نام و مزاج گیاه دارویی جدوار

زرمباد یا همان جدوار دارای طبیعت گرم و خشک است.

معرفی گیاه دارویی جدوار

گیاهی است علفی چند ساله، افراشته که دارای ساقه های زیر زمینی تخم مرغی تا گلابی شکل، ضخیم، دارای انشعابات پنجه ای به سمت پایین، به رنگ زرد مایل به سفید و دارای بوی قوی کافور می باشد.

به ساقه های زیر زمینی، ریشه های باریک متعددی متصل هستند. انتهای ریشه ها هرکدام به صورت یک غده تخم مرغی سفید، ضخیم است.

برگ ها در گروههای چهار تا شش تایی قرار داشته، که طول آنها به یک متر می رسد.

گل های این گیاه، دارای براکته های گریبانی نوک کند با کرک های ابریشمی بوده، و پایکی به طول ۵ تا ۱۵ سانتی متر دارند. گل ها به رنگ زرد کمرنگ هستند.

میوه به شکل کپسولی تخم مرغی، ظریف و صاف بوده، به طور نامنظم شکوفا می شود.

دانه ها بیضوی شکل و دارای زایده ای سفیدرنگ هستند.

مزه این گیاه تلخ و بوی آن شبیه کافور و یادآور بوی هل و زنجبیل می باشد.

از بخش های خشک شده غده مانند ساقه های زیر زمینی که به صورت قاچ های عرضی یا چهار قاچ طولی تهیه می شود، برای مصارف دارویی استفاده می شود.1

جدوار در کتب طب سنتی مرجع

منظور از داروی گیاهی جدوار، ریشه (ساقه زیرزمینی) آن است. ابن سینا در «القانون فی الطب» آن را مانند «زراوند» اما با خاصیتی قوی‌تر می‌داند. گیاه جدوار در کنار گیاه سمی «بیش» می‌روید و باعث می‌شود گیاه بیش ضعیف شود و شاخ و برگ ندهد. محمد بن زکریای رازی نیز در «الحاوی فی الطب» از جدوار نام برده است و آن را شبیه زراوند معرفی کرده است.

مهمترین خواص این داروی گیاهی عبارتند از:

پادزهر قوی سموم

ابن‌سینا در کتاب قانون، جدوار را پادزهر همه سموم می‌داند؛ مانند زهر افعی و گیاه سمی بیش. به نظر جرجانی، به دلیل هم‌جواری جدوار با گیاه بیش، این گیاه قوی‌ترین پادزهر بیش است و البته پادزهر گزیدن افعی نیز محسوب می‌شود. ابن‌سینا داروی مشابه جدوار با خاصیت پادزهری را «زرنباد» معرفی کرده است.

محمد بن زکریای رازی در کتاب «بُرء الساعة (بهبود آنى)» برای بهبود کسی که سم موش (مرگ موش) خورده، مصرف نیم مثقال پودر جدوار را با یک نوشیدنی توصیه کرده است.

آرامش و شادی‌بخش قلب

ابن سینا در رساله داروهای قلبی، جدوار را یکی از آرامبخش‌ها و تقویت‌کنندگان قوی قلب شمرده است. همچنین طرز تهیه یک معجون فوق‌العاده برای تقویت قلب را ذکر کرده است که یک مثقال جدوار جزو ترکیبات آن است.

جرجانی می‌گوید جدوار طبع گرم ملایمی دارد و از این رو مفرّح و شادی‌بخش است.وی در کتاب ذخیره، جدوار را در فهرست داروهای مفید برای قلب و در بخش داروهای تریاقی (آرام‌بخش)گنجانده است. همچنین آن را در فهرست پادزهر نیز آورده است.

جدوار و جلوگیری از سفید شدن مو

محمد بن زکریای رازی در کتاب «بُرء الساعة (بهبود آنى)» برای حفظ کردن مو از سفید شدن، ترکیب و معجونی معرفی کرده که جدوار جزو ترکیبات آن است.

درمان بیمارهایی مثل طاعون، مالیخولیا و …

در کتب طب سنتی، داروهای ترکیبی (خوردنی یا مالیدنی) مختلفی برای درمان طاعون، مالیخولیا، فلج موضعی بویژه در کودکان، سوزاک (آتشک) و … بیان شده که جدوار نیز جزو اجزای آن است.

حب جدوار

حَبّ به معنای دانه گیاه است که در احادیث طبی یا کتب طب سنتی برای میزان مصرف داروی ترکیبی (معجون) گفته می‌شود؛ یعنی مقدار مصرف دارو به اندازه یک دانه گیاه (مانند گندم یا نخود) است. معنای امروزی آن همان کپسول یا قرصی است که از ترکیب چند ماده تهیه شده است.

در کتب طب سنتی، داروهای گیاهی ترکیبی مختلفی وجود دارد که به نام یکی از اجزای اصلی و مهم آن مشهور است. بر همین اساس انواعی از حبّ جدوار وجود دارد که جدوار جزء مهم و اصلی آن است.

حکیم مؤمن (قرن ۱۱ ق) در کتاب «تحفة المؤمنین» دو حبّ جدوار نام می‌برد و ترکیبات آن را ذکر می‌کند و برای آن‌ها خواص تقویت عمومی بدن، نشاط‌آوری، تحریک و تقویت جنسی، کمک به هضم و کار دستگاه گوارش را بیان می کند.2

کمک به ترک اعتیاد

به دلیل خاصیت ضد درد حب جدوار از این دارو برای کمک به معتادان برای ترک اعتیاد استفاده می‌شود. استفاده از حب جدوار برای ترک اعتیاد ضمن کاهش درد، علائم دوران ترک را کاهش داده و همچنین باعث تقویت قوای بدن می‌شود. علاوه بر آن برخلاف سایر دارو‌های شیمیایی در زمینه ترک اعتیاد مانند قرص متادون، قرص ترامادول و… اعتیادآور نیست و مضرات جانبی بسیار کمتری دارد.

بهبود جریان گردش خون

از دیگر خواص حب جدوار کمک به بهبود جریان گردش خون و در نتیجه بهبود عملکرد ارگان‌های اصلی بدن، افزایش نیروی جسمی و ذهنی است.

تسکین دندان درد و گوش درد

از گذشته و در طب سنتی از حب جدوار برای تسکین دندان درد و درد گوش استفاده می‌شده است.

کاهش التهاب

حب جدوار خاصیت ضد التهاب دارد و از این رو دارویی مفید برای درمان التهاب مفاصل (آرتریت)، حملات نقرس و آسیب‌های حین ورزش و به ویژه درد‌های ناشی از التهاب است.3

خواص به طور خلاصه

این گیاه پادزهر سموم و گرم و خشک است.

اگر به اندازه نیم یا ۱ گرم آن را سائیده با آب گرم بنوشند. دردهاى داخلى نظیر قولنج، درد معده، سنگ مثانه، سختى دفع ادرار را آرام می کند.

مخلوط آن با سرکه یا گلاب مسکن دردهاى ظاهرى می ‏باشد.

در آماس‏هاى بلغمى، صفراوى و سوداوى نظیر ورم زیر بغل، کشاله ران، خیارک، خنازیر و زخم‏هاى سخت و دیر علاج‏پذیر موثر می باشد.

خوردن حدود ۲۰/ ۱ گرم آن با گلاب در انسداد کبد، سنگ مثانه، صرع کودکان، ضعف نیروى جنسى و تپش قلب موثر و مالیدن آن در بواسیر سودمند می ‏باشد.

در درمان فلج صورت، رعشه، استسقاء، یرقان و تب سودمند است.

چکاندن خیسانده آن در چشم ورم ملتحمه را درمان می کند.

چنانچه قبل از زایمان به مدت ۷ روز هر روز حدود ۲/ ۱ گرم آن را با آب تا جریزى، شیره خار خسک و گلاب خورده شود وضع حمل را آسان و در کاهش ضعف بعد از زایمان و جلوگیری از خونریزى زیاد  موثر می ‏باشد.

جدوار به‏ طور موضعى از بین برنده پیسى، لکه‏ هاى سیاه صورت و آثار زخم می باشد و زخمها را التیام می بخشد.

این گیاه همچنین نیرودهنده، محرک، ضد التهاب، ترمیم‏ کننده زخم ها، ضد نفخ و خلط آور می باشد.

این گیاه محرک عمل هضم و به صورت چاشنى یا دم‏ کرده آب دهان و شیره معدى را زیاد می ‏کند.

ابن سینا در رساله داروهای قلبی، جدوار را یکی از آرام بخش‌ها و تقویت‌کنندگان قوی قلب شمرده است.

موارد منع مصرف

برای گرم مزاجان نیاز به مصلح دارد که مصلح آن شیر تازه و سکنجبین است.

در اوایل بارداری استفاده نشود

شیوه استفاده

برای تهیه دم کرده می بایست یک تا یک و نیم گرم از داروی خرد یا پودر شده را به آب جوش افزود، یا آن که ابتدا دارو را در آب سرد ریخته، پس از ۳ تا ۵ دقیقه آن را صاف کرد و نوش جان نمود.4

پی نوشت:
1.www.eskandarygreenfarm.com
2.www.basalam.com
3.www.setare.com
4.www.tabaye.ir