با سلام. پرسشگر محترم، در جواب سوال شما بررسی این نکات، ضرروی است:

الف) آنچه که در این ایام مورد نهی قرار گرفته است تخریب است نه نقد و بررسی موشکافانه و داوری. توضیح اینکه نقد همان چیزی است که شما از آن سوال کرده اید. گفتن عیب و ایراد کاندیدایی به صورت مستدل و محترمانه البته همراه با نقاط قوت وی که باعث شناخت بهتر مردم شده و کتمان آن باعث ضرر احتمالی به دین و کشور می­شود. آنچه که مورد نهی قرار گرفته، تهمت، بدگویی، سیاه نمایی، خوار کردن و تحقیر طرف مقابل و … است که با موازین شرعی و اخلاقی اسلام نیز در تضاد است. رهبر انقلاب نیز در بیان معنای تخریب می­فرمایند: « اجتماع مردم، توجه مردم، احساس مسئولیت مردم در هر انتخاباتى از انتخابات گذشته بهتر و بیشتر بوده است. این را تقریباً در همه ى انتخاباتهاى ما میشود نمونه و نشانش را یافت. و امیدواریم در همین انتخابات آینده هم همینجور باشد. همه ى مردم از همه ى قشرها در این مسئولیت بزرگ شرکت کنند و در این میدان رقابت که یک عرصه ى رقابت مثبت است – رقابت انتخاباتى، جزو رقابتهاى مثبت و داراى فایده و نفع است براى مردم؛ میدان رقابت انتخاباتى است – همانطور که من در یزد هم توصیه کردم، الان هم تکرار میکنم، از بداخلاقیهاى انتخاباتى باید بشدت پرهیز کنند؛ بدگویى کردن، اهانت کردن، تهمت زدن، براى عزیز کردن خود و یا نامزد مورد نظر خود، دیگران را و رقبا را در چشم مردم خوار کردن، اینها راهها و روشهاى صحیح و اسلامى نیست. رقابت باید باشد؛ رقابت مثبت و پرشور، اما با رعایت موازین اخلاقى.»[1]

2. اگر نظر شما این باشد که این افشاگری حتی با تهمت و افتراء نیز عیبی نداشته باشد زیرا که نتیجه آن برای اسلام و انقلاب مفید است، باید گفت که در مکتب تشیع، هدف وسیله را توجیه نمی­کند و ما اجازه نداریم از هر راهی برای رسیدن به مقاصد حتی الهی استفاده نماییم. بلکه باید از راه هایی استفاده نمود که شرع مقدس اجازه داده است.

3. و اما در مورد غیبت، عالمان اخلاقی در تعریف غیبت گفته اند: غیبت عبارت است از: بدگویى و پرده درى نسبت به حیثیت و آبروى افراد، یعنی در غیاب شخصى کارهاى بد و ناپسند شخصی و یا عیوب و نقائص جسمى و اخلاقى او را به گونه اى براى کسانی که او را می شناسند, بازگو کنند که اگر به گوشش برسد، ناراحت شود.

امام خمینی ( رضوان الله تعالی علیه ) فرموده است: غیبت عبارت است از: ذکر کردن انسان را در حال غایب بودنش به چیزى که خوش آیند نیست نسبت دادن آن را به سوى او، از چیزهایى که پیش عرف مردم نقصان است، به قصد انتقاص و مذمت او. ( چهل حدیث ص : 301)

در رابطه با غیبت توجه به اموری لازم است:

– غیبت آن است که پشت سر برادر یا خواهر مسلمان سخنى گفته شود که اگر به گوش او برسد ناراحت شود و کشف آن در جامعه باعث رفتن آبروی مومن باشد.

– غیبت یعنی چیزی که پشت سر افراد گفته می شود, راست باشد نه دروغ؛ یعنی اگر عیب یا نقصی که به فرد غائب, نسبت می دهیم راست باشد و حقیقتاً در او وجود داشته باشد, این غیبت محسوب می شود و الا اگر دروغ باشد تهمت است نه غیبت.

– شنونده غیبت نیز در گناه غیبت کننده شریک است. حضرت رسول ( صلی الله علیه و اله ) می فرمایند : سامع الغیبه شریک المغتاب شنونده ی غیبت با غیبت کننده در گناه شریک است .

– غیبت، با انتقاد از افراد سرشناس جامعه تفاوت دارد و از آن جا که شخصیت های اجتماعی و مسئول مانند مدیران , هنرمندان و دولتمردان درقبال مردم و جامعه باید پاسخ گو باشند، انتقاد از آنان اشکالى ندارد ( به شرطی که انتقاد, صادقانه و منصفانه باشد ) اما انتقاد از افرادی که با آنها زندگی می کنیم و در دسترس ما هستند ( مانند: دوست, فامیل, برادر و…) اگر در غیاب آنها باشد, غیبت محسوب می شود.

بنابراین در رابطه با شخصیت حقیقی افراد ( خصوصیات شخصی آنها ) نمی شود غیبت کرد و گناه محسوب می شود, ولی بررسى و سنجش کارکرد اجتماعى آنان ) شخصیت حقوقی آنها ) و نقد دقیق آن، بدون تکیه بر ظنیّات و افراط و تفریط ها و با هدف اصلاح امور جامعه اشکالى ندارد ؛ زیرا اموری که مربوط به شخصیت حقوقی افراد است چون جنبه ی اجتماعی دارد و از جمله امور پنهان محسوب نمی شود, اصطلاحا به آن غیبت گفته نمی شود.

غیبت در موارد خاصى جایز شمرده شده است از جمله:

الف) در مقام مشورت در امور خطیری نظیر ازدواج، که اگر انسان عیبی بزرگی سراغ دارد باید بگوید.

ب ) طرف متجاهر به فسق باشد؛ یعنى، هیچ گونه پروایى نداشته باشد که علناً به گناه و معصیتى دست بزند؛ در این صورت در خصوص گناه علنى او غیبت جایز است.

ج) ممکن است فردى را براى سمتى نظیر نمایندگى یا ریاست قسمتى خاص، نامزد نموده و مورد بحث قرار دهند. در اینجا انسان مى تواند اگر نقطه ضعفى را اطلاع دارد که خداى ناخواسته با داشتن آن سمت، به اسلام و انقلاب ضربه مى زند، به مسؤولین گوشزد کند.

د) فرض بفرمایید بیمارى است که نمى خواهد بعضى از اسرارش نزد طبیب فاش شود و از طرفى چاره اى نیست و طبیب براى معالجه باید بداند. در اینجا نیز مى توان على رغم خواست بیمار، پزشک معالج او را در جریان امر قرار داد.

ه) اگر در مورد خاصى احتمال منحرف شدن شخصى در اثر هم نشینى با یک فرد فاسد و عدم اطلاع از مفاسد وى وجود دارد، مى توانیم شخص مورد نظر را از معاشرت با آن گنه کار منع کنیم. در این راستا باید کمال احتیاط را رعایت نمود؛ یعنى، در مرحله اول تنها مى توانیم بگوییم که «این معاشرت به صلاح شما نیست» و حق بازگو کردن معایب و گناهان آن شخص را نداریم، پس باید این کار را مرحله به مرحله و به صورت تدریجى انجام دهیم.

همانگونه که اشاره شد غیبت در صورتی حرام است که شخصیت غیبت شونده برای شنونده آن، شناخته شده باشد، بنابراین سخن گفتن از رفتار فردی که ناشناخته است، غیبت محسوب نمی شود و اگر اشاعه فحشا نباشد، حرام نیست.[2]
پس اگر واقعاً در افکا رو یا برنامه های هر یک از این نامزدهای محترم – که البته حداقل های قانونی ریاست جمهوری را دارند – مشکلاتی را مستنداً مشاهده نمودید میتوانید با ذکر ادله و ارائه استدلالات عقلایی بیان نموده و از این حیث برای شما محدودیت شرعی وجود ندارد اما باید دقت نمایید که در این راه از اتهامات بی اساس و دروغ و یا بزرگ نمایی موضوع خودداری نمایید زیرا که جزو موارد تخریب به شمار رفته و ممنوع می­باشد.

————————

[1] بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار عمومى مردم ابرکوه ۱۳۸۶/۱۰/۱۵ [2] برای اطلاع بیشتر به کتاب «معراج السعاده» مرحوم احمد نراقی و نیز حاج آقا مجتبی تهرانی «اخلاق الهی» نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی مراجعه نمائید.