در دعای کمیل می خوانیم که: و سلاحه البکاء – اسلحه مومن گریه است. انسان مومن تا گریه می کند، خدا تسلیم می شود و می بخشد. خدا خیلی مهربان است، به محض اینکه اشکت جاری و قلبت پاک می شود، خدا تسلیم می شود و غفرانش را نازل می کند.امام صادق(ع) فرمودند: هیچ چشمى نیست جز این که روز قیامت گریان است، مگر چشمى که از ترس خدا گریسته باشد، و هیچ چشمى نیست که از ترس خداى عزوجل به اشک خود پر شود، جز این که خداوند همه آن بدن را به آتش دوزخ حرام گرداند. (کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفارى، على اکبر، آخوندى، محمد، ج 2، ص 482، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم، 1407 ق )
گریه و اشک برای خدا و اهل بیت (ع) یک عمل عبادی مهم محسوب می شود و لذا مهمترین اثر آن قرب به خدا است، چنانچه در توصیه های بزرگان دین آمده که اهل گریه باشید و حتی اگر سوز دل نداشتید، خود را به گریه بزنید و تباکی کنید، زیرا همین کار هم اثرات تربیتی و معنوی خوبی بر روح شما می گذارد.
امام صادق (ع) می فرمایند: اگر گریه ات نیاید، خود را به گریه بدار و اگر از دیده ات به اندازه سر مگسی هم اشک درآید، چه خوب است. (اصول کافی، ج6، ص61).
البته اقتضای معرفت این است که نیت و انگیزه در گریه کردن الهی باشد. اگر انسان به جهت خوف از خدا، شکایت از نفس و گناهان خویش بگرید، این اشکی است که از روی معرفت ریخته می شود و می تواند در جهت قرب باشد.
امام باقر (ع) می فرمایند: هیچ قطره ای نزد خدا محبوبتر نیست از یک قطره اشک که در سیاهی شب از ترس خدا باشد و نظر به دیگری در آن نباشد. )همان، ص57)
همچنین درباره ی اثرات اشک امام صادق (ع) می فرمایند: چیزی نیست مگر آنکه پیمانه و وزنی دارد، جز گریه که یک قطره اش دریاهایی از آتش را خاموش می کند. (همان، ص55)
اشکی که انسان را به حرکت وا دارد و از معاصی دور کند، می تواند موجبات قرب انسان را فراهم کند. به عنوان مثال: اشکی که برای پشیمانی از گناهان گذشته می ریزیم اگر حاصل آن، توبه وجبران اعمال گذشته باشد این اشک بسیار ارزشمند است؛ اما اگر اشکی مقطعی بوده و در حد یک حال باقی ماند و ایجاد حرکت نکرد، چندان اثری در روح نخواهد داشت.
اشک با معرفت، اشکی است که با شناخت و آگاهی و نیت و انگیزه خالص ریخته می شود و در واقع معرفت است که در اشک تولید اثر می کند.
در این مورد نیز شک و تردید نداریم که اگر اشک برای غیر خدا – مثلاً به انگیزه ریا – باشد نه تنها تقربی نمی آورد بلکه انسان را از خدا دور می کند.
یکی از اقسام اشک، اشکی است که در مصائب اهل بیت (ع) ریخته می شود و از مواردی است که اگر به درستی شرح داده نشود ممکن است برداشت نادرستی از آن شده، امید واهی در دل انسان ایجاد کند.
در جلد دهم کتاب مستدرک الوسائل نقل است که در روایتی حضرت موسی(ع) از خدای متعال در مورد روز عاشورا می پرسد: خدای متعال به ذکر ثواب اشک بر امام حسین(ع) می پردازد و می فرماید: ای موسی، هیچ بنده ای از بندگان من نیست که در آن روز بر فرزند مصطفی(ص) گریه و تباکی و عزاداری کند جز اینکه بهشت بر او واجب می شود در حالی که در آن ثابت است.
هر کس در راه محبت حسین فردی را طعام دهد یا درهمی هزینه کند، در دنیا به مال او هفتاد برابر برکت دهم و گناهانش را بیامرزم و در بهشت آزاد خواهد بود و گناهانش را بیامرزم.
به عزت و جلالم سوگند هر کس از چشمانش در روز عاشورا اشک جاری شود ولو به اندازه یک قطره، اجر صد شهید برای او می نویسم.
بر اساس این روایت مشاهده می کنیم که خداوند متعال تنها ثواب اشک، تباکی وعزاداری بر امام حسین(ع) را در چندین موضوع قرار داده است: قرار گرفتن در بهشت و ثبات در آن و نوشتن اجر صد شهید برای کسی که در عزای امام حسین(ع) گریه می کند.
همچنین برکت در اموال، عافیت بخشی در بهشت و پاک شدن گناهان، از ثمرات انفاق مال در راه محبت امام حسین (ع) در روز عاشوراست.
و امام صادق (ع) در زمینه اشک فرمودند: کسى که نام ما اهل بیت (ع) نزد او برده شود و از چشمانش اشک بیاید، اگرچه به قدر بال پشه (مگس) باشد، گناهانش آمرزیده شود، حتی اگر آن گناهان به اندازه کف روى دریاها باشد. (اللهوف علی قتلی الطفوف، ج 1، ص 10)
و نیز فرمودند: کسى که یادى از حضرت حسین بن على (ع) نزدش بشود و از چشمش به مقدار بال مگسی اشک خارج شود، اجر او بر خدا است و حق تعالی به کمتر از بهشت براى او راضى نیست. (کامل الزیارات، ج1، ص100)
در روایت هست که: همه چشم ها در روز قیامت گریانند مگر چشمی که بر امام حسین علیه السّلام گریه کرده باشد. (بحارالانوار /293/44)
شهید مطهری (ره) درباره دستور اهل بیت (ع) برای گریه بر امام حسین (ع) می فرمایند: این دستور برای این است که پرتوی از روح حسین بن علی در روح ما و شما بتابد.
اگر اشکی که ما برای او می ریزیم در مسیر هماهنگی روح ما باشد، روح ما پرواز کوچکی با روح حسینی بکند، ذره ای از همت او، ذره ای از غیرت او، ذره ای از حریت او، ذره ای از ایمان او، ذره ای ازتقوای او، ذره ای از توحید او در ما بتابد و چنین اشکی از چشم ما جاری شود، آن اشک، هر چه دلتان بخواهد، قیمت دارد.
اگر گفتند به اندازه یک بال مگس اش هم یک دنیا ارزش دارد، باور کنید. اما نه اشکی که برای نفله شدن حسین باشد، بلکه اشکی که برای برای عظمت حسین باشد، برای شخصیت حسین باشد. اشکی که نشانه ای از هماهنگی کردن و پیروی کردن از حسین بن علی باشد، بله یک بال مگس اش هم یک دنیا ارزش دارد. (مرتضی مطهری، حماسه حسینی، ج1، ص107)
این همان معرفتی است که باید در اشک باشد. پس باید تحصیل معرفت کرد، عظمت خدا و ضعف و نداری خود را بشناسیم، صراط مستقیم بندگی و آثار مثبت آنرا تحقیق کنیم و بفهمیم نافرمانی خدا یعنی چه. خواندن و دقت در معانی قرآن کریم و روایات و دعاها می تواند چنین معرفتی به ما بدهد.
همچنین با عظمت شخصیت اهل بیت آشنا شویم تا نسبت به جفاهایی که به آنها شده آگاه شویم. هر چه عظمت اهل بیت را بیشتر بشناسیم بیشتر پی به مقام آنها می بریم و می فهمیم جسارت نسبت به آنها چقدر زشت و دردناک است.
همانگونه گه اشاره شد، منشأ گریه ارزشى، معرفت است؛ ازاین رو اگر احساس مى کنیم که در هنگام ذکر مصیبت، حالت گریه نداشته و اشکى از چشمانمان جارى نمى شود، حتى قلبمان نیز متأثر و اندوهگین نمى گردد – البته به شرط آن که مطمئن باشیم نداشتن اشک ریشه در عوارض جسمانى ندارد – باید زمینه هاى ایجاد و توسعه معرفت به اهل بیت(ع) را در خود تقویت کرده و موانع معرفت را از میان برداریم.
البته باید بدانیم بخش عاطفی انسان علاوه بر تاثیری که از معرفت می گیرد، نیاز به پرورش دارد و این پرورش و انس گیری و نزدیکی روحی در طول زمان اتفاق می افتد، بنابراین نباید انتظار داشته باشیم که افرادی با یک وعده حضور در مجالس اهل بیت (ع) مانند کسانی که یک عمر در این مجالس بوده و به تدریج به معرفت و عشق آن بزرگواران رسیده اند، گریه کنند و اشک داشته باشند.
معرفت و انس و رابطه عاشقانه و سوز دل و اشک روان به دست آوردنی است و با مطالعه و تهذیب نفس و حضور و ارتباط مداوم در طول زمان حاصل می شود.
دعای جامعه کبیره و زیارت نامه ها، منابع خوبی برای شناخت مقام اهل بیت است. آشنایی با سیره و زندگی اهل بیت نیز همین اثر را دارد.

فصل نوزدهم
امتحان بندگی