لَیْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ لکِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ الْمَلائِکَةِ وَ الْکِتابِ وَ النَّبِیِّینَ وَ آتَى الْمالَ عَلى حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبى وَ الْیَتامى وَ الْمَساکِینَ وَ ابْنَ السَّبِیلِ وَ السَّائِلِینَ وَ فِی الرِّقابِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّکاةَ وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذا عاهَدُوا وَ الصَّابِرِینَ فِی الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَأْسِ أُولئِکَ الَّذِینَ صَدَقُوا وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ (بقره- 177)1. در عبارت (و الصابرین فى الباساء) کلمه (صابرین ) را منصوب آورد، یعنى نفرمود (صابرون ) و نصب آن به تقدیر مدح است تا به عظمت امر صبر اشاره کرده باشد، بعضى هم گفته اند که اصولا وقتى کلامى که در وصف کسى ایراد میشود طولانی شود و وصفى پشت سر وصفى ذکر شود ، نظریه علماى ادب بر این است که میان اوصاف گاهگاهى مدح و ذمى بیاورند و باین منظور اعراب وصف را مختلف می سازند، گاهى به رفع می خوانند و گاهى به نصب .
2. در مورد ماضی بودن چهار فعل در این ایه و مضارع بودن فعل « تولوا » باید گفت کاربرد فعل ماضی به معنای مستقبل امر رایجی است .در بحث از آیه: « قُلْ فَلِمَ تَقْتُلُونَ أَنبِیَاء اللّهِ مِن قَبْلُ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ » که برخی از مشرکان گفته اند: چرا در آغاز با فعل مستقبل « تقتلون » موضوع طرح شده و سپس با کلمه ی « مِن قَبلِ» از زمان گذشته، سخن به میان آمده است؟
طبری در این باره گفته است: در زبان عربی شایع است که فعل ماضی به معنای مستقبل باشد و فعل مستقبل به معنای ماضی، همان طور که در آیه: « وَاتَّبَعُواْ مَا تَتْلُواْ » و همان طور که در شعر عربی هم، این موضوع فراوان دیده می شود:
«و لقد أَمُرُّ علی اللئیم یسبنّی *** فمضیت عنه و قلت لا یعنینی» که منظور از « أَمُرُّ » که فعل مستقبل است، « مررت » یعنی فعل ماضی، می باشد به دلیل مصراع بعدی که گفته است: « فمضیت عنه » و نگفته است: « فأمضی عنه ». وی برای اثبات سخن خود چند بیت شعر دیگر نیز مثال آورده است.
سپس در مقام توضیح آیه افزوده است: خداوند یهودیانی که روزگار پیامبر اکرم (صل الله علیه و آله) را درک کرده بودند، مخاطب قرار داده و نعمت های خود را بر اسلاف و گذشتگان آنان برشمرده و کفران نعمتی که گذشتگان شان مرتکب شده اند را بازگو کرده و ارتکاب معاصی و گستاخی آنان را هم نسبت به پیامبران بیان نموده است. همچنین اضافه کرده که این گونه چیزها در زبان عربی فراوان هستند؛ مثل این که کسی می گوید: ما در فلان روز نسبت به شما چنین و چنان کردیم و شما چنان و چنین کردید.
در واقع فعل مستقبل « فَلِمَ تَقْتُلُونَ أَنبِیَاء اللّهِ مِن قَبْلُ » اخباری است از انجام فعل پیشینیان و اسلاف یهود و تأویل « مِن قَبْلُ » هم در اصل « مِن قَبْلُ الیَوم » بوده است.طبری در بحث از آیه: « مَن کَانَ عَدُوًّا لِّلّهِ وَمَلآئِکَتِهِ وَرُسُلِهِ وَجِبْرِیلَ وَمِیکَالَ فَإِنَّ اللّهَ عَدُوٌّ لِّلْکَافِرِینَ ».
برای مطالعه بیشتر ر.ک: طبری ، جامع البیان، ج۲، ص ۳۵۰٫۴۵٫