مشخصات(6/100157858)- سابقه
امیرالمومنین (علیه السلام) می فرمایند :« صومُ
النَّفسِ عَن لَذَّاتِ الدُّنیا أنفَعُ الصِّیام ؛ روزه نفس از لذت هاى دنیوى، سودمندترین روزه
هاست.» (غرر الحکم، ج 1 ص 416
ح 64)
برای روزه نفس تربیت لازم است و تربیت نفس
عبارت است از؛ آراستن نفس به نیکى ها و پیراستن آن از بدى ها و آلودگى ها.
قرآن‌ مجید هدف‌ پیامبران‌ را تزکیه‌ و پرورش‌ نفوس‌ ذکر کرده‌ است‌.
برای تزکیه نفس ودوری از گناه کارهای زیرلازم است :
1. تفکر و اندیشه :
یکی از موانع مهم تهذیب نفس و یکی از علل انجام گناه غفلت و بی‌خبری است . امام‌
خمینی‌ می‌گوید: اوّل‌ شرط‌ مجاهده‌ با نفس‌ و حرکت‌ به‌ جانب‌ حق‌ تعالی‌، تفکر
است‌ .
اگر ما در شبانه روز سرگرم زندگی دنیا باشیم . و یاد خدا و مرگ را فراموش کنیم . و
اگر ساعتی در کارهای خود و عواقب آن اندیشه نداشته باشیم ، به احتمال زیاد گرفتار
گناه و معصیت می‌شویم .
و اگر به دستورات الهی توجه داشته کنیم . شرایط سخت پس از مرگ و عالم برزخ و حساب
و کتاب قیامت را همواره در نظر داشته باشیم . مسلماً خود را آلوده به گناه و معصیت
نخواهیم کرد . ونفس ما شروع به رشد و بالندگی خواهد کرد.
حضرت علی ـ علیه السّلام ـ فرمود: هر کس که قلبش را با تداوم فکر و اندیشه، آباد
سازد، افعالش در باطن و ظاهر خوب خواهد شد .
2. ترس از خداوند:
برترین افسار و لگامی که نفس بدان پیش رانده میشود ، ترس از خداوند عزوجل است :
« وَ أمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَ نَهیَ النَّفْسَ عَنِ الْهَوَی* فَإِنَّ
الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأَوَی » و اما آن کسی که از جاه و مقام پروردگار خود ترسیده
باشد، و نفس را از هوی و هوس باز داشته باشد، قطعا بهشت جایگاه (او) است.
ابزارها و وسایل فراهم سازی ترس از خداوند بسیارند ، که در رأس آنها بسیار به یاد
مرگ بودن است .
3. توجه به کرامت ذات و تقویت ارزش‌های انسانی :
اگر انسان توجه کند که ، موجود گرانبهایی است . و از علم و کمال و جمال الهی
برخوردار است . و مقامی بس بلند و رفیع دارد. اخلاق رذیله و ارتکاب گناه را دون
شأن خویش می‌داند . و طبعاً از آنها بیزار خواهد بود. ودر این راه پایدار خواهد
بود .
وقتی فهمید روح انسان ، موجودیت حقیقی انسان الهی است . و از عالم بالا آمده ،
شهوت‌ها و خواسته‌های حیوانی در نظرش بی‌ارزش و تمایل به فضایل اخلاقی در وجودش
احیاء خواهد شد .
علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند : هر کس که نفس خودش را گرامی بدارد ، شهوت‌ها برایش
کوچک و بی‌ارزش خواهد بود .
4. ترک معاشرت با بدان :
انسان موجودی است ، اثر پذیر و مقلد . بسیاری از صفات و آداب و رفتارش را از انسان
های دیگری که با آنها در ارتباط است ، فرا می‌گیرد. مخصوصاً دوستان نزدیک تأثیر
شگرفی بر نفس و رفتار انسان می‌گذارند . بنابراین تا جای که امکان دارد با افرادی
که نفسهای خود را آلوده کرده اند ، کمتر معاشرت کند .
حضرت علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند : از همنشینی با دوست بد جداً اجتناب کن که
همنشین خود را به هلاکت می‌رساند و به آبرویش لطمه می‌زند.
5. مشارطه ‌:
در اوّل‌ روز انسان‌ با خود شرط‌ کند که‌ امروز بر خلاف‌ امر الهی‌ رفتار نکند.
6. مراقبه‌:
انسان‌ در طول‌ روز مراقب‌ اعمال‌ خود باشد. این‌ مرحله‌ از مهمترین عوامل رشد
وتربیت نفس و دوری از گناه به‌ شمار می‌رود. قرآن‌ مجید بر این‌ نکته‌ تأکید دارد
که‌ خداوند بر احوال‌ و اعمال‌ شما نظارت‌ دارد:«إنّ اللّه‌ کان‌ علیکم‌ رقیباً »؛
خداوند بر شما مراقبت‌ دارد.
کسی‌ که‌ از آیه‌ فوق‌ درس‌ گرفته‌ باشد ، همواره‌ خدا را ناظر بر کارهای‌ خود می‌داند
و از غفلت‌ و گناه‌ اجتناب‌ می‌وزرد. واین امر سبب رشد وبالندگی نفس می گردد. ودر
این مسیر صبر خواهد ورزید .
7. محاسبه‌:
برای‌ تزکیه‌ نفس‌ لازم‌ است‌ ، از اعمال‌ روزانه‌ حساب‌ رسی‌ به‌ عمل‌ آید. امام‌
علی‌ ـ علیه السّلام ـ می فرماید:«هر کس‌ نفس‌ خود را به‌ حساب‌ بکشد ، بر عیوبش‌ واقف‌ می‌گردد و به‌ گناهانش‌ پی‌ می‌برد، پس‌ از گناهانش‌ توبه‌ می‌کند و عیوبش‌
را اصلاح‌ می‌نماید ».
واگر این محاسبه و اعمالی که را که انجام داده است ، را در جای ثبت کند. وهر شب به
آن رسیدگی کند ، خواهد فهمید بعد از چند روزی که چه گناهی را بیشتر مرتکب شده است
.
و نقطه قوت و ضعف نفس خویش را بهتر می داند . و برای رفع آن موفق تر می تواند عمل
کند . واین نکته در رشد نفس بسیار موثر است. و یک خود آگاهی روشنی فرد نسبت به خود
پیدا می کند .
8. مؤاخذه‌ و مجازات‌ :
پس‌ از محاسبه‌ لازم‌ است‌ نفس‌ به‌ خاطر عمل‌ زشتی‌ که‌ انجام‌ داده‌ ، تنبیه‌ و
مجازات‌ شود تا ، از تکرار آن‌ جلوگیری‌ گردد.
در آغاز نفس خودمان را مورد خطاب و تهدید قرار دهیم که : من تصمیم گرفته‌ام ، که
فلان گناه را ترک کنم . اگر در این کار با من همکاری نکنی و مرتکب گناه شوی فلان
مجازات را درباره‌ات اجرا می‌کنم . مثلاً اگر به نامحرم نگاه کنی ، یک روز روزه می‌گیرم
.
امام‌ علی‌ (ع‌) می‌فرماید: «هر کس‌ نفس‌ خود را برعیب‌ها و گناهان‌ توبیخ‌ کند،
از ازدیاد گناه‌ اجتناب‌ خواهد کرد».
اولیای‌ الهی‌ به‌ منظور تنبیه‌ و تأدیب‌ خویش‌، تکالیف‌ و انجام‌ اموری‌ را برخود
الزام‌ می‌کردند. از قبیل‌ شب‌ زنده‌ داری‌ ، گرسنگی‌، روزه‌ داری‌ کم‌ گویی‌،
اطعام‌ و غیره ‌. علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند: « گرسنگی برای به اسارت در آوردن
نفس و شکستن عادت‌های بد ، کمک خوبی است. »
9. دعا و توسل :
کمک و استعانت از خدا در رشد وتهذیب نفس ضروری است . زیرا بدون استعانت خداوند
متعال هیچ کسی نمی تواند در این مسیر موفق شود .
و توسل به ائمه هدی ـ علیهم السلام ـ بسیار موثر بلکه لازم است .. هنگامی که
پیراهن حضرت یوسف ـ علیه السلام ـ شفاء می دهد ، یک نظر وتوجه امام زمان ـ علیه
السلام ـ که جانها به فدایش باد چه خواهد کرد .
10. پایداری :
هیچ صفتی یک باره در وجود آدمی پدید نمی آید و از بین نمی رود .
برای اینکه دچار گناه نشویم لازم است به مواردی که در بالا ذکر شد توجه و تأمل
کنیم .
و براثر مداومت به انجام ندادن گناه ، ملکه ترک گناه درنفس ما پدید می آید. ودیگر
به راحتی از گناه فاصله می گیریم. البته در ابتدا مشکل به نظر می رسد . اما بعد از
گذشت مدتی به خوبی تغییراتی را در خود می توان مشاهده کرد .
که لازمه این موفقیت و سعادت ، پایداری انسان است . هنگامی این پایداری از ما سر
می زند که ، به کار و برنامه خود ایمان و اعتقاد کامل داشته باشیم . دیگر اینکه به
پیامد دوری از گناه که همان رسیدن به کمال و سعادت حقیقی خود در این دنیا و بهشت
وقرب الهی در آخرت است ، فکر کنیم .
ونکته آخر اینکه بدانیم ما نهایتاً 100سال در این دنیا می خواهیم ، زندگی کنیم و
برای همیشه از این دنیا می رویم . وتا بی نهایت در آخرت خواهیم بود . توجه به این
امور عزم و اراده و قدرت ما را در ترک گناه تضمین خواهد کرد ان شاء الله .
کتب جهت مطالعه بیشتر ؛
به کجا و چگونه ، ناشرموسسه پژوهشی امام خمینی (ره)
راه سعادت ، سید علی اکبر صداقت ، ناشر رازبان