در یازدهمین شماره از سلسله یادداشت های “یک آیه، یک حدیث مهدوی” به قلم حجت الاسلام مرتضی عبدی، پژوهشگر پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی به بررسی موضوع اشتراک عدد 12 در امامان و نقبای بنی اسرائیل پرداخته می شود.

آیه “وَ إِذِ اسْتَسْقی مُوسی لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصاکَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَیْناً قَدْ عَلِمَ کُلُّ أُناسٍ مَشْرَبَهُمْ کُلُوا وَ اشْرَبُوا مِنْ رِزْقِ اللَّهِ وَ لا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدینَ: و هنگامی که موسی برای قوم خود در پی آب برآمد، گفتیم:با عصایت بر آن تخته سنگ بزن.پس 12 چشمه از آن جوشیدن گرفت،[به گونه ای که ] هر قبیله ای آبشخور خود را می دانست.[و گفتیم:] از روزی خدا بخورید و بیاشامید و [لی ] در زمین سر به فساد برمدارید.”(بقره: 60)

روایت “حدثنا محمد بن الحسن بن أحمد رحمه الله قال حدثنی محمد بن الحسین قال حدثنی إبراهیم بن هاشم قال حدثنی محمد بن سنان قال حدثنی زیاد بن منذر قال حدثنی سعید بن طریف عن الأصبغ بن نباتة عن ابن عباس قال سمعت رسول الله(ص) : مَعَاشِرَ النَّاسِ اعْلَمُوا أَنَّ لِلَّهِ تَعَالَی بَاباً مَنْ دَخَلَهَا أَمِنَ مِنَ النَّارِ وَ مِنَ الْفَزَعِ الْأَکْبَرِ فَقَامَ إِلَیْهِ أَبُو سَعِیدٍ الْخُدْرِیُّ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ اهْدِنَا إِلَی هَذَا الْبَابِ حَتَّی نَعْرِفَهُ فَقَالَ هُوَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ سَیِّدُ الْوَصِیِّینَ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَخُو رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ خَلِیفَتُهُ عَلَی النَّاسِ أَجْمَعِینَ مَعَاشِرَ النَّاسِ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَتَمَسَّکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَی الَّتِی لَا انْفِصامَ لَها فَلْیَسْتَمْسِکْ بِوَلَایَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (ع) فَإِنَّ وَلَایَتَهُ وَلَایَتِی وَ طَاعَتَهُ طَاعَتِی مَعَاشِرَ النَّاسِ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَعْرِفَ الْحُجَّةَ بَعْدِی فَلْیَعْرِفْ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ مَعَاشِرَ النَّاسِ مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَتَوَالَی وَلَایَةَ اللَّهِ فَلْیَقْتَدِ بِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَإِنَّهُ خِزَانَةُ عِلْمِی مَعَاشِرَ النَّاسِ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَلْقَی اللَّهَ وَ هُوَ عَنْهُ رَاضٍ فَلْیُوَالِ عِدَّةَ الْأَئِمَّةِ (ع) فَقَامَ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ وَ مَا عِدَّةُ الْأَئِمَّةِ فَقَالَ یَا جَابِرُ سَأَلْتَنِی یَرْحَمُکَ اللَّهُ عَنِ الْإِسْلَامِ بِأَجْمَعِهِ عِدَّتُهُمْ عِدَّةُ الشُّهُورِ وَ هِیَ Gعِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِی کِتابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَF[1] وَ عِدَّتُهُمْ عِدَّةُ الْعُیُونِ الَّتِی انْفَجَرَتْ لِمُوسَی بْنِ عِمْرَانَ (ع) حِینَ ضَرَبَ بِعَصَاهُ البحر [الْحَجَرَ Gفَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَیْناًF[2] وَ عِدَّتُهُمْ عِدَّةُ نُقَبَاءِ بَنِی إِسْرَائِیلَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی Gوَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثاقَ بَنِی إِسْرائِیلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَیْ عَشَرَ نَقِیباًF[3] وَ الْأَئِمَّةُ یَا جَابِرُ اثْنَا عَشَرَ أَوَّلُهُمْ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ (ع) وَ آخِرُهُمُ الْقَائِمُ (ع)”: از ابن عباس روایت شده که گفت: از رسول خدا(ص) شنیدم که می‌فرمود: ای گروه مردم! بدانید برای خدا دروازه­ای است، که هرکس داخل آن شود؛ از آتش جهنم و ترس قیامت در امان است. سپس ابوسعید خدری بلند شد و عرض کرد: ای رسول خدا! ما را به سوی آن دروازه، راهنمایی فرما؛ تا آن را بشناسیم. حضرت فرمود: آن دروازه؛ علی بن ابی طالب سید الوصیین و امیرالمؤمنین و برادر رسول رب العالمین و جانشین آن رسول بر تمام مردم جهان است.

ای گروه مردم! هرکس دوست دارد، که چنگ زند، بر دستگیره محکمی که هرگز جدا نشود؛ باید به دوستی علی (ع) چنگ زند. زیرا؛ دوستی علی، دوستی من و پیروی او، پیروی من است.

ای گروه مردم! هرکس می‌خواهد حجت پس از من را بشناسد؛ باید علی بن ابی طالب را بشناسد.

ای گروه مردم! هرکس خشنود است؛ دوست بدارد، دوستی خدا را باید از علی بن ابی طالب پیروی کند، زیرا؛ او گنجینه علم و دانش من است.

ای گروه مردم! هرکس دوست دارد که خدا را دیدار کند؛ درحالی که از او خشنود است، باید امامان و پیشوایان را دوست بدارد.

جابر عرض کرد: شماره امامان چند نفر هستند؟ حضرت فرمود: از من پرسیدی خدای ترا رحمت کند! شماره امامان، به شماره ماه‌ها، در نظر خداوند 12 نفر است. در کتاب خدا از آن روزی که آسمان و زمین را آفرید. شماره امامان به شماره چشمه هایی است؛ که برای موسی بن عمران هنگامی که عصایش را به زمین زد 12 چشمه جاری شد و شماره آنان به شماره نقیبان بنی اسرائیل است. خدای تعالی می‌فرماید: “و به تحقیق خداوند پیمان گرفت از بنی اسراییل و از آنها 12 نقیب مبعوث کردیم” ای جابر امامان، 12 نفرند؛ اول آنان علی بن ابی طالب و آخرشان حضرت قائم(عج) است.

روایت دومی است که از نظر مفهوم با روایت بالا یکسان است ول از نظر سلسله روات و لفظ متفاوت است.

محمدبن الحسین بن أحمدعن محمدبن جعفرعن محمدبن الحسین عن إبراهیم بن هاشم عن محمدبن سنان عن زیاد بن المنذر عن سعید عن الأصبغ عن ابن عباس قال سمعت رسول الله(ص): مَعَاشِرَ النَّاسِ اعْلَمُوا أَنَّ لِلَّهِ بَاباً[4] مَنْ دَخَلَهُ أَمِنَ مِنَ النَّارِ فَقَامَ إِلَیْهِ أَبُوسَعِیدٍ الْخُدْرِیُّ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ اهْدِنَا إِلَی هَذَا الْبَابِ حَتَّی نَعْرِفَهُ قَالَ هُوَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ سَیِّدُ الْوَصِیِّینَ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَخُو رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ خَلِیفَتُهُ[5] عَلَی النَّاسِ أَجْمَعِینَ مَعَاشِرَ النَّاسِ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَعْرِفَ الْحُجَّةَ بَعْدِی فَلْیَعْرِفْ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ مَعَاشِرَ النَّاسِ مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَتَوَلَّی وَلَایَةَ اللَّهِ[6] فَلْیَقْتَدِ بِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ ذُرِّیَّتِی فَإِنَّهُمْ خُزَّانُ عِلْمِی[7] فَقَامَ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا عِدَّةُ الْأَئِمَّةِ فَقَالَ یَا جَابِرُ سَأَلْتَنِی رَحِمَکَ اللَّهُ عَنِ الْإِسْلَامِ بِأَجْمَعِهِ عِدَّتُهُمْ[8] عِدَّةُ الشُّهُورِ وَ هِیَ Gعِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراًF[9] فِی کِتابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ[10] وَ عِدَّتُهُمْ عِدَّةُ الْعُیُونِ الَّتِی انْفَجَرَتْ لِمُوسَی بْنِ عِمْرَانَ (ع) حِینَ ضَرَبَGبِعَصَاهُ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَیْناً F[11]وَ عِدَّتُهُمْ عِدَّةُ نُقَبَاءِ بَنِی إِسْرَائِیلَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی Gوَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثاقَ بَنِی إِسْرائِیلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَیْ عَشَرَ نَقِیباًF[12] فَالْأَئِمَّةُ یَا جَابِرُ أَوَّلُهُمْ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ آخِرُهُمُ الْقَائِمُ”: از ابن عباس روایت شده که گفت: از رسول خدا(ص) شنیدم که می‌فرمود: ای گروه مردم! بدانید برای خدا دروازه­ای است که هرکس داخل آن شود از آتش جهنم و ترس قیامت در امان است. سپس ابوسعید خدری بلند شد و عرض کرد: ای رسول خدا! ما را به سوی آن دروازه راهنمایی فرما تا آن را بشناسیم. حضرت فرمود: آن دروازه­ علی بن ابی طالب سیدالوصیین و امیرالمؤمنین و برادر رسول رب العالمین و جانشین آن رسول، بر تمام مردم جهان است.

ای گروه مردم، هرکس می‌خواهد، حجت پس از من را بشناسد، باید علی بن ابی طالب را بشناسد. ای گروه مردمان، هرکس خشنود شود؛ به دوست و ولایت خداوند؛ باید از علی بن ابی طالب و امامان از فرزندان من پیروی کند، زیرا آنها گنجینه علم و دانش من هستند.

جابر عرض کرد: شماره امامان چند نفر هستند؟

حضرت فرمود: از من پرسیدی خدای ترا رحمت کند! شماره امامان به شماره ماه‌ها در نظر خداوند 12 نفر است، در کتاب خدا از آن روزی که آسمان و زمین را آفرید.

شماره امامان به شماره چشمه های است که برای موسی بن عمران هنگامی که عصایش را به زمین زد؛ 12 چشمه جاری شد و شماره آنان به شماره نقیبان بنی اسرائیل است. خدای تعالی می‌فرماید: “و به تحقیق خداوند پیمان گرفت از بنی اسراییل و از آنها 12 نقیب مبعوث کردیم” ای جابر امامان، 12 نفرند؛ اول آنان علی بن ابی طالب و آخرشان حضرت قائم(عج).

منابع روایت نخست:

مئةمنقبة، ص 71،

إرشادالقلوب، ج 2، ص 293.

الیقین، ص 244، باب 81 و ص 374، باب 133.

غایة المرام، ج 3، ص 38 و ج 5، ص 202 ـ 203، ح السابع عشر

الإستنصار، ص 20 ـ 21.

نهج الإیمان، ص 27 ـ 29.

منابع روایت دوم:

التحصین لابن طاوس؛ ص 570، باب 24.

غایة المرام، ج 1، ص 160 ـ 161، ح الخامس والخمسون.

بحار الأنوار، ج 36، ص 263، باب 41، ح 84.

پی نوشت ها:

[1]. توبه: 36. [2]. بقره: 60. [3]. مائده: 12. [4]. فی بعض نسخ المصدر : اعلموا أن الله تعالى جعل لکم بابا . [5]. فی بعض نسخ المصدر : و خلیفة الله . [6]. فی المصدر : من أراد أن یتولى الله و رسوله . [7]. فی المصدر تفاوت : من أراد أن یتول الله ورسوله فلیقتد بعلی بعدی و الأئمة . [8]. فی المصدر : فقال . . . و ما عدة الأئمة و یرید : عدد الأئمة عهم . [9]. توبه: 36. [10]. فی المصدر هکذا: و عدتهم عدة العیون التی انفجرت لموسى بن عمران(ع) حین ضرب بعصاه الحجر فانفجرت منه اثنتا عشرة عینا و عدتهم عدة نقباء بنی إسرائیل قال الله تعالى وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَیْ عَشَرَ نَقِیباً، الأئمة یا جبر اثنا عشر إماما. أولهم علی بن أبی طالب و آخرهم القائم المهدی(عج). [11]. بقره : 60. [12]. مائده: 12.

منبع: پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی