احادیث اهل بیت(ع) در مورد تماثیل:
1) « قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص): إِنَّ جَبْرَئِیلَ أَتَانِی فَقَالَ- إِنَّا مَعْشَرَ الْمَلَائِکَةِ لَا نَدْخُلُ بَیْتاً فِیهِ کَلْبٌ وَ لَا تِمْثَالُ جَسَدٍ- وَ لَا إِنَاءٌ یُبَالُ فِیهِ : رسول خدا (ص) فرمود: جبرئیل پیشم آمد و گفت: ما فرشته ها وارد نشویم در خانه اى که در آن سگ یا مجسمه تن باشد و یا ظرفى باشد که در آن بول کنند.»(بحار الأنوار ،ج 73 ،ص 159)
2) «عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (ع) قَالَ قَالَ جَبْرَئِیلُ (ع): یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّا لَا نَدْخُلُ بَیْتاً فِیهِ صُورَةُ إِنْسَانٍ- وَ لَا بَیْتاً یُبَالُ فِیهِ وَ لَا بَیْتاً فِیهِ کَلْب : جبرئیل گفت: ای رسول خدا ما در خانه اى وارد نشویم که در آن صورت آدمى باشد ؛ و وارد نشویم در خانه ای در آن بول کنند ؛ و وارد نشویم در خانه ای در آن سگ باشد.» (بحار الأنوار ،ج 73 ،ص 159)
4)« عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع): أَنَّ عَلِیّاً (ع) کَرِهَ الصُّورَةَ فِی الْبُیُوت : امام صادق(ع) فرمودند: على (ع) وجود تصویر در خانه را خوش نمی داشت.» (بحار الأنوار ،ج 73 ،ص 160)
5) « عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (ع) قَالَ: لَا بَأْسَ أَنْ یَکُونَ التَّمَاثِیلُ فِی الْبُیُوتِ إِذَا غُیِّرَتْ رُءُوسُهَا- وَ تُرِکَ مَا سِوَى ذَلِک : امام باقر (ع) فرمودند: عیبی ندارد که مجسمه در خانه باشد هر گاه سرش را دگرگون سازند و تنش بماند. »(بحار الأنوار ،ج 73 ،ص 160)
6) « عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (ع) قَالَ قَالَ رَجُلٌ رَحِمَکَ اللَّهُ مَا هَذِهِ التَّمَاثِیلُ الَّتِی أَرَاهَا فِی بُیُوتِکُمْ فَقَالَ هَذِهِ لِلنِّسَاءِ أَوْ بُیُوتِ النِّسَاءِ : محمد بن مسلم نقل نمود که مردى به امام باقر (ع) گفت: رحمت خدا بر تو ! این مجسمه ها که من در خانه هاى شما می بینم چیست؟ امام فرمودند: اینها از آنِ زنهاست یا خانه ها از آنِ زنهاست.» (بحار الأنوار ،ج 73 ،ص 160)
7)« عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنْ تَمَاثِیلِ الشَّجَرِ وَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ- قَالَ لَا بَأْسَ مَا لَمْ یَکُنْ فِیهِ شَیْ ءٌ مِنَ الْحَیَوَان : محمد بن مسلم گوید از امام ششم(ع) درباره تمثال درخت و خورشید و ماه پرسیدم. امام فرمودند: اگر حیوان در آن نباشد باکى ندارد.» (بحار الأنوار ،ج 73 ،ص 161)
8) «عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى « یَعْمَلُونَ لَهُ ما یَشاءُ مِنْ مَحارِیبَ وَ تَماثِیلَ»(سباء:13) مَا التَّمَاثِیلُ الَّتِی کَانُوا یَعْمَلُونَ قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ مَا هِیَ التَّمَاثِیلُ الَّتِی تُشْبِهُ النَّاسَ- وَ لَکِنْ تَمَاثِیلُ الشَّجَرِ وَ نَحْوِه . ـــــ ابو العباس گفت پرسیدم از امام ششم (ع) که مقصود از قول خدا سبحانه و و تعالى را « آنها(جنّها) هر چه سلیمان مى خواست برایش درست مى کردند: از معبدها و تمثالها» فرمود:آگاه باش که به خدا سوگند تمثالهائى نبودند شبیه مردم بلکه تمثال درخت و مانند آن بودند.» (بحار الأنوار ،ج 73 ،ص 161)
حاصل مطلب:
1. از روایات فوق استفاده می شود که وجود تمثال(تصویر و مجسمه ) حیوان و انسان در خانه کراهت دارد. مگر آنکه آن تمثال در زیر پا باشد مثل تماثیل روی پتو و فرش و امثال آن ؛ یا تمثال ناقص بوده و شبیه حیوان و انسان عادی و کامل نباشد. بر این اساس ظاهراً مجسمه ها و تصاویر فانتزی که در حقیقت شبیه موجود زنده واقعی نیستند از مورد بحث خارجند. مثل بسیاری از عروسکهای انسانی و حیوانی کودکان و مجسمه های کارتونی و امثال آنها که با نگاه تسامحی مجسمه یا تصویر حیوان خوانده می شوند ولی با نظر دقیق مجسمه موجودی خیالی هستند. همچنین برخی از مراجع ، عکسهای نیم تنه انسان را هم به خاطر ناقص بودن آنها ، از حکم کراهت خارج دانسته اند.(در جزئیّات مساله فوق و اینکه وجود چه نوع تصویر و مجسمه ای در خانه کراهت دارد ، هر شخصی باید به مرجع تقلید خود رجوع نماید.)
2. وجود تمثال حیوان و انسان در خانه ــ با شرایط پیش گفته ــ باعث می شود که فرشتگان در آن خانه داخل نشوند. لذا اگر کسی تصویر یا مجسمه موجود زنده ای را در خانه نگه داشت گناهی نکرده و عدالت او مخدوش نیست ؛ ولی خود را از حضور نزدیک ملائک که برکات فراوانی برای انسان دارند محروم ساخته است.
ممکن است شخص به وجود این گونه اشیاء در اطرافش متوجّه باشد ولی بنا به مصالحی وجود آنها را تحمّل نماید. رعایت مکروهات و مستحبّات گرچه خوب است ولی گاه ممکن است اطرافیان شخص ــ مثل زن و فرزند ــ تاب اینگونه محدودیّتها را نداشته باشند. لذا باید توجّه داشت که رعایت مکروهات و مستحبّات اگر پیامدهای منفی قابل توجّه داشته باشد ، رعایت آنها نه تنها لازم نیست بلکه چه بسا خود کراهت یا حرمت داشته باشد. لذا در یکی از روایات فوق الذکر وقتی مردی به امام باقر (ع) ایراد گرفت که چرا در خانه ایشان تمثال وجود دارد؟! حضرت فرمودند: این تماثیل یا خانه هایی که تماثیل در آنهاست ، از آنِ زنان است. امام باقر(ع) خودش امام بود ؛ امّا زنش امام نبود ؛ همه زنانش هم در حدّ بالای ایمان نبودند ؛ لذا چه بسا با اندک سختگیری کافر می شدند. کما اینکه برخی از زنان پیامبر (ص) با اندک تغییر رفتاری در پیامبر خدا ، نسبت به آن حضرت سوء ظنّ پیدا می کردند. یا فرزندان حضرت یعقوب(ع) با این که پیامبرزاده بودند ولی تاب آن را نداشتند که ببینند حضرت یعقوب(ع) به حضرت یوسف توجّه خاصّ دارد. بسیاری از زنان و فرزندان علما هم افرادی عادی هستند ؛ و همان تعلّق خاطرهایی را دارند که در دیگر افراد جامعه وجود دارد. لذا همانطور که اگر دیگر مردان جامعه وسائل فانتزی و دکوری خانه را دور بریزند زنانشان اعتراض می کنند ، اگر علما هم چنین کنند مورد اعتراض واقع می شوند و روابط خانوادگیشان به هم می ریزد . و چه بسا عمل آنها پیامدهای منفی بزرگتری داشته باشد ؛ و موجب زدگی اهل خانه از دین و مذهب شود.
4. این احتمال نیز وجود دارد که حکم کراهت تماثیل عام نباشد و مربوط به مواردی باشد که انسان را از یاد خدا غافل می کند یا اثرات سوئ اخلاقی و فرهنگی هر چند به طور خفیف داشته باشد. ولی مواردی که چنین نیست از این قائده مستثنی باشد کما اینکه حضرت امام (ره) عکسی منسوب به پیامبر داشتند و به آن بسیار علاقمند بودند.