انحراف چشم

انحراف چشم یا Strabismus یا استرابیسم، عدم موفقیت هر دو چشم در حفظ وضعیت درست و همکاری یکنواخت جهت دیدن است. فرد مبتلا به انحراف چشم، در حین نگاه کردن به جسمی، یکی از چشم ها مستقیماً به جسم مورد نظر نگاه می کند. در حالی که چشم دیگر به سمت داخل، خارج، بالا یا پایین است.

انحراف چشم عارضه ای است که ممکن است به صورت ثابت بوده یا به صورت موقت بروز پیدا کند. این تغییر وضعیت و انحراف چشم ها در حین نگاه کردن به یک جسم ممکن است فقط یکی از چشم های فرد را درگیر کرده یا اینکه هر دو چشم را درگیر کند.

مغز برای جلوگیری از دو بینی ناشی از انحراف چشم مادرزادی یا اکتسابی، شروع به نادیده گرفتن ورودی های چشم دارای انحراف کرده که منجر به تنبلی چشم یا «Lazy eye» خواهد شد.1
 

علت انحراف چشم یا استرابیسم

هر چشم ۶ ماهیچه‌ی خارجی دارد، که مسئول مکان و حرکات چشم هستند. برای داشتن دید طبیعی، مکان، کنترل عصبی و عملکرد هر کدام از این ماهیچه‌ها باید به درستی تنظیم شود.

زمانی که وجود مشکلی عصبی و آناتومیکی منجر به اختلالی در عملکرد و نحوه‌ی کنترل ماهیچه‌های خارجی چشم شود، انحراف چشم رخ می‌دهد.

 این مشکل از ماهیچه‌‌ها، رشته‌های عصبی و یا در مراکز بینایی مغز که دید طبیعی دو چشمی را کنترل می‌کند، ناشی می‌شود.

ژنتیک هم نقش موثری ایفا می‌کند. اگر یکی از والدین و یا هر دوی آن‌ها به این مشکل مبتلا باشند، فرزند آن‌ها در معرض خطر بیشتری قرار خواهد داشت.2

علائم انحراف چشم

اولین نشانه بروز استرابیسم، تغییر جهت چشم به سمت داخل، بیرون، پایین، بالا یا در زوایای های مختلف است.  زمانی که این تغییر جهت با نگاه کردن به وضعیت چشم ها کاملاً مشهود و قابل تشخیص باشد به آن «Large- angle» گفته می شود. اما در صورتی که انحراف چشم بسیار جزئی و به سختی قابل تشخیص باشد به آن «small-angle» گفته خواهد شد.

معمولاً در نتیجه بروز استرابیسم Large – angle فرد دچار علائمی مثل چشم درد یا سردرد نخواهد شد. زیرا مغز هیچ تلاشی برای صاف کردن چشم ها نخواهد کرد. به همین خاطر استرابیسم Large –angle معمولاً در صورت درمان نشدن با علائم شدید تنبلی چشم همراه خواهد بود.

در موارد جزئی تر استرابیسم که به آن small –anlge گفته می شود نیز فرد دچار مشکلات بینایی مختل کننده خواهد شد. علاوه بر این علائم چون سردرد و خستگی چشم ها مواردی است که می تواند کارهای روزمره مثل مطالعه و رانندگی را با مشکلاتی روبرو کند.1
 

تشخیص انحراف چشم

لازم است هر کودکی در طی دوره شیرخواری یا سنین قبل از مدرسه توسط پزشک خانواده، متخصص اطفال یا چشم پزشک معاینه و مشکلات احتمالی او تشخیص داده شود. این موضوع بویژه در مواردیکه عضو دیگری از خانواده مبتلا به استرابیسم یا آمبلیوپی است اهمیت بیشتری پیدا می کند.

در شیرخواران اغلب درک اختلاف بین انحراف ظاهری دو چشم از استرابیسم واقعی مشکل است.

در کودکان کم سن و سال بینی پهن و عریض و چین پوستی قسمت داخلی پلک سبب می شود که در نگاه به چپ و راست چشم ها مخفی شده و بدین ترتیب منحرف بنظر برسند.

این ظاهر استرابیسمی بتدریج و با رشد کودک بهبود می یابد و حال آنکه استرابیسم واقعی ارتباطی با رشد کودک ندارد و در این میان چشم پزشک بخوبی قادر به تمایز بین استرابیسم واقعی و کاذب است.3
 

درمان انحراف چشم

اهداف درمان استرابیسم، حفظ دید، مستقیم کردن چشم ها و بازگرداندن دید دو چشمی است. بسته به علت استرابیسم، درمان ممکن است بصورت تجویز عینک، برداشتن کاتاراکت یا اصلاح سایر علل زمینه ای ایجاد انحراف و یا تغییر دادن موقعیت عضلات نامتعادل چشم باشد.

بعد از انجام یک معاینه کامل چشمی شامل مطالعه دقیق قسمت های داخلی، چشم پزشک درمان مناسب اپتیکی، طبی یا جراحی را انتخاب خواهد نمود. اغلب بستن چشم بهتر جهت تقویت بینایی چشم آمبلیوپیک نیز ضروری خواهد بود.3
 

تمرین‌های چشمی برای کمک به درمان انحراف چشم

انجام تمرینات ورزشی نباید به عنوان جایگزینی برای درمان‌های پزشکی تلقی شود، چرا که علت و انواع استرابیسم از فردی به فردی دیگر متفاوت است. با این همه پزشک با در نظر گرفتن شرایط فرد می‌تواند تمرینی مناسب برای او طراحی کند. 

نکته مهم: قبل از انجام این تمرینات حتماً به پزشک مراجعه کرده و معاینات معمول چشمی را انجام دهید. 
 

استفاده از مداد 

در این تمرین ساده‌ی چشمی که با استفاده از یک مداد انجام می‌شود، هر دو چشم روی یک نقطه‌ی خاص متمرکز می‌شوند. تمرین نقطه نزدیک همگرا نام دیگری است که به این  ورزش اطلاق می‌شود. 

یک مداد در دست گرفته و بازوهای خود را دراز کنید تا مداد در فاصله‌ی دوری از شما قرار گیرد. به پاک کن، حروف و یا اعداد روی مداد خیره شوید. سپس به تدریج مداد را به تیغه‌ی بینی خود نزدیک کنید. تا زمانی که می‌توانید به مداد خیره شوید ولی زمانی که دید تار شد، دست از کار بکشید. 
 

استفاده از رشته‌های نخ 

برای اولین بار بینایی سنجی سوئیسی به نام فردریک بروک برای بهبود هماهنگی چشمی این تمرین را ابداع کرد. برای انجام این ورزش به یک طناب 1.5 متری به همراه سه گوی رنگی نیاز دارید 

یک سر طناب را به دستگیره در و یا پشت صندلی ثابت کنید و سه گوی با رنگ‌های متفاوت و در فواصل یک اندازه به آن وصل کنید. سمت دیگر طناب را در دست و چسبیده به نوک بینی نگه دارید.

بر روی هر گوی تمرکز کنید و سپس سراغ گوی بعدی بروید. در این حالت شما دو رشته خط متقاطع می‌بینید که تشکیل حرف انگلیسی X را می‌دهند.

اگر دو رشته در جلو و یا پشت گوی به هم برخورد کنند، یعنی چشم شما به شکل درست روی یک نقطه متمرکز نشده است. جای گوی های رنگی را روی طناب تغییر داده و آزمایش را به صورت کامل انجام دهید

استفاده از کارت‌های رنگی 

برای انجام این تمرین از کارت‌هایی استفاده می‌شود که سه استوانه به رنگ‌های قرمز و سبز به درازا روی آن‌ها کشیده شده است. این استوانه‌های رنگی دارای اندازه‌های مختلفی هستند. 

کارت را به صورت عمودی و به درازا مقابل بینی خود بگیرید. به استوانه بزرگتر، که در یک سمت کارت است و فاصله ی بیشتری با چشم شما دارد، خیره شوید تا زمانی که استوانه های هر دو سمت کاغذ را ببینید و تصویر دو استوانه ی دیگر دوبل شود. نگاه خود را برای 5 ثانیه روی استوانه ثابت کنید. سپس همین کار را روی استوانه کوچک که در سمت دیگر کارت است، انجام دهید.2

پینوشتها
1.www.pezeshket.com
2.www.drdr.ir
3.www.aban-eyeclinic.com