یکى از مسائلى که بین علماى شیعه و سنى مطرح است ، ازدواج ام کلثوم ، دختر حضرت على علیه السلام با خلیفه دوم است .هدف از طرح این بحث آن است که مى خواهند با اثبات این ازدواج ، ادعاى الفت و مهربانى و رابطه صمیمى بین حضرت على علیه السلام و عمر را اثبات کنند ولى غافل از این که اولاً از منابع اهل سنت این مسئله قابل اثبات نیست و ثانیاً بر فرض ثبوت ، مطلوب و منظور آنها حاصل نمى شود زیرا پیامبر دختر اباسفیان ( ام حبیبه ) و دختر ابوبکر و دختر عمر را به ازدواج خود در آورد آیا هر ازدواج هر چند از باب تقیه یا خوف دال بر ارتباط صمیمى است ؟قدیمى ترین سندى که در مورد ازدواج ام کلثوم با عمر ذکر شده ، در کتاب « طبقات الکبرى » از « محمد بن سعد » متوفى سال 230 هجرى قمرى مى باشد عبارت او این چنین است :
« ام کلثوم بنت على بن ابیطالب و امها فاطمه بنت رسول اللَّه وامها خدیجه بنت خویلد . . . تزوجها عمر بن الخطاب و هى جاریه لم تبلغ فلم تزل الى ان قتل و ولدت له ، زید بن عمر و رقیه بنت عمر ثم خلف على ام کلثوم بعد عمر عون بن جعفر بن ابیطالب بن عبد المطلب فتوفى عنها ثم خلف علیها اخوه محمد بن جعفر بن ابیطالب فتوفى عنها فخلف علیها اخوه عبداللَّه بى جعفر بن ابیطالب بعد اختها زینب بنت على بن ابیطالب فکانت تقول : انى لاستحیى من اسماء بنت عمیس مات و لداها عندى فاتخوف على الثالث فهلکت عنده و لم تلد لاحد منهم » « ام کلثوم دختر على بن ابیطالب و مادرش فاطمه ، دختر پیامبر خدا و مادر او خدیجه دختر خویلد . . . عمر بن الخطاب او را به ازدواج خود در آورد در حالى که او دخترى نابالغ بود تا اینکه عمر کشته شد و براى عمر یک پسر به نام زید و یک دختر به نام رقیه آورد ، پس از قتل عمر ، ام کلثوم با عون بن جعفر بن ابیطالب ازدواج کرد و عون هم از دنیا رفت ، پس از او با محمد بن جعفر یعنى برادر عون ازدواج کرد تا اینکه محمد هم مرد ، پس از آن با عبداللَّه بن جعفر یعنى برادر محمد و شوهر حضرت زینب ازدواج کرد البته بعد از وفات حضرت زینب . ام کلثوم مداوم مى گفت من از اسماء بنت عمیس خجالت مى کشم چون دو پسرش نزد من از دنیا رفتند و بر این سومى مى ترسم تا اینکه ام کلثوم نزد عبداللَّه از دنیا رفت و براى هیچ کدام از این سه برادر فرزندى به دنیا نیاورد » .
{J اشکالات J}
. 1 این حدیث در هیچ یک از صحاح سته و سنن و مسانید وجود ندارد و اصحاب صحاح و سنن اتفاق و اجماع بر ترک این حدیث دارند .
. 2 این حدیث در صحیح بخارى و مسلم نیست و طبق قواعد رجالى اهل سنت حدیثى که در صحیحین نباشد ، حجت نمى دانند و از اعتبار ساقط مى دانند .
. 3 سند این حدیث داراى ضعف شدیدى است به خاطر وجود افراد غیر موثق در نظر اهل سنت در سلسله راویان مثل : احمد بن عبد الجبار ، عمرو بن دینار ، وکیع بن جراح ، هشام بن سعد ، ابن ابى ملیکه و عطاء الخر اسانى .
. 4 در روایت آمده است که ام کلثوم بعد از قتل عمر با عون و بعد از او با محمد ، فرزندان جعفربن ابیطالب ازدواج کرده است در حالى که به گفته همه تواریخ عون و جعفر در جنگ تُستَر در زمان عمر کشته شدند . جنگ تستر در زمان خلافت عمر بود .
. 5 روایات اضطراب دارد از این جهت که آیا اول عون بعد از عمر با او ازدواج کرد یا محمد و آیا اصلاً ام کلثوم با عبداللَّه بن جعفر ازدواج کرده است یا نه ؟
طبقات ابن سعد گوید اول عون با او ازدواج کرد و بعد برادرش محمد و در نزد محمد ، ام کلثوم از دنیا رفت در حالى که ابن قتیبه دقیقاً خلاف این قول را دارد و مى گوید اول محمد ، بعد از وى عون و بعد از او عبداللَّه بن جعفر شوهر ، حضرت زینب با او ازدواج کرد . 1
. 6 ازدواج ام کلثوم با عبداللَّه بن جعفر طبق روایات اهل سنت از دو جهت باطل است :
الف . اگر هر دو همزمان در عقد عبداللَّه بن جعفر بودند ، « جمع بین الاختین » مى شود یعنى ازدواج همزمان دو خواهر ( زینب و ام کلثوم ) پیش مى آید و این به اتفاق فریقین حرام است .
ب . طبق شواهد تاریخى ام کلثوم در عهد معاویه از دنیا رفته است و امام حسن و امام حسین علیهما السلام بر جنازه او نماز خوانده اند در حالى که حضرت زینب علیها السلام همسر اول عبداللَّه بن جعفر بوده و تا بعد از واقعه کربلا زنده بوده است .
. 7 اختلاف شدید در روایات این ازدواج ، به نوعى بیانگر کذب بودن این واقعه است .
به عنوان نمونه در جایى مى گویند : حضرت به خاطر سن کم ام کلثوم مانع این ازدواج مى شود گاهى مى گویند : على مى فرموده : دخترانم را براى فرزندان برادرم جعفر قرار داده ام در برخى روایات دیگر مى گویند : على ام کلثوم را آرایش کرده و براى جلب نظر عمر به سوى او فرستاده است گاهى هم گویند : عمر حضرت على را تهدید کرده است .
. 8 مطلبى که در روایات و تاریخ آمده است ، این است که عمر همسرى داشت بنام ام کلثوم ، دختر جرول الخزاعیه که مادر عبداللَّه بن عمر است همچنین در تارخ آمده است که عمر از ام کلثوم دختر ابوبکر خواستگارى کرده است . ( الاغانى ابوالفرج اصفهانى ) و این در واقع نوعى تشابه اسم است .
مجموع این تضادها و تناقض ها ضعف ها و اضطراب ها دلالت بر کذب و جعلى بودن این روایات مى باشد بلکه این روایات فقط براى مقابله با فضیلت حضرت على علیه السلام در ازدواج او با حضرت زهراعلیها السلام است .
در بین علماى شیعه افرادى همچون شیخ مفید ، شیخ سلیمان ماحوزى ، شیخ جواد بلاغى ، سید ناصر حسین کهنوى فرزند صاحب عبقات الانوار رساله هایى در انکار این داستان به طور مفصل و مستند نوشته اند .
اما آنچه در بعضى از روایات شیعه آمده است مثل روایت امام صادق علیه السلام که فرمود : H إنَّ ذلِکَ فرج غصبناه » E « همانا آن ازدواج رحمى بود که از ما غصب و به زور گرفته شد » .
بر فرض قبول و صحت این روایات که قابل بحث است هیچ الزامى براى خصم در مقابل ما نمى آورد چون بالاترین چیزى که این روایات بیان مى کند تهدید و غضب ، علیه حضرت على علیه السلام است .
در نتیجه هیچ فضیلتى براى عمر اثبات نمى شود .
( 1 ) المعارف ابن قتیبه ، ص . 29