گمراهی همان ضلالت است. وضلالت در لغت به معنای گمراه شدن، بیراه شدن، ضد هدایت است . ضلالت به حسب کاربرد در علوم مختلف بار خاص معنای دارد. و در عرف عمومی دین و دین داران ضلالت یعنی گمراهی از حقّ و صراط مستقیم یعنی از توحید و نبوت و معاد .
ضلالت در مقابل هدایت است. هدایت در لغت به معنى« دلالت و راهنمایى توأم با لطف و دقت است»، و آن را به دو شعبه تقسیم کرده اند:« ارائه طریق» و« ایصال به مطلوب» و به تعبیر دیگر« هدایت تشریعى» و« هدایت تکوینى »، ( دقت فرمائید که هدایت تکوینى در اینجا به معنى وسیعى گرفته شده که هر گونه هدایتى را جز از طریق بیان قوانین و ارائه طریق شامل مى شود).
گاه انسان راه را به کسى که طالب آن است با دقت تمام و لطف و عنایت نشان مى دهد، اما پیمودن راه و رسیدن به مقصود بر عهده خود او است. ولى گاه دست طالبان را مى گیرد و علاوه بر ارائه طریق او را به مقصد مى رساند.
به تعبیر دیگر در مرحله اول( هدایت تشریعى) تنها به بیان قانون پرداخته، شرائط پیمودن راه و رسیدن به مقصد را بیان مى کند، ولى در مرحله دوم ( هدایت تکوینى )علاوه بر این، وسائل سفر را فراهم مى سازد، موانع را بر طرف، و مشکلات را حل، و مسافران این راه را تا مقصد همراهى و حمایت و حفاظت مى کند.
ضلالت و جهالت لازم و ملزوم هم هستند. یعنی ضلالت و گمراهی گاهی نتیجه جهل است و گاه جهل نتیجه گمراهی.
د ر پاسخ به نکاتی توجه کنید :
1- در انحراف از راه حق و خط بندگی در مورد انسان دو عامل عمده دخیل است که یکی درونی و دیگری بیرونی است .
2- مهم ترین عامل در انحراف عامل درونی یعنی پیروی از هوا و هوس و میل و خواسته های درونی است و عالم دیگر که بیرونی است وسوسه شیطان و اغوای او است .
3- اگر زمینه انحراف درونی وجود نداشته باشد وسوسه و اغوای شیطان تاثیر در انسان ندارد و این وسوسه تنها در صورت وجود زمینه درونی تاثیر گذار است .
جهت اطلاع بیشتر ر. ک:
1-هدایت در قرآن، از استاد آیت الله جوادی آملی.
2- التمهید فی علوم القرآن ، ج 4، ص 200 – 253 استاد معرفت.
2- الالهیات ، ج 2، ص 387 – 391 استاد سبحانی.
4- منشور جاوید، ج 3، ص 148 – 164استاد سبحانی.