آناتومی مفصل ران

مفصل ران از جمله مفاصل بزرگ در بدن میباشد که نوعی مفصل گوی و کاسه‌ای است. بخش کاسه‌ایِ مفصل ران را استابولوم (Acetabulum) می‌گویند که قسمتی از استخوان بزرگ لگن میباشد. بخش گوی مانند این مفصل، سرِ فمور (Femoral Head) نامیده میشود که در واقع بخش بالایی از همان استخوان ران (فمور) میباشد.

سطح گوی و کاسه در مفصل ران با بافتی نرم به نام غضروف مفصلی (Articular Cartilage) پوشیده شده است؛ بافتی که مانند ضربه گیر، انتهای استخوان ها را فراگرفته و سبب میشود تا به راحتی بر روی هم حرکت کنند.

بافتی نازک به نام غشاء سینوویال (Synovial Membrane) اطراف مفصل ران را فراگرفته است. در یک مفصل ران سالم و طبیعی، غشاء سینوویال مایعی تولید میکند که سطح غضروف مفصلی را روان ساخته و تقریبا سبب از بین رفتن هرگونه اصطکاکی میشود.

دسته‌هایی از جنس بافت به نام رباط (یا کپسول مفصل ران)، گوی را به کاسه متصل نموده و سبب پایداری مفصل ران میشوند.

چه دلایلی می‌توانند منجر به بروز درد در مفصل ران گردند؟

دلیل رایجِ بروز دردهای مزمن در مفصل ران، آرتروز میباشد. آرتروز استخوانی (Osteoarthritis)، رماتیسم مفصلی (Rheumatoid Arthritis) و آرتروز مرتبط با سوانح (Traumatic Arthritis) از انواع معمول آرتروز هستند.

آرتروز استخوانی (OA-Osteoarthritis)
آرتروز استخوانی تاکنون هنوز به طور کامل شناخته نشده است. فاکتورهای زیادی ممکن است در آرتروز استخوانی نقش داشته باشند؛ مانند: سن، وزن، سوانح، و یا کار کشیدنِ بیش از حد از مفصل. این بیماری، که بیشتر افراد بالای 60 سال را درگیر می‌کند، می‌تواند در افرد جوانتر هم دیده شود. در آرتروز استخوانی، سطوح نرم بین مفصلی فرسوده شده و به دلیل التهاب، مفصل دچار درد و سفتی میشود. به تدریج با از بین رفتن غضروف مفصلی، ابتدای استخوان‌ ساق و انتهای استخوان ران، بر روی هم کشیده می‌شوند.

رماتیسم مفصلی (Rheumatoid Arthritis)
رماتیسم یک بیماری خودایمنی میباشد که در آن غشاء سینوویال ملتهب شده و ضخیم میگردد. این التهاب مزمن میتواند به غضروف آسیب زده و سبب سفتی و درد در مفصل گردد. رماتیسم معمول‌ترین نوع، در دسته ی “آرتروز التهابی (Inflammatory Arthritis)” میباشد. روماتیسم یک بیماری سیستمیک است؛ به این معنا که یا به همه‌ی مفاصل بدن حمله می‌کند یا به هیچکدام. این نوع آرتروز در موارد زیر با آرتروز استخوانی تفاوت دارد:

* میان زنان شایع تر است
* پیر و جوان، به هر دو به یک شکل ضربه می‌زند
* به دلیل التهاب شدید، به مفاصل آسیب وارد میکند

آرتروز پس از سانحه (Trauma-Related Arthritis)
این نوع از آرتروز سومین دلیل رایج صدمه به مفاصل بدن می باشد. این نوع از آرتروز به دلیل یک آسیب قبلی، به مفاصل صدمه می‌زند. در واقع پس از آسیب دیدگی، استخوان و غضروف ممکن است به خوبی بهبود نیابند و این خود می تواند سبب موارد زیر گردد:

* فرسودگی بیش از حد در سطح مفاصل
* از بین رفتن سطح نرم مفاصل
* تورم مفاصل
* تاثیر منفی بر خونرسانی به سر استخوان فمور (گوی در مفصل گوی و کاسه‌ای)، که خود سبب بافت مردگی در استخوان (AVN-Avascular Necrosis) میشود

بافت مردگی میتواند باعث موارد زیر شود:

* درد در مفصل ران
* کاهش تحرک
* فروپاشی سر استخوان فمور

اگر تشخیص داده شود که دچار بافت مردگی در استخوان شده‌اید اما هنوز سر استخوان فمور از هم فرو نپاشیده و اندکی سالم است، تحت یکسری پروسه‌های پزشکی تلاش می کنند تا بدن شما دوباره در آن ناحیه عروق خونی جدید و سلول استخوانی بسازد تا جایگزین بافت مرده شود. اما اگر این بافت مردگی در سر استخوان فمور پیشرفت کرد، در این صورت تعویض مفصل ران برای شما انتخاب مناسبی خواهد بود.

مشکل مفصل ران در دوران کودکی (Childhood Hip Disease)
مفصل ران در دوران کودکی ممکن است دچار مشکلاتی گردد. از طرفی هرچند این مشکلات در همان دوران تا حدودی درمان شود، همچنان ممکن است فرد را در آینده دچار آرتروز نماید؛ زیرا مفصل ران ممکن است به دلیل این مشکل به طور طبیعی و مناسب رشد ننموده و در نتیجه غضروف مفصلی آن نیز تحت تاثیر قرار گیرد. 

عملکرد ایمپلنت‌های مفصل ران چگونه است؟

قطعات سازنده‌ی ایمپلنت
درحال حاضر، ایمپلنت‌های مفصل ران دارای طراحی‌های گوناگونی بوده و در ساخت آنها از مواد مختلفی استفاده می‌شود. این ایمپلنت‌ها به طور کلی در دو قطعه مشترک هستند؛ قطعه‌ی سر (از جنس فلزات قوی و جلا زده شده و یا از جنس سرامیک) و قطعه‌ی استابولار (کاسه‌ای با دوام از جنس پلاستیک، سرامیک یا فلز که یک پوسته‌ی خارجی از جنس فلز آن را در بر گرفته).

به طور کلی روش‌های تثبیت برای قطعات ایمپلنت را میتوان به چهار دسته تقسیم نمود که عبارتند از:

تثبیت با تکنیک “Press-fit”. در تکنیک Press-fit، قطعات با وارد کردن فشار و بدون استفاده از سیمان ارتوپدی در جایشان قرار گرفته و تثبیت ایمپلنت، با رشد استخوان در اطراف قطعات صورت می‌گیرد. انتخاب تکنیک “Press-fit” یا استفاده از سیمان برای تثبیت ایمپلنت بسته به عواملی مانند کیفیت و قدرت استخوان بیمار دارد.

تثبیت به کمک “سیمان”. در این روش قطعات را به کمک سیمان ارتوپدی در محلشان تثبیت می‌کنند.

تثبیت “هیبرید (Hybrid fixation)”. در شرایطی ممکن است نیاز باشد تا ترکیبی از هر دو روش فوق استفاده گردد؛ یعنی ممکن است تثبیت پایه به کمک سیمان (Cemented Stem) و تثبت کاسه بدون استفاده از سیمان (Non-Cemented Socket) صورت گیرد. به این حالت اصطلاحا تثبیت هیبرید گفته می‌شود.

تثبیت “هیبرید معکوس (Reverse Hybrid)”. این روش برعکس روش تثبیت هیبرید است؛ یعنی در آن تثبیت پایه بدون استفاده از سیمان (Cementless Stem) و تثبیت کاسه به کمک سیمان (Cemented Cup) صورت می‌گیرد و به همین دلیل به آن اصطلاحا تثبیت هیبرید معکوس می‌گویند.
 

عوارض و مشکلات احتمالی بعد از جراحی تعویض مفصل ران 

عفونت

احتمال بروز عفونت در محل جراحی و یا در اطراف پروتز کار گذاری شده وجود دارد. این مشکل زمانی که فرد در بیمارستان است و یا حتی زمانی که به خانه مراجعه می‌کند بروز پیدا می‌کند. عفونت حتی ممکن است چندین سال بعد ایجاد شود.

عفونت‌های جزئی اطراف زخم به راحتی با آنتی بیوتیک درمان خواهند شد. اما عفونت‌های عمقی که در اطراف پروتز کار گذاری شده ایجاد می‌شوند تنها با جراحی و خارج کردن پروتز برطرف خواهند شد. هر عفونتی در بدن امکان انتشار به اطراف مفصل ران جدید را خواهد داشت.

در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، سریعاً با جراح خود تماس بگیرید:

* احساس تب شدید با دمای بیش از 38 درجه سانتی گراد.
* قرمزی در محل برش که بعد از 48 ساعت اول گسترش یابد.
* مایع چرک مانند و یا بدبویی که از محل برش ترشح شود.
* افزایش درد یا ناراحتی که با دارودرمانی برطرف نشود.
 

لخته‌های خون 

یکی از شایع‌ترین عوارض جانبی عمل جراحی تعویض مفصل ران ، ایجاد لخته های خونی در سیاهرگ‌های پا و لگن است. اگر این لخته‌های خون به کمک جریان خون به سمت ریه‌ها حرکت کنند ممکن است زندگی فرد به خطر بیفتد. به همین منظور پزشک جراح اقدامات پیشگیرانه انجام خواهد داد و برای بیمار داروهای رقیق کننده‌ی خون تجویز خواهد کرد. علاوه بر این داروها پزشک توصیه می‌کند تا بیمار جوراب‌های مخصوص واریس به پا کرده و برخی ورزش‌های مخصوص پا را انجام دهد.

لخته‌های خونی ممکن است در یکی از سیاهرگ‌های عمقی بدن در قسمت ران، زانو یا لگن تشکیل شوند.
 

نامساوی شدن طول پاها

گاهی بعد از انجام عمل جراحی تعویض مفصل ران یکی از پاها ممکن از آن دیگری بلندتر و یا کوتاه‌تر باشد. پزشک جراح همه‌ی تلاش خود را می‌کند که طول پاها مساوی باشد، ولی گاهی لازم است برای افزایش ثبات و مکانیک زیستی مفصل ران کمی پا کوتاه‌تر یا بلندتر از حد معمول باشد. در این موارد به بیمار توصیه می‌شود از کفش‌های مخصوص دارای کفی بالاتر از حد معمول استفاده شود.

در رفتگی 

در چند ماه اول بعد از جراحی تعویض مفصل ران که بافت در حال بهبود است، امکان دررفتگی مفصل تعویضی وجود دارد. اگر قسمت کروی از حفره جدا شده باشد، جا انداختن استخوان به صورت بسته (closed reduction) مشکل را برطرف می‌کند و دیگر نیازی به جراحی باز وجود ندارد. ولی بعد از آن اگر بازهم در رفتگی رخ دهد باید جراحی انجام شود.
 
 

شل شدن پروتز

با گذشت زمان و به دلیل انجام فعالیت‌های روزانه مفصل تعویض شده ممکن است شل شده و از جای خود حرکت کند. این عارضه حتی ممکن از بر اثر پوکی استخوان رخ دهد. اگر شل شدن مفصل دردناک باشد، گاهی نیاز به جراحی دوم وجود خواهد داشت.
 

زخم

متأسفانه، همیشه امکان جلوگیری از بروز جای زخم در محل برش وجود ندارد. اندازه و محل زخم ها با توجه به تکنیکی که جراح شما استفاده می کند کمی متفاوت خواهد بود. معمولاً یک یا دو جای زخم در اطراف مفصل ران خواهید داشت. حتما از جراح خود بخواهید که نشان دهد محل زخم های نهایی شما کجا قرار خواهند داشت. به یاد داشته باشید که زخم ها با گذشت زمان محو می شوند و این مهم؛ به توانایی بهبودی پوست شما بستگی دارد.

جراح همچنین می تواند نکاتی را در مورد چگونگی مراقبت از زخم ها و کاهش جای زخم های باقی مانده تان تذکراتی ارائه دهد.
 

تغییر رنگ پوست

گاها بعد از عمل پوست محل جراحی شما می تواند کمی تغییر رنگ دهد. این وضعیت باید طی چند ماه و با بهبودی محل جراحی برطرف شود.
 

دیگر عوارض جانبی

آسیب رگ‌های خونی و رشته‌های عصبی، خونریزی، شکستگی و سفتی عضله از دیگر مشکلات بعد از عمل جراحی هستند. برخی از بیماران از درد شدید بعد از جایگزینی مفصل تازه هم شکایت دارند.
 
آسیب عصبی
اگر در حین عمل، اعصاب موجود در مفصل ران یا لگن شما آسیب دیده باشد، ممکن است احساس و یا حرکت پایتان را از دست بدهید. این پدیده ی نادری است و در بیشتر موارد موقتی است. با این حال گاهی، از دست دادن طولانی مدت احساس یا حرکت پاها ممکن است رخ دهد.
 

مفصل ران جدید تا چه حد متفاوت است؟

شما ممکن است در پوست اطراف محل جراحی گاهی احساس بی‌حسی داشته باشید. گاهی به خصوص زمانی که بیش از حد خم می‌شوید هم احتمال دارد که احساس سختی و گرفتی در عضلات را داشته باشید. این عارضه‌ها معمولاً به مرور زمان کم‌ و کم‌تر خواهند شد و بسیاری از بیماران معتقدند که این عوارض در مقایسه با درد و محدودیت حرکتی که پیش از عمل تجربه کرده‌اند، چندان موضوع قابل توجهی نیست. 

در فرودگاه‌ها یا مراکز خرید غالباً دستگاه‌هایی برای تشخیص فلزات و بارکد محصولات وجود دارد، مفصل ران جدید به دلیل اینکه از فلز ساخته شده، این دستگاه‌ها را فعال می‌کند. اگر زنگ این دستگاه‌ها در هنگام عبور شما از میان آن‌ها به صدا درآمد، لازم است که به مامور حراست مجموعه اطلاع دهید که عمل جراحی تعویض مفصل ران داشته‌اید. می‌توانید از پزشک جراح خود بخواهید که برای شما تاییدیه‌ی انجام عمل جراحی مفصل ران را تنظیم کرده تا همیشه به همراه داشته باشید.

منبع: سایت دکتردکتر
سایت تهران ارکاک
سایت دکترسلام