یکسره سره گویی یا سره گویی نرم خویانه؟

من گمان می‌کنم که سره گویی و سره نگاری هنگامی شایسته است که به پاکسازی زبانی نیانجامد؛ بلکه به گسترش آن یاری رساند. این رویکرد تا آنجا خواستنی است که دست یاری به زبان دهد و به توان گیری آن بیانجامد و نه آنکه دست زبان را از داشته هایش کوتاه گرداند و دسترسی های زبان را به بسته های آگاهی گردآمده در گنجه هایش دشوار نماید. 

اگر سره گویی و سره نگاری تند روانه پیشه نماییم، از گنجینه آگاهی‌های فرونشسته در زبان پیشینیان دور خواهیم ماند و این گنج های به دشواری گردآمده از پهنه زبانی ما بیرون خواهند افتاد. چنین رهیافتی به زبان آنچنان پرهزینه است که تن دادن به آن خردورزانه نیست و ناپذیرفتنی است. اما سره گویی و سره نگاری میانه روانه و نرم خویانه داستان دیگری دارد و با چنین رویکردی ناهم خوان است. 

سره گویی و سره نگاری همدلانه با زبان پارسی میانه و پسا-اسلامی، خرد خفته در زبان را بیدار می کند و توان دستاندرکار اندیشه ورزی در آن را هوشیار می سازد. چنین رویکردی زبان را از کرختی و سستی می رهاند و توان و پویایی های سرشتین آن را به کاری نو و تلاشی تازه  می اندازد. زبانی از این دست با هر بار گام برداشتن در راه واژه افزایی های تازه از سترونی دورتر می شود و بیش از پیش به باروری و نوزایی نزدیک می شود. فارسی در پی کوشش  های نرم و تلاش های سنجیده به سوی سره گویی و سره نگاری (و نه سره گویی آنگونه که به کنار نهادن آنچه در انبان این زبان در سده ها گرد آمده است) توش و توانی تازه و نیرویی نو می یابد.

 برای روشن شدن این انگاره باید پیش تر دانسته باشیم که فارسی زبانی است در سرشت خود وندی. زبان های این چنینی دارای توانی سودمند برای اندیشه کردن های تازه و پیشکش نمودن این اندیشه در پیکره های واژگانی نوین هستند. پرداختن واژه های نو در ریختارهای برآمده از وندها و بندهای تازه شگرد کارسازی است که این زبان ها فراچنگ آورده و آن را چونان ابزاری برای پیوند میان اندیشه و زبان در خود پرورده اند. 

این زبان ها راه را بر زایش انگاره های تازه نمی‌بندند و گویشوران را به اندیشیدن و آفریدن واژگانی تازه فرا می خوانند؛ واژگان نوینی که در پی به هم رساندن دو یا چند بند فراهم می آیند. ویژگی کانونی فارسی و دیگر زبان های وندی، هم چون آلمانی، گنجایش ساختاری آنها برای اندیشه کردن و همرسانی این اندیشه در واژگان پیشنهادی و برساخته این چنینی است. چنین توانی با آنچه در زبان‌های بن-مایه‌ای (اشتقاقی و صرفی) می‌بینیم دگرگونه است. 

آن زبان ها نیز توانمندی های سترگ و ارزشمندی دارند. یکی از این توانمندی ها، پیام رسانی بهتر آنها در سنجش با زبان هایی همچون فارسی است. آن زبان ها به کیان واژگان خود بسیار پایبندند. در زبان هایی آنگونه راه بر واژه سازی و واژه پردازی همیشه و همه جا گشوده نیست و میان اندیشیدن و اندیشه را با دیگران از دهلیز واژه های تازه همرسان نمودن پیوندی ناگسستنی و سرشتین دیده نمی شود؛ ولی در آن زبان‌ها واژگان دیرپای و کهن به خوبی پاسداشته می شوند و می توانند بنمایه خود را در گذر دگردیسی های زمانه و زمینه بهتر نگاه دارند. 

این توانمندی زبان شناختی نیز، همچون آنچه در بازخوانی ویژگی های فارسی آمد، ارزشمند و کارآمد است. بی راهه نیست که هر سه آیین بزرگ ابراهیمی از زبان های اینگونه برای پیام رسانی بهره گرفته اند و پیام ایزدی خود را به آرامی و عبری و عربی با مردم همرسان کرده اند. 

 ویژگی دیگر سره گویی میانه روانه، همسازی آن با آهنگ دلنشین فارسی است.  فراتر از توانمندی در واژه پردازی، سره گویی نرم و میانه روانه طنین فارسی را رساتر و دلنشین تر می نماید. فارسی این گنجایش را دارد که نه تنها اندیشه ها را در چارچوب واژگان تازه بیآراید و پیش روی نهد؛ بلکه هنگام رویکرد بیش تر به واژگان فارسی آهنگین‌تر گردد. این آهنگ مندی زبان شناختی، گوش سپردن به شکر فارسی را دلنشین تر می سازد و به زبان رنگ و بویی چکامه گونه می‌بخشد. 

پیامد آنچه را در این فرسته دلی نگاشته شد در سه بخش می توان بازگفت: 

نخست آنکه سره گویی تا آنجا پذیرفتنی است که به فارسی هوایی تازه بخشد و توان نهفته آن را بیدار کند؛ همچنانکه آنگاه ناخواستنی است که این زبان را از آنچه دارد و در سده ها پرورده است باز دارد.

دوم آنکه بهره گیری افزونتر، و خردورزانه و نرم خویانه، از واژگان فارسی آب بیشتری به ریشه های این زبان می رساند و به تناوری و سبزینگی بیشتر آن می انجامد.

سوم آنکه این رویکرد بر زیبایی و دلربایی فارسی، و آهنگ نام آشنای دلچسب آن، چیزی می افزاید.

نویسنده: عبدالمجید مبلغی