دوست گرامی. با توجه به این که مشهود انسان مختلف و چهار قسم است : نفسانی ، شیطانی ، ملکی و رحمانی . بین عرفا در کشف و شهود نیز اختلاف است لذا احتیاج به میزانی داریم که با آن ، مشهودات صادق و کاذب را از هم تمیز دهیم . چنان که در علم حصولی نیز به میزان نیازمندیم که خطا از صواب باز شناخته شود و لذا تمام علوم حصولی باید یا بَیِّن و بدیهی بوده یا مبین بوده و به بدیهی ختم شوند ، در کشف و شهود نیز به میزانی احتیاج داریم تا بین صادق و کاذب آن تفکیک کند ، زیرا کشف و شهود نظری باید به کشف و شهود بدیهی ختم شود ، آن میزان ، همان کشف و شهود معصوم علیه السلام است.بزرگان جهان معرفت و شهود می گویند : کشفی اطمینان آور است که به کشف معصوم منتهی شود؛ میزان کشف معصوم است، چون معصوم با متن واقع ارتباط دارد و کشف او ملکی و یا رحمانی است . کشف انسان های دیگر ممکن است ، از سنخ «و إنّ الشیاطین لَیُوحون إلی أولیائهم لِیُجادِلُوکُم» انعام/121 و یا از سنخ «و ما کان لبشرٍ ان یکلمه الله إلّا و حیاً أو من و راءِ حجابٍ أو یرسل رسولاً فیُوحی بإذنه ما یشاء إنه عَلیٌ حکیم» شوری/51 باشد. یعنی شایسته هیچ انسانی نیست که خدا با او سخن گوید جز از راه وحی یا از پشت حجاب ، یا رسولی می فرستد و به فرمان او آنچه را بخواهد وحی می کند، زیرا او بلند مقام و حکیم است. بنابر این ، چون القائات دو سنخ است و در کشف عرفا نیز اختلاف است ، و در هر مورد اختلاف تباینی یکی حق است و دیگری باطل ، چنان حضرت علی علیه السلام فرمود: «ما اخْتلفتْ دعوتان إلا کانتْ إحداهما ضلاله» باید با کشف و شهود معصوم باز شناخته شوند. پس میزان د کشف عرفا ، کشف معصوم است.آیة الله جوادی آملی،تفسیر موضوعی قرآن ج 12 (فطرت در قرآن)شهود بر دو قسم است:
شهود کاذب:
گاهی انسان با مثال متصل خود و یا هوای نفس و تمثلات شیطانی رابطه دارد . چنانچه چیزی را در رؤیای کاذب می بیند ، همان حال در بیداری برای او پیدا می شود و چیزی را می بیند و بعد از دیدن به آن مهر می ورزد و میل پیدا می کند . این گونه از گرایش های انسان به امامت شهود کاذب او راه اندازی می شود و چون شهود کاذب است، محبت هم کاذب خواهد بود.
به بیان دیگر: در این صورت چون مشهود انسان خاطرات نفسانی و یا القائات شیطانی متمثل شده در درون اوست ، گرایش او نیز، گرایش حق و صدق نخواهد بود ، چون این علم حضوری، با شهود منسوجات وهم و خیال حاصل شده و با واقع ارتباط ندارد.
شهود صادق:
گاهی انسان در آن حالت با حقایق عینی ، مانند مثال منفصل رابطه برقرار می کند و آن را می یابد ، یعنی در این حال در درون این انسان تمثلات ملکی یا رحمانی متمثل می شود . این شهود به دلیل این که متعلق آن ، القائات ملکی یا رحمانی است، صادق است و گرایش های برخاسته از این شهود نیز ، صادق خواهد بود و از همین طریق است که انسان به محبت صادق نایل می شود.
آیة الله جوادی آملی،تفسیر موضوعی قرآن ج 12 (فطرت در قرآن)
به نقل از سایت تبیان
شهودها و تجربه ها عرفانی قابل ارزیابی است و می توان با سنجه هایی اعتبار هر تجربه ای را آزمود. در این زمینه از سوی عارفان و فیلسوفان سنجه هایی ارائه شده که مهم ترین آنها عبارتند از:
1- مطابقت با آموزه های کتاب معصوم الهی (قرآن) و سنت معصومین
2-مطابقت با احکام قعطی و عقلی
برای تشخیص شهود حقیقی از غیر حقیقی دو میزان و خط کش وجود دارد یکی آموزه های معصومانه کتاب و سنت است. اگر شهودها و مکاشفات در تعارض و تنافی با آیات و روایات قعطی بودند، فاقد اعتبار و ارزش می باشند و معلوم می شود آنها غیر واقعی و کاذب بوده اند هم چنین دلیل و برهان قطعی عقل میزان و معیار دیگری است برای تمییز شهود صادق از شهود کاذب.
برای آشنایی با اقسام کشف و شهود به کتاب مقالات استاد محمد شجاعی رجوع شود.