ترتیبِ موجود سوره های قرآنی که از سورة «حمد» و با (بسم الله الرحمن الرحیم) آغاز و به سورة «ناس» می انجامد قطعاً با ترتیب نزول آنها هماهنگی ندارد. از این رو این سئوال پیش می آید که ترتیب نزول آیات و سورها در قرآن بر چه اساسی بوده است ؟ و این سؤال مطرح است که آیا این ترتیب را خود پیامبر اکرم(ص)معین نمودند و خلاف آن را جایز نشمرده اند؟و به اصطلاح آیا ترتیب موجود، ترتیبی است یا توقیفی؟ و یا نه پس از رحلت پیامبر(ص) صحابه و یارانش سور قرآن را این چنین ترتیبی داده و اجتهاد و رأی صحابه در آن دخیل بوده است.در این باره سه نظریه وجود دارد:1-ترتیب سوره های قرآن توقیفی است یعنی توسط رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ سامان یافته و مرتب شده است.2-ترتیب سوره های قرآن اجتهادی است یعنی بعد از رحلت پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ به نظر و اجتهاد اصحاب پیامبر(ص)جمع آوری و به این صورت مرتب شده است.3-نظریه ای تفصیلی مبنی بر اینکه ترتیب اکثر سور توقیفی است و اندکی از آنها نیز به اجتهاد صحابه اینگونه ترتیبی یافته است.اما با توجه به نظریات فوق می توان گفت ذوق و سلیقه در ترتیب تمام سور قرآن، نقشی نداشته است. ولی احتمالاً در ترتیب اندکی از سور بی دخالت نبوده است، چنانکه گویند: سور و آیات قرآن در عهد پیغمبر (ص) طبق ترتیب موجود بوده، جز سوره انفال و برائت که به دستور عثمان در کنار هم قرار گرفته اند و «قرینتین» نام یافتند(1) واین که ترتیب سوره ها به سبک و شیوه کنونی را کار پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ دانسته و یا سلیقه و اجتهاد صحابه بدانیم، ذره ای از اهمیت و ارزش والای قرآن کریم نمی کاهد، چرا که احتمال دارد کسانی هم که ترتیب سوره ها را به اجتهاد و سلیقه اصحاب می دانند، آن ترتیب را برگرفته از این کلام حضرت رسول ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ دانسته که فرمودند: « به جای تورات هفت سوره بزرگ قرآن، «سبع طوال» و به جای انجیل «مثانی» (سوره هایی که بسیار خوانده می شود یعنی از هود تا نحل) و به جای زبور «مئین» (سوره های حدود صد آیه) را به من داده اند و سوره های مفصلات (سوره های کوتاه که مکرر با بسم الله از هم جدا می شود)، را هم علاوه و اضافه بر کتاب های انبیا به من داده شده است و قرآن مهیمن است بر سایر کتب آسمانی. (2)پی نوشت ها:
1ـ الاتقان فی علوم القرآن، ج 1، ص 107.
2ـ سعیدی روشن، محمدباقر، علوم قرآن، قم، مؤسسه پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، ۱۳۷۷، ص۱۵۴.