه را

باید جدی گرفت که از اساسی ترین دستورات اخلاقی است.

2. نماز اول وقت؛ اگر کار مهم تری با نماز اول وقت در تعارض نباشد، نماز اول وقت را

ترک نکنید. امام صادق علیه‌السلام می فرماید: ؛ «برای هر نمازی، دو وقت است؛ اول

وقت و آخر وقت؛ پس اول، وقت برتر و با فضیلت تر است و برای کسی سزاوار نیست که آخر

وقت را برگزیند؛ مگر از روی علتی و آخر وقت، فقط برای شخص بیمار و ناتوان و کسی است

که دارای عذری  باشد و اول وقت، خشنودی خدا را دربردارد؛ ولی آخر وقت، عفو خدا

را».1

3. مستحبات نشاط آور؛ از میان مستحبات، فقط آنهایی را انجام دهید که برای شما نشاط

آورند و از تحمیل نفس بر مستحبات، پرهیز کنید. باید به اقبال قلب بنگرید و هر عمل

مستحبی را که قلب بدان اقبال داشت و برایتان نشاط بخش بود، به همان اکتفا کنید و

حتی نسبت به نماز شب که سفارش زیادی شده، اگر نشاط نداشتید، یا اصلاً نخوانید یا

خیلی خلاصه و در ظرف ده دقیقه، تمام یازده رکعت را با حذف مستحبات، بخوانید.

4. توسل به معصومین علیهم‌السلام؛ هرگاه حال و نشاط داشتید، به معصومین

علیهم‌السلام توسل بجویید و حاجات خود را از آن معادن کرم بخواهید.

5. دائم الوضو بودن؛ سعی کنید همیشه وضو داشته باشید. اگر شب، قبل از خواب، وضو

بگیرید، کافی است و اگر نیمه شب برای کاری برخاستید و خواستید دوباره بخوابید. لازم

نیست دوباره وضو بگیرید.

6. زیارت اهل قبور؛ هفته ای یک بار به زیارت اهل قبور بروید و اگر توانستید، جای

خلوتی را انتخاب کنید و تأمل بیشتری کنید؛ تا گذرا بودن دنیا، بیشتر در دلتان جا

بیفتد. هدف این است که شما تکان بخورید و رغبت خود را به دنیا کم کنید و به فکر

آخرت و عالم قبر و قیامت بیفتید.