در پاسخ به توضیح زیر توجه کنید .
1.  اسلام ، انسان را موجودی صرفا مادی نمی داند و امور معنوی را در زندگی او دخیل می داند. یکی از امور معنوی ، برکت است که اگر عوامل آن رعایت شود ، آثار مثبت بیشماری دارد. برکت امری است مهم تر از ثروت ، ضمن اینکه ثروت ممکن است موقتی یا فقط مختص به مال باشد اما برکت پایدار است و تنها به مال تعلق نمی گیرد بلکه به زوایای مختلف زندگی مانند عمر و زمان  را در برگیرد .
کلمه برکت و مشتقات آن ، سی و دو بار در قرآن  کریم ذکر شده و در گفتگوی رایج میان انسان ها چیزهایی را دارای برکت و چیزهایی را فاقد آن می دانند .
2. عوامل برکت زا
با مطالعه آیات قرآن و روایات معصومین (علیهم السلام) به عوامل برکت زا در زندگی انسان پی می بریم که امید است انسان ها به جای زحمت برای جمع آوری ثروت به این عوامل روی آورند و نه تنها مال و ثروت ، بلکه عمر ، قدم های خیر و قلم و فکر آنها با برکت و اثرگذار باشد، برخی از این عوامل عبارتند از :
1) جماعت :  پیامبر مکرم اسلام در احادیثی برکت را در جماعت و در جمع بودن دانسته اند: «…فإنّ البرکه مع الجماعه»  (1 )
اسلام با تشویق مسلمانان به شرکت در نماز های جماعت و جمعه ، مخالفت خود را با گوشه نشینی اعلام کرده و حتی در نماز فرادی نیز عبارت جمعی «ایاک نعبد» و «ایاک نستعین» را واجب نموده است .
در تفسیر نمونه آمده است : «اساس عبادت مخصوصاً نماز بر پایه جمع و جماعت است، حتى به هنگامى که بنده در برابر خدا به راز و نیاز بر مى خیزد باید خود را میان جمع و جماعت ببیند، تا چه رسد به سایر کارهاى زندگیش.به این ترتیب هر گونه فردگرایى، و تک روى، انزواطلبى و مانند اینها مفاهیمى مردود از نظر قرآن و اسلام شناخته مى شود.» (2 )
حضرت علی(ع) دست خدا را همواره با جماعت مؤمنین می داند و آن ها را از تفرقه و حرکت های فردی برحذر می دارد: « إِنَّ یَدَ اللَّهِ مَعَ الْجَمَاعَةِ وَ إِیَّاکُمْ وَ الْفُرْقَةَ فَإِنَّ الشَّاذَّ مِنَ النَّاسِ لِلشَّیْطَانِ کَمَا أَنَّ الشَّاذَّه مِنَ الْغَنَمِ لِلذِّئب.» (3 )
 
2)  دعا :  نحوه سخن گفتن با دیگران ، از مواردی است که در دین اسلام مورد تأکید و توجه قرار گرفته است .
حضرت رسول (ص) فرمود: به برادرتان مبارکباد بگویید و برایش برکت بخواهید .
طلب برکت برای برادران دینی ، انرژی مثبت زیادی در وجود مؤمنین ایجاد می کند، زیرا وجود مؤمنان حقیقی آکنده از برکت است و دعای آنها در حق برادرانشان، برکت را به زندگی آنها هدیه می دهد .
حارث بن حصیره از پدرش از امیر المؤمنین على بن ابى طالب (ع) روایت کند که آن حضرت به شیعیان خود فرمود: در میان مردم همچون زنبور عسل در میان پرندگان باشید، که هیچ پرنده اى نیست جز اینکه زنبور عسل را ناتوان مى شمرد، و اگر بدانند که چه برکتى در اندرون او نهفته است هرگز چنین رفتارى در باره اش نمى کردند». (4 )
 
3) تکریم بزرگان :  حضرت محمد (ص) می فرماید: « البرکه فی أکابرنا فمن لم یرحم صغیرنا و یجل کبیرنا فلیس منّا. رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمود: «برکت در بزرگان ماست، کسى که بر کوچک ما رحم نمى آورد و بزرگ ما را گرامى نمى دارد، از ما نیست» (5 )
استفاده از تجربه بزرگان که سرد و گرم روزگار را چشیده اند ، گوش دادن به پندهای دلسوزانه و به دست آوردن دل آنان ، دریایی از برکت را به زندگی انسان وارد می کند .
 
4) پرداخت زکات :  امام باقر(ع) فرموده اند: « وَ الزَّکَاه تَزِیدُ فِی الرِّزْق » (6 )
اما اگر ما هر چیز را دارای زکات بدانیم و زکات را نیز مایه برکت بخوانیم، آنگاه به معنای عامی بر خواهیم خورد که رعایت این معنا در عرصه های مختلف زندگی، حیاتی پر از برکت در تمام زمینه ها برای ما به ارمغان خواهد آورد .
به یک حدیث در این زمینه اشاره می کنیم :
امام صادق(ع) فرمودند :
« بر هر جزئى از اجزاى بدن تو دادن زکاتى در راه خداى بزرگ واجب است، بلکه بر هر تار مویى، پس زکات چشم، نگریستن براى عبرت گرفتن است، و چشم پوشیدن از نامحرم و شهوات ، زکات گوش، شنیدن علم و حکمت و قرآن است، و حکمتهاى مفید دینى و پند و اندرز نجاتبخش، بهمراه دورى گزیدن از آنچه بر ضد اینهاست، یعنى دروغ و غیبت و نظایر آنها، زکات زبان، اندرز دادن به مسلمانان و بیدار کردن غافلان است، و ذکر و تسبیح بسیار گفتن، زکات دست، بخشندگى و سخاوت است از آنچه خدا به تو انعام کرده است، و بکار گرفتن آن در نوشتن علوم، و رهنمودهایى که مسلمانان در طاعت خداى متعال از آنها بهره مند شوند؛ و همچنین به کار نبردن آن در هر کار بد و هر اقدام شر، زکات پا، کوشش در انجام دادن حقوق خداى متعال است، یعنى رفتن به دیدن صالحان، و حضور در مجالس ذکر، و کوشش در اصلاح امور مردمان، و صله رحم، و جهاد، و هر چه صلاح قلب و سلامت دین تو در آن باشد.»  (7 )
 
5) پرداخت صدقه  :  از سفارشات اکید اسلام درباره مال انسان ها ، صدقه است که برای فرد و جامعه برکات بسیار زیادی دارد .
امام صادق(ع) فرمودند: جامعه ای که افراد آن اهل صدقه باشند ، قطعاً برکات آن را در زندگی خود خواهند دید زیرا « یکى از خصوصیات صدقات، این است که نمو مى کند و این نمو، لازمه قهرى صدقه است و از آن جدا شدنى نیست ، چرا که باعث جلب محبت و حسن تفاهم است و امنیت را گسترش داده و دل ها را از اینکه به سوى غصب و دزدى و افساد و اختلاس بگراید، باز مى دارد و نیز باعث اتحاد و مساعدت و معاونت گشته و اکثر راه هاى فساد و فناى اموال را مى بندد و همه اینها باعث مى شود که مال آدمى در دنیا هم زیاد شود و چند برابر گردد» (8 )
خداوند نیز در قرآن می فرماید: « یَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ یُرْبِی الصَّدَقاتِ وَ اللَّهُ لا یُحِبُّ کُلَّ کَفَّارٍ أَثیمٍ ؛ خداوند، ربا را ناچیز مى گرداند و صدقات را افزونى مى دهد و هیچ کفران کننده گنهکار را دوست ندارد.» (9 )
امام سجاد(ع) فرمودند:«مَا مِنْ رَجُلٍ تَصَدَّقَ عَلَى مِسْکِینٍ مُسْتَضْعَفٍ فَدَعَا لَهُ الْمِسْکِینُ بِشَیْ ءٍ تِلْکَ السَّاعَةَ إِلَّا اسْتُجِیبَ لَه؛ هیچ شخصى نیست که به مستمند ناتوانى صدقه بدهد و آن مسکین در همان وقت براى او دعا کند مگر اینکه دعایش (در حق او) مستجاب گردد.»  (10 )
 
6) سحر خیزی :  عبارت «سحر خیز باش تا کامروا باشی» را زیاد شنیده اید. این عبارت اشاره دارد به حدیثی از پییامبر اکرم که فرمودند::«برکت در سحر خیزى است » (11 )
سرزندگی و پر انرژی بودن نیز از آثار سحرخیزی است .
و نیز فرمود: «هر گاه یکى از شما کارى داشته باشد، صبح زود به دنبال آن کار رود، زیرا من از خداى خویش خواسته ام به کسانى از امت من که اول وقت به سر کار خویش حاضر شوند، برکت دهد»  (12 )
 
7) صله رحم :  پیوند با خویشان و آگاه بودن از وضعیت زندگی آنان، از امور مورد توجه اسلام بوده و هست .
در گذشته، آگاهی یافتن از حال همسایگان و اقوام، با شب نشینی ها و بیان سخنان و تجربیات ریش سفیدان، نعمتی بود که امروزه کم رنگ شده است،  اما باز هم صله رحم جایگاه خاص خود را دارد .
حضرت علی (ع) یکی از عوامل برکت در زندگی را صله رحم دانسته اند، و خطاب به کمیل فرمودند: « یَا کُمَیْلُ الْبَرَکَةُ فِی مَالِ مَنْ….وَصَلَ الْأَقْرَبِین.» (13 )
حضرت ، در این روایت به تأثیر صله رحم در مال اشاره نموده است .
امام صادق(ع) نیز در روایتی به این امر اشاره نموده اند: صِلَةُ الْأَرْحَامِ تُحَسِّنُ الْخُلُقَ وَ تُسَمِّحُ الْکَفَّ وَ تُطَیِّبُ النَّفْسَ وَ تَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ تُنْسِئُ فِی الْأَجَل ؛ صله أرحام خلق را نیکو و دست را با سخاوت و نفس را پاکیزه و روزى را زیاد کند و اجل را تأخیر اندازد. (14 )
امام باقر فرمودند:«صِلَةُ الْأَرْحَامِ تُزَکِّی الْأَعْمَالَ وَ تُنْمِی الْأَمْوَالَ وَ تَدْفَعُ الْبَلْوَى وَ تُیَسِّرُ الْحِسَابَ وَ تُنْسِئُ فِی الْأَجَل ؛ صله ارحام اعمال را پاک کند و اموال را فزونى دهد و بلا را بگرداند و حساب را آسان کند و اجل را تأخیر اندازد. (15 )
نیکو کردن اخلاق، تقویت روحیه سخاوت، پاکیزه شدن نفس، تأخیر اجل، پاکی اموال، دور شدن بلا، آسان شدن حساب و موارد بسیار دیگر از برکات صله رحم می باشند که از مجموعه روایات اهل بیت(ع) استفاده می شود .
  برکات این امر تا آن اندازه است که اگر کسی از غیر نیکوکاران باشد و به این امر مبادرت داشته باشند، نیز از برکات آن محروم نخواهد شد .
صدیقه مقدس پور؛ old.ido.ir  
پاورقی ها :
1. علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج 63 ، ص 349
2. تفسیر نمونه ، ج 1، ص44
3. بحار الأنوار، ج 65 ، ص289
4. مهدى موعود ، ترجمه جلد سیزدهم بحارالأنوار، ص 883
5. نهج الفصاحه، ص376
6. بحار الأنوار، ج 75 ، ص 183
7. همان ، ج93 ، ص7
8. ترجمه المیزان، ج 2، ص642
9. قرآن کریم ، سوره بقره ،‌آیه 276
10. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 144
11. محمد حسین صفاخواه ، گلچین صدوق، ج 2، ص190
12. همان
13. تحف العقول ، ص174
14. الکافی ، ج 2 ، ص 155
15. همان ، ص 150