امام صادق سلام الله علیه : مَن عَیَّرَ مُؤمِناً بِذَنبٍ لَم یَمُت حَتّى یَرکَبَهُ

کسى که مؤمنى را براى گناهى سرزنش کند، نمیرد تا خودش آن گناه را مرتکب شود میزان الحکمة: ح 14854

ودلیل آن هم روشن است، چون اولا: « سرزنش وملامت » دیگران در دین محکوم است ولو اینکه سرزنش تو از گناه باشد! وثانیا : امر به معروف لازم و واجب است ولی کسی نمی تواند شخص مرتکب منکر را ملامت کند بلکه عمل شخص منکر بوده لذا باید فعل منکر را تقبیح کرد نه عامل به منکر را !

پیامبر صلى الله علیه وآله می فرمایند : اَلذَّنبُ شومٌ عَلى غَیرِ فاعِلِهِ اِن عَیَّرَهُ ابتُلِىَ بِهِ وَ اِن اَغتابَهُ أَثِمَ وَ اِن رَضىَ بِهِ شارَکَهُ؛ گناه براى غیر گناهکار نیز شوم است، اگر گنهکار را سرزنش کند به آن مبتلا مى شود، اگر از او غیبت کند گنهکار شود و اگر به گناه او راضى باشد، شریک وى است. نهج الفصاحه، ح 1623

بنابراین به نظر می رسد که بایستی اورا از این کار،بدون اینکه اورا ملامت کند بازدارد وعواقب گناه را برای شخص بازگوکند بدون اینکه شخص را سرزنش بر کرده اش بکند بلکه کاری کند که خود شخص از کرده اش پشیمان شود!

با گناهکار چگونه برخورد کنیم؟

اینکه در روایات، ملامت وسرزنش گناهکار به خاطر گناهش نهی شده است شاید دلیلش این باشد که گناه بیماری است و گناهکار بیمار؛ و همان طور که ملامت کردن بیمار به خاطر بیماری اش صحیح نیست و به جای آن باید به درمانش توجه کرد، توبیخ گناهکار نیز به خاطر گناهش درست نیست و باید با استفاده از راههای درمانی که ذکر شد به درمان او پرداخت.

اکنون برای اطلاع از کلمات بزرگان دین واحادیث در این باره، چند حدیث دیگر ذکر می شود:

عن علی بن الحسین علیه السلام قال: «کان آخر ما أوصی به الخضر موسی بن عمران علیه السلام أن قال له لا تعیرن أحدا بذنب» (1) امام چهارم علیه السلام فرمود: آخرین وصیتی که حضرت خضر به موسی علیه السلام کرد این بود که به او گفت: هیچگاه کسی را به خاطر گناهش ملامت نکن.

در حدیث دیگری که از امام باقر علیه السلام درباره ی وصیت حضرت خضر به موسی علیهماالسلام نقل شده آمده است: «لا تعیرن أحدا بخطیئته…» (2) هیچ کس را به خاطر خطایش سرزنش نکن… .

امام صادق علیه السلام در حدیثی فرمود: «اذا وقع بینک و بین أخیک هنه فلا تعیره بذنب» (3) هرگاه میان تو و برادر مسلمانت کدورتی پیش آمد او را به خاطر گناهش ملامت نکن.

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مطابق حدیثی فرمود: «اذا زنت خادم أحدکم فلیجلدها الحد و لا یعیرها» (4) اگر زنی که خدمتکار شما است زنا کرد باید او را به وسیله ی حاکم شرع حد بزنید [و کیفر قانونی را درباره ی او اجرا کنید]، ولی او را سرزنش و ملامت نکنید.

بخصوص اگراین ملامت مکرر و در انظار عموم و ملأ عام باشد، طرف را به انتقام جویی و عکس العمل وامی دارد و حتی ممکن است به گناهان بزرگ تری دست بزند.

علی علیه السلام در این زمینه می فرماید: «الافراط فی الملامه تشب نیران اللجاج»(5) زیاده روی در ملامت، آتش لجاجت را مشتغل می سازد.

و نیز می فرماید: «ایاک أن تکرر العتب فان ذلک یغری بالذنب و یهون بالعتب» از تکرار سرزنش بپرهیزید که موجب دلیری در گناه و بی اثر ساختن ملامت می شود.

یک نکته ی مهم:

ممکن است این مطلب شبهه ایجاد کند و خیال شود که سرزنش نکردن گناهکار به معنای سکوت در برابر اوست و این سکوت در حقیقت مشوق او به ارتکاب گناه و به اصطلاح نوعی «معاونت بر اثم» و همکاری با گناهکار است.

برای رفع این اشتباه باید تذکر داده شود که اسلام گذشته از اینکه امر به معروف و نهی از منکر را به صورت فریضه بر مسلمانان واجب کرده است، برای تنبیه گناهکار و هدایت او برنامه های بسیار دقیق و صحیحی دارد، مانند اینکه به پیروان خود دستور می دهد رابطه ی رفاقت و دوستی خود را با شخص گناهکار قطع کنند و یا در برخورد با گناهکار با ترشرویی و بی اعتنایی کردن، مراتب انزجار خود را از آنها ابراز دارند.

امام صادق از امیرمؤمنان علیه السلام روایت کرده است که آن حضرت فرمود: «لا ینبغی للمرء المسلم أن یواخی الفاجر فانه یزین له فعله و یحب أن یکون مثله و لا یعینه علی أمر دنیاه و لا أمر معاده و مدخله و مخرجه من عنده شین علیه » (6)

برای مرد مسلمان شایسته نیست که با گناهکاران طرح رفاقت و دوستی بریزد، زیرا شخص گناهکار عمل [زشت] خود را برای او می آراید [و زیبا جلوه می دهد] و دوست دارد او را نیز همانند خود سازد، و نه بر کار دنیا و نه بر کار آخرت او را کمک دهد و رفتن و آمدنش نزد آن شخص گناهکار برای او ننگ و رسوایی است.

با گناهکاران همنشین نشوید

امام چهارم به فرزندش حضرت باقر علیه السلام سفارش می کرد که با پنج طایفه رفاقت نکن که از آن جمله شخص فاسق و گناهکار است؛ که می فرماید: «و ایاک و مصاحبه الفاسق؛ فانه بایعک بأکله و أقل من ذلک» (7) از رفاقت بافاسق بپرهیز که او تو را به لقمه ای و [بلکه] به کمتر از آن می فروشد.

علی علیه السلام می فرماید: «لا تصحب الشریر فان طبعک یسرق من طبعه شرا و أنت لا تعلم»(8) با مردم شریر و فاسد رفاقت نکن که طبیعت خود به طور ناخودآگاه بدی را از آنها می دزدد و تو بی خبری.

یعنی، همان طوری که معاشرت با بیمار موجب سرایت بیماری می شود و اطبا انسان را از آمیزش و مخالطت با بیماران ممنوع می کنند، گناه نیز این گونه است، و منظور امام علیه السلام در حدیث مذکور این است که گناه بیماری مسری و خطرناکی است که در اثر آمیزش با گناهکار، بدون اطلاع تو به جانت سرایت می کند.

امام جواد علیه السلام می فرماید: «ایاک و مصاحبه الشریر فانه کالسیف المسلول یحسن منظره و یقبح أثره» (9) از رفاقت با آدم شرور بپرهیز که مانند شمشیر خوش منظر و بداثر است.

با گناهکار چگونه رو به رو شویم؟

درباره ی نحوه ی مواجه شدن با گناهکاران و ترشرویی کردن در برخورد با آنان، امام صادق از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت کرده است که فرمود: «أمرنا رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم آن نلقی أهل المعاصی بوجوه مکفهره»(10) رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به ما دستور داد که با گناهکاران عبوس و ترشروی برخورد کنیم.

در حدیث دیگری از آن حضرت روایت شده است که فرمود: «أدنی الانکار أن یلقی أهل المعاصی بوجوه مکفهره» (11) کمترین حد انکار گناه [و نهی از منکر] آن است که با مردم گناهکار با ترشرویی برخورد کنید.

عیسی علیه السلام می فرماید: «تحببوا الی الله ببغض أهل المعاصی، و تقربوا الی الله بالتباعد عنهم و التمسوا رضا الله بسخطهم» (12) به وسیله ی تنفر و بغض نسبت به گناهکاران، خدای تعالی را نسبت به خود جلب کنید و با دوری کردن ازآنها به خدا تقرب جویید و خوشنودی خدا را در خشم آنان جستجو نمایید.

رهبران بزرگواراسلام به طور کلی مسلمانان را از مجالست با مردم گناهکار و فاسد نهی کرده و با بیانات مختلف، پیروان خود را از آمیزش با آنها برحذر داشته اند. در یک جا رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید:«المرء علی دین خلیله و قرینه» (13) انسان بر کیش دوست و همدمش خواهد بود.

در حدیث دیگری حضرت علی علیه السلام به حارث همدانی سفارش می کند: «ایاک و مصاحبه الفساق فان الشر بالشر ملحق» (14) از رفاقت با بدکاران بپرهیز که بدی به بدی پیوندد.

پی نوشت :

1- بحارالانوار، ج 73، ص 386.

2- همان، ص 387.

3- وسائل الشیعه، ج 2، ص 105.

4- مجموعه ی ورام، ج 1، ص 57.

5- تحف العقول، ص 8.

6- وسائل الشیعه، ج 2، ص 269 و 270.

7- شرح ابن ابی الحدید، ج 4، ص 538.

8- بحارالانوار، ج 74، ص 198.

9- کافی، ج 5، ص 58 و 59.

10- جامع السعادات، ج 3، ص 187.

11- کافی، (مترجم) ج 4، ص 83.