اهل سنت و روز غدیر و حدیث ثقلین

تمام مسلمانان رخداد عظیم غدیرخم را که در آخرین سفر رسول الله(ص) به حج اتفاق افتاد اعتقاد دارند و می گویند در سال دهم هجری در روز هیجدهم ذی حجه در محل غدیرخم در منزلگاهی به نام جحفه – محل انشعاب خطوط کاروان ها به مدینه و مصر و شام و مکه – که حجاج از آن جا از یکدیگر جدا شده هر کدام به شهر و دیار خود باز می گشتند، رسول خدا در آن جا به کاروانیان دستور توقف داد و مقرر داشت تا در همان جا فرود آیند. فرمود تا پیش رفتگان را فراخوانده از راه رفته با گردانند و منتظر بمانند تا واپس ماندگان نیز از راه برسند آن گاه فرمان داد تا آن جمعیت بسیار که بنا به قولی بر یک صد و بیست هزار نفر بالغ می شدند متفرق نشوند.
سپس مقرر داشت تا مردم را به ادا نماز جماعت فرا خوانند یاران رسول خدا با انداختن پارچه هایی بر سرشاخ و برگ درختان سایبانی برای آن حضرت فراهم کردند تا او را از گزند تابش آفتاب محفوظ دارند. رسول خدا نماز ظهر را با انبوه جمعیت حاجیان در آن گرمای طاقت فرسا به جای آورد و سپس برخاست و به سخنرانی پرداخت. در آغاز حمد و ثنای خدا به جای آورد و در پند و نصیحت و ذکر و موعظه نهایت سعی مبذول داشت و سخن بسیار طولانی بفرمود که در واقع می توان گفت طولانی ترین سخنرانی پیامبر است.
در آن روز آن حضرت بیش از یک ساعت از فضایل علی(ع) سخن گفت و زمانی نیز دست علی(ع) را گرفت و بلند کرد تا آن جا که همه مردم سپیدی زیر بغل آن حضرت را دیدند سپس فرمود «من کنت مولاه فهذا علی مولاه»، هر کس که من مولی و سرپرست او هستم پس این علی هم مولی و سرپرست او است. و بعد از آن در حق حضرت علی(ع) چنین دعا فرمودند: «اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اخذل من خذله»، خدیا دوست بدار کسی را که علی را دوست می دارد و دشمن باش با دشمنان علی(ع) و یاری کن کسی را که یار و یاور حضرت لی است و واگذار – کمک کن – کسی را که علی(ع) را واگذارد و همه حاضران آمین گفتند.
این خلاصه ای از وقوع حادثه تاریخی بسیار عظیم غدیرخم بود که همه اهل اسلام تحقق و وقوع آن را قبول دارند. و آن را به طریق ه ای مختلف روایت کردند.{۱}
طبری مورخ مشهور اهل سنت حدیث غدیر را از هفتاد و پنج طریق روایت کرده و برای آن کتابی مستقل به اسم الولایه نوشته است. ابن عقده یکی از علمای معروف اهل سنت حدیث غدیر را از صد و پنج طریق روایت کرده و برای آن کتابی مستقل قرار داده که آن الموالات نام نهاده است.
اما اهل اسلام در معنای حدیث غدیر «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» اختلاف کردند. بعضی از اهل سنت می گویند پیامبر اکرم(ص) در روز غدیرخم حضرت علی(ع) را به عنوان دوست خویش معرفی کردند. اگر چنان چه بپذیریم حدیث غدیر دلالت بر امامت حضرت علی(ع) می کند نمی پذیریم که حدیث غدیر دلالت بر امامت بلافصل حضرت علی می کند تا موجب شود خلافت سه خلیفه منتفی شود.{۲} به اعتقاد شیعه با توجه به مجموع گفتار رسول خدا(ص) در غدیر، معنای مولا در جمله «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» دارنده قدرت ولایت در دین و امور مسلمانان است، نه معانی دیگر – پسر، عمو، دوست، یاری کننده، همسایه و…
معنا ندارد که پیامبر اسلام در آن هوای گرم و سوزان طاقت فرسا در میان آن همه مسلمان و در آن هوای گرم و نامناسب حضرت علی(ع) را به عنوان دوست خویش معرفی کرده باشند آن چه که فهمیده می شود این است که پیامبر در آن هوای نامساعد یک مسأله دینی بسیار با اهمیتی را به مسلمانان معرفی کردند که آن هم مسأله با اهمیت جانشینی و امامت است چون پیامبر تا آن وقت اصول و فروع دین و احکام آن ها را بیان کرده بودند به جز این که مسأله بسیار مهم جانشینی و امامت بعد از خودشان به نحو مراسم نصب و تبریک برگزار نکرده بودند لذا در روز غدیرخم مراسم نصب و تبریک حضرت علی(ع) بود که در غدیرخم برگزار شد.{۳}
از طرفی دعایی را که پیامبر اسلام(ص) در غدیرخم در حق حضرت علی(ع) داشتند که فرمودند: «اللهم و ال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره اخذل من خذله» این دعا مناسب و شایسته شخصیتی است که زعامت و رهبری ملت اسلام را بر عهده داشته باشد و قرینه است پیامبر اسلام(ص) در آن روز حضرت علی(ع) را به عنوان خلیفه و زعیم مسلمانان تعیین کردند.{۴}
آن چه جای تأمل است این که، پس از رحلت رسول خدا(ص) چون عده ای از تصاحب کنندگان حکومت ادعا کردند که رسول خدا(ص) آن چه درباره علی(ع) فرموده در آستانه وفات نسخ کرد، در واقع یاد کردن از واقعه غدیر کم ارزش شد.
پیامبر اسلام(ص) در سال آخر عمرش، با بیش از صد هزار تن، حجّْالوداع را به جای آورد و در برگشت در سرزمین «خم» فرمان توقّف داد. پیش افتاده ها توقّف کردند و عقب ماندگان رسیدند و از سنگ و جهاز شترها منبری ساختند و پیامبر(ص) بر روی منبر در برابر جمعیت صد هزار نفری و در گرمای سوزان غدیر، کمربند حضرت علی(ع) را گرفت و فرمود: «من کنت مولاه فعلی – فهذا علی – مولاه اللهم و ال من والاه…»؛ سپس مردم از جمله عمر با حضرت علی(ع) بیعت کردند و صدای «بخ بخ» بلند شد.{۵}
از نظر شیعه، این قضیّه مورد تأیید است و حتّی همه مفسّران شیعه معتقدند که آیه (تبلیغ» (یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله یعصمک من الناس);{۶} ای پیامبر(ص) آن چه را از سوی پروردگارت بر تو نازل شده، به مردم ابلاغ کن و اگر نکنی، رسالت خود را به طور کامل انجام نداده ای و خداوند تو را از مردم بدخواه حفظ می کند.
این آیه، در غدیر خم و درباره نصب حضرت علی(ع) نازل شده است و حدود ۳۶۰ تن از دانشمندان اهل سنّت نیز این مطلب را پذیرفته اند. دراین جا به دیدگاه برخی از مفسّران اهل سنّت اشاره می کنیم:
۱. واحدی در کتاب اسباب النّزول، صفحه ۱۵۰ می گوید: «یا ایها الرسول…»، روز عید غدیر درباره علی بن ابی طالب نازل شده است.
۲. سیوطی در کتاب الدر المنثور، جلد ۲، صفحه ۲۹۸ می نویسد: «یا ایها الرسول…»، روز عید غدیر درباره علی بن ابی طالب نازل شده است.
۳. فخر رازی در کتاب تفسیر{۷} خود می گوید: «مفسّران ده وجه و سبب برای نزول این آیه بیان کرده اند»؛ سپس در ادامه می گوید: «دهم این که این آیه در مقام فضیلت علی بن ابی طالب نازل شده است و هنگامی که این آیه نازل شد، پیامبر اسلام دست حضرت علی را گرفت و فرمود: هر که من مولا و سرپرست و حاکم او هستم، علی هم مولای او است».
در پاسخ به قسمت دوم سوال به این روایت دقت کنید:
لنبیّ (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم) اثنی عشر خلیفة کلّهم من قریش، ثمّ اتّفقوا على تسمیة علیّ (علیه السلام) فی نصوص عدیدة، و إنّ تأوّلها بعضهم على خلاف ظاهرها، ثمّ اتّفقوا أخیرا على النصّ النبویّ الصریح الذی ختم على الأمر کلّه، و زاده ظهورا و تحدیدا لم یدع فیه مجالا للشکّ و التردّد، ألا و هو حدیث الثقلین الذی نصّه: «ألا أیّها الناس، إنّما أنا بشر یوشک أن یأتینی رسول ربّی فأجیب، و أنا تارک فیکم الثقلین- ما إن تمسکتم بهما لن تضلّوا بعدی- أحدهما أعظم من الآخر: کتاب اللّه، حبل ممدود من السماء إلى الأرض، و عترتی أهل بیتی، و لن یفترقا حتّى یردا علیّ الحوض، فانظروا کیف تخلفونی فیهما». و زاد فی روایة مسلم و غیره: «أذکّرکم اللّه فی أهل بیتی، أذکّرکم اللّه فی أهل بیتی، أذکّرکم اللّه فی أهل بیتی».
کل حدیث این هست که در منابع اهل سنت هم ذکر شده است.
جمع بین الصحیحین و مسند احمد و مناقب ابن مغازلی هرکدام به چند طریق و در صحیح ترمذی و صحیح ابى داود و ابن عبد ربّه در کتاب عقد و ثعلبی در تفسیر قوله تعالى: وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً روایت کرده اند بالفاظ مختلف متقارب که حضرت رسول اللّه «ص» فرمود: ایها الناس انما انا بشر یوشک ان یأتینى رسول ربى فاجیب و أنا تارک فیکم الثقلین اولهما کتاب اللّه إلخ
دقت کنید در این که رسول خدا ص دو امانت بعد از خودشون به جا گذارده اند که باید بهشون تمسک کرد یعنی ثقلین که کتاب خدا هست و اهل بی علیهم السلام هیچ شکی نیست
اما داستانی که اهل سنت میخواهد این جا درش دخل و تصرف کند این هست که این اهل بیت علیهم السلام زنان را هم شامل میشود
چون ایه 33 احزاب مربوط به زنان هست ولی وقتی تخصیص خورده و انما که ادات حصر امده این افراد دیگه مشخص میشوند
ضمنا این روایت کساء در خانه زنان حالا چه عایشه باشه چه ام سلمه نازل شده و به تصریح هم ایاشن زنان را شامل نشده و این تحت کسائ نرفته اند
از طرفی روایات زیادی داریم که روسل خدا ص تا 6 ماه بعد از این واقعه نزدیک به خانه فاطمه سلام الله که میشند با خطاب یا اهل بیتی ایشان را صدا میکردند
پی نوشت:
[۱].در کتاب های اهل سنت نام ۱۴۶ نفر از صحابیانی که در غدیر حضور داشته اند یاد شده است. در این باره ر.ک: الغدیر، ج ۱
[۲].دلایل الصدق، ج ۲، ص ۱۰۱
[۳].دلایل الصدق، ج ۲، ص ۹۳
[۴].دلایل الصدق، ج ۲، ص ۹۵
[۵].شواهد التنزیل، حاکم حسکانی، ج ۱، ص ۲۰۰، مجمع أحیأ الثقافْ الاسلامیه؛ تاریخ بغداد، ج ۸، ص ۲۸۴، دارالکتب العلمیه
[۶].مائده،۶۶
[۷].ذیل آیه ۹۶ سوره مائده