پس از رحلت رسول اکرم صلى الله علیه وآله، یاران و اصحاب آن حضرت به جمع آورى آیات قرآن اقدام کردند. حضرت على علیه السلام – که از همه یاران پیامبرصلى الله علیه وآله به مواقع تنزیل و تأویل قرآن آگاه تر بود – پیش از همه به این کار اقدام کرد و آیات قرآن را با ویژگى هاى خاصى که خواهد آمد، در یک جا و کنار هم قرار داد و به مردم عرضه کرد؛ لکن به دلایلى مورد استقبال و پذیرش دستگاه رسمى خلافت واقع نشد. امام على علیه السلام آن را به خانه بر گرداند و بنا بر روایتى فرمود: از این پس هرگز آن را نخواهید دید. آن مصحف پس از امام علیه السلام، نزد فرزندان و امامان معصوم علیهم السلام باقى ماند. گفتنى است قرآن ها یا نسخه هایى از قرآن – که منسوب به امام على بن ابى طالب است و در بعضى از موزه ها و کتابخانه ها موجود است – نمى تواند از نظر تاریخى و شواهد و قراین، متعلق به آن حضرت باشد.

ویژگى هاى مصحف حضرت على علیه السلام

مصحف امام على علیه السلام، نسبت به دیگر مصحف ها، از امتیازات فراوانى برخوردار بود؛ از جمله:
1. براساس ترتیب نزول، تنظیم شده بود.سیوطى، الاتقان، ج 1، ص 183، نوع 18.
2. قرائت مصحف آن حضرت، مطابق با قرائت پیامبرصلى الله علیه وآله بود و اختلاف قرائت در آن راه نداشت.
3. مشتمل بر اسباب و مکان نزول آیات و نام اشخاصى بود که آیات در شأن آنان نازل گشته بود.
4. جوانب کلى و تأویل آیات – به گونه اى که آیه، محدود و مخصوص به زمان یا مکان یا شخص خاصى تلقى نگردد – در این مصحف روشن شده بود.ر.ک: الف. جوان آراسته، حسین، درسنامه علوم قرآن، ص 163؛ ب. فصلنامه بینات، ش 28، ص 184؛ پ. رامیار، محمود، تاریخ قرآن، ص 365.
بنابراین مصحف امام على علیه السلام، قرآن دیگرى یا مشتمل بر آیاتى غیر از آنچه در قرآن هاى موجود است، نیست. تفاوت عمده آن در ترتیب و اشتمال بر توضیحات و اطلاعات جانبى (مانند شأن نزول و…) است که در فهم قرآن، تأثیر به سزایى دارد. چنان که خود آن حضرت فرمود: «لقد جئتهم بالکتاب مشتملاً على التنزیل والتأویل»؛ بلاغى، محمدجواد، آلاء الرحمان، (طبع نجف)، ج 1، ص 257.؛ «من قرآن را همراه با توضیحات مربوط به نزول و تأویل آن عرضه کردم». و نیز فرمود: «آیه اى بر پیامبرصلى الله علیه وآله نازل نشد، مگر آنکه بر من خوانده و املا فرمود و من آن را با خط خود نوشتم و نیز تفسیر و تأویل و ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه هر آیه را به من آموخت و مرا دعا فرمود تا خداوند فهم و حفظ آن را به من مرحمت فرماید. از آن روز تا به حال، هیچ آیه اى را فراموش نکرده و هیچ دانش و شناختى را که پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم به من آموخته و من آن را نوشته ام، از دست نداده ام»تفسیر برهان، ج 1، ص 16، شماره 14 ؛ (ق) معرفت، محمد هادى، تاریخ قرآن، ص 86..