پرسشگر گرامی به نکات زیر توجه نمایید :
باید توجه داشت همان گونه که هر قدمى براى خروج از جاده هموار و صحیح ، پیامدى فورى براى شخص مسافر دارد که کمترین آن دور شدن یک گامِ وى از مقصد است آثار گناهان نیز فورى و آنى است که کمترین آن دورى از هدف و مطلوب نهایى بشر است که همان نیل به مقام قرب الهى است از این روست که امام صادق علیه السلام مى فرمایند : « إِنَّ العَمل السَّیئ أَسرَع فِى صَاحِبه مِن السکینِ فِى اللَحم » (1) « تأثیر کار بد در شخص از کارد در گوشت سریع تر است » .
با بررسى متون دینى مى توان آثار و پیامدهاى گناهان را به گونه هاى مختلفى تقسیم کرد مانند پیامدهاى دنیوى و اخروى و آثار زیانبار مادى و معنوى و پیامدهاى فردى . از آنجا که پرداختن به پیامد همه گناهان مستلزم تألیف کتابى چند جلدى است که از حوصله این نوشتار خارج است . (2) لذا سعى مى کنیم تا با حفظ چارچوب برخى تقسیمات پیشین به پیامدهاى کلى برخى از گناهان بپردازیم .
الف ) پیامدهاى دنیوى گناهان
1 . خداوند متعال در آیات متعدد از قرآن کریم به آثار و پیامدهاى دنیوى گناهان برخى از امّت هاى پیشین اشاره مى کند و در سوره بقره مى فرماید : « فَأنزَلنا عَلَى الَّذِین ظَلَمُوا رِجزاً مِنَ السَّماءِ بِمَا کَانُوا یفسقُون » (3) « بر ستمگران به خاطر نافرمانى عذابى از آسمان فرستادیم » .
2 . و در جایى دیگر بر ادامه همین سنّت ، نسبت به اقوام آینده تأکید مى کند و مى فرماید : « وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَهٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ » (4) « هر مصیبتى که به شما رسد به خاطر اعمالى است که انجام داده اید » .
3 . امام صادق علیه السلام مى فرمایند : « هرگاه زنا زیاد شود زلزله هاى فراوان به وقوع مى پیوندد » (5).
روشن است که پیامد منفى گناه عده اى ، گریبان گیر همه جامعه مى شود .

ب ) پیامدهاى منفى گناهان در امور معنوى
1 . محرومیت از نماز شب
امام صادق علیه السلام مى فرمایند : « إِنَّ الرَّجل یَذنِب فَیحرم صَلوه اللَّیل »(6) « همانا شخص گناهى مرتکب مى شود و در اثر آن از نماز شب محروم مى شود » .
2 . قساوت قلب
حضرت امیرالمؤمنین على علیه السلام مى فرمایند : « مَا جَفَّت الدُمُوعُ إِلاَّ لِقَسوَهِ القُلوبِ وَ مَا قَسَت القُلُوبُ إِلَّا لِکَثرَهِ الذُّنُوب(7) « اشک چشم ها نمى خشکد مگر به خاطر قساوت دل ها و دل ها سخت نمى شود مگر به خاطر گناهان زیاد » .
3 . عدم استجابت دعا
امام باقرعلیه السلام مى فرمایند : « إن العبد یسأل الله الحاجه فیکون من شانه قضاؤها إلى أجل قریب أو وقت بطیئ فیذنب العبد ذنبا فیقول الله تبارک و تعالى للملک : لاتقضى حاجته و أحرمه إیاها فإنه تعرض لسخطى و استوجب الحرمان منى » (8) « همانا بنده از خداوند حاجتى را درخواست مى کند که اقتضا دارد که زود یا دیر برآورده شود سپس آن بنده دچار گناهى مى شود خداوند به فرشته خطاب مى کند : حاجتش را برآورده نساز و از آن محرومش کن زیرا وى در معرض خشم من درآمد سزاوار محرومیت شد » .
4 . حجاب عقل
پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه وآله مى فرماید : « من قارف ذنبًا فارقه عقل لا یرجع إلیه أبدا » (9) « هر کس به گناهى نزدیک شود یک جنبه عقلانیتى از او دور مى شود که هرگز به او برنمى گردد » .
5 . حجاب قلب
امام باقرعلیه السلام مى فرماید : « ما من شیئ أفسد للقلب من خطیئه أنّ القلب لیواقع الخطیئه فما تزال به حتى تغلب علیه فیصیر اعلاه أسفله » (10) « هیچ چیز فاسد کننده از گناه براى قلب نیست همانا قلب با گناه مواجه مى شود و با آن خو مى گیرد تا این که گناه بر قلب چیره مى شود و آن را زیر و رو مى کند » .
و امیرمؤمنان علیه السلام در این باره مى فرمایند : « لا وجع أوجع للقلوب من الذنوب » (11) « هیچ دردى دردناکتر از گناه براى دل ها نیست » .
6 . گمراهى و الحاد
رسول گرامى اسلام صلى الله علیه وآله مى فرمایند : « فإن المعاصى تستولى الخذلان على صاحبها حتى توقِعُه ردَّ ولایه وصى رسول اللّه و دفع نبوّه نبىّ اللّه و لا تزال نبلک حتى توقعه فى ردّ توحید اللّه و الالحاد فى دین اللّه » (12) « همانا گناهان گمراهى را بر گنهکار مسلّط مى نمایند تا آنجا که او را به ردّ ولایت وصى رسول خدا و انکار نبوّت پیامبر و به همین منوال انکار یکتایى خدا و الحاد و کفر در دین خدا آلوده مى گرداند » .
7 . ترس از مرگ
حضرت امیرالمؤمنین على علیه السلام مى فرمایند : « لا تکن . . . یکره الموت لکثره ذنوبه » (13 ) « از آنان مباش . . . که مرگ را خوش نمى دارند چون گناهانشان بسیار است » .
8 . ذلّت
حضرت امیرالمؤمنین على علیه السلام مى فرمایند : « من تلذّذ بمعاصى الله أورثه اللّه ذلا » (14) « هر که از مخالفت فرامین الهى لذت ببرد خداوند او را به ذلت دچار سازد » .
9 . اندوه مؤمن
حضرت پیامبرصلى الله علیه وآله مى فرمایند : « إذا کثرت ذنوب المؤمن و لم یکن له من العمل ما یکفرها إبتلاه الله بالحزن لیکفرها به عنه » (15) « هرگاه گناهان مؤمنى زیاد شود و در مقابل آن ، اعمال خیر نداشته باشد که آن را جبران کند خداوند او را به حزن و اندون دچار مى کند تا بوسیله آن گناهان وى آمرزیده شود » .
10 . پرده درى و برداشته شدن حجب و حیا
امام صادق علیه السلام مى فرمایند : « إنّ اللّه تبارک و تعالى على عبده المؤمن أربعین جُنهً فمتى أَذنَبَ ذَنباً کَبیراً رَفعَ عَنه جُنهَ » (16) «براى خداوند تبارک و تعالى بر بنده با ایمانش چهل پرده است که هرگاه یک گناه بزرگ انجام دهد یکى از آن پرده برداشته مى شود » .
از این روست که حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در دعاى مشهور کمیل مى فرماید : « أللّهم اغفرلى الذّنوب التى تهتک العصم » « بار الها ! بیامرز برایم آن گناهانى را که پرده ها را مى درد » .

ج ) پیامدهاى دنیوى گناهان در عرصه امور مادى
1 . محرومیت از رزق و روزى
امام باقرعلیه السلام مى فرمایند : « إنّ الرّجل لیذنب الذّنب فیدرء عنه الرّزق » (17) « مردى گناهى انجام مى دهد و در نتیجه روزى از او دور مى شود » .
امام صادق علیه السلام نیز مى فرمایند : « إنّ الذّنب یحرم العبد الرّزق » (18) « همانا گناه بنده را از روزى محروم مى سازد » .
2 . فقر
پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه وآله مى فرمایند : « إنّ المؤمن إذا قارف الذّنوب ابتلى بها بالفقر » (19) « همانا شخص مؤمن هنگامى که به گناه نزدیک شود به سبب آن دچار فقر و تنگدستى مى شود » .
3 . سلب نعمت
روشن است که نعمت دایره اى فراخ تر از رزق و روزى دارد . امام صادق علیه السلام مى فرمایند : « ما أنعم اللّه على عبدٍ نعمهً فسلبها إیّاه حتى یذنب ذنباً یستحقّ بذلک السّلب » (20) « هیچ گاه خداوند نعمتى را به بنده عطا نکرده و سپس آن را بردارد مگر این که بنده ، گناهى مرتکب شود که به خاطر آن ، مستحق محرومیت از نعمت باشد » .
4 . بیمارى
قال الصادق علیه السلام : « إِنَّه . . . لامَرَض إِلَّا بِذَنبٍ » (21) « هیچ بیمارى نیست مگر به خاطر گناه » .
5 . کوتاهى عمر
قال الصادق علیه السلام : « من یموت بالذّنوب أکثر ممّن یموت بالاجال و من یعیش بالاحسان أکثر ممّن یعیش بالاعمار » (22) « آنها که به خاطر گناه مى میرند بیش از کسانى هستد که با اجل طبیعى از دنیا مى روند و کسانى که به خاطر کار نیک به زندگى ادامه مى دهند بیش از کسانى است که به خاطر عمر طبیعى در قید حیاتند » .
6 . نزول بلا
امام باقرعلیه السلام مى فرمایند : « ما من نَکبهٍ تصیب العبد إلاّ بذنبٍ و ما یعفوا اللّه عنه أکثر » (23) « هیچ رنج مصیبتى به بنده نمى رسد مگر به سبب گناه هاى او ، و ( – ( با این حال ) – ) آن چه را خدا مى بخشد بیشتر است » .
و همچنین حضرت امیرالمؤمنین امام على علیه السلام مى فرمایند : « قد یبتلى الله المؤمن بالبلیه فى بدنه او ماله او ولده او أهله و تلا هذه الایه او ما أصابکم من مصیبه . . . .» (24) « چه بسا خداوند شخص مؤمن را گرفتار و دچار بلا و مصیبتى در بدن و یا مال و یا فرزندان و یا خانواده اش نماید و سپس حضرت این آیه را تلاوت فرمودند که : هر مصیبتى که به شما رسد به خاطر اعمالى است که انجام داده اید . . . » .
7 . خشکسالى و نباریدن باران
امام باقرعلیه السلام مى فرمایند : « إنّ اللّه عزّ و جل إذا عَمِلَ قومٌ بالمعاصى صَرَف عنهم ما کان قدّر لهم من المطر فى تلک السّنه إلى غیرهم » (25) « هرگاه قومى مرتکب خطا شوند خداوند متعال بارانى را که مقدّر فرموده است در آن منطقه فرو فرستد در آن سال از آنجا دریغ کرده و به جاى دیگر ارزانى مى کند » .
8 . عدم ایمنى از حوادث
حضرت امیرالمؤمنین امام على علیه السلام مى فرمایند : « تعوذوا بالله من سطوات اللّه باللّیل و النّهار قال قلت له و ما سطوات الله قال الاخذ على المعاصى » (26) « به خدا پناه ببرید از غافلگیر کردن خداوند در شب و روز ( – ( بلاهاى شبانه و حوادث ناگهانى ) – ) راوى مى گوید از امام پرسیدم که غافلگیر کردن خداوند چیست ؟ امام فرمود : تنبیه خداوند ( – ( بندگان را ) – ) به خاطر گناهان است » .
9 . حکومت جائران و ظالمان
امام صادق علیه السلام مى فرمایند : « یقول اللّه عزّ و جل إذا عصانى من عَرَفَنى سَلَّطتُ عَلَیه من لَایَعرفُنى (27) « خداوند متعال مى فرماید هرگاه کسى که مرا مى شناسد مرا معصیت کند بر او کسى را مسلّط مى کنم که مرا نمى شناسد » .
10 . ترس از حکّام و زمامداران
امام صادق علیه السلام مى فرمایند : «إن أحدکم لیکثر به الخوف من السّلطان و ما ذلک إلاّ بالذّنوب فتوقوا ما استطعتم » (28) « همانا شخصى از شما بسیار از حاکم و زمامدار مى ترسد و این ترس نیست مگر بر اثر گناهان پس تا مى توانید از گناهان بپرهیزید » .

د ) آثار اُخروى گناهان
خداوند متعال در آیات متعددى از قرآن کریم ، عذاب دوزخ را به عنوان یکى از پیامدهاى گناهان معرفى کرده است . در سوره نمل آمده است : « وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیِّئَهِ فَکُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِى النّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلاّ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ »(29) « آنان که اعمال بدى انجام دهند به رو در آتش افکنده مى شوند آیا جزایى جز آن چه عمل مى کردید خواهید داشت » و در جاى دیگر مى فرماید : « وَ مَنْ یَعْصِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَإِنَّ لَهُ نارَ جَهَنَّمَ خالِدِینَ فِیها أَبَداً » (30) « و هر کس نافرمانى خدا و رسولش کند ، آتش دوزخ از آن اوست ، جاودانه در آن مى مانند » .
در روایات ما علاوه بر اصل عذاب اخروى شخص گناهکار به پیامدهاى دیگر گناهان اشاره شده است که برخى از آنها را ذکر مى کنیم :
1 . نابودى اعمال نیک
امام صادق علیه السلام مى فرمایند : « جدوا و اجتهدوا و إن لم تعلموا فلا تعصوا فإن من یبنى و لا یهدم یرتفع بنیانه و إن کان یسیرا و من نبى و یهدم یوشک إن لا یرتفع بنائه » (31) « تلاش و کوشش کنید ( – ( در عمل صالح ) – ) و اگر عمل ( – ( صالح ) – ) نمى کنید گناه نکنید ، زیرا کسى که بنا را مى سازد و خرابش نمى کند ساختمان او هر چند اندک بالا مى رود و کسى که بنا را مى سازد و خراب مى کند بنایى ندارد » .
رسول خداصلى الله علیه وآله فرمودند : « کسى که سبحان الله بگوید خداوند در بهشت درختى براى او مى کارد مردى برخاست و عرض کرد : پس ما درختان زیادى در بهشت داریم . پیامبرصلى الله علیه وآله فرمود : آرى ولى مبادا که آتشى به سوى آنها روانه کنید و همه را بسوزانید »( 32 ) .
2 . پذیرفته نشدن اعمال نیک
پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه وآله مى فرمایند : « و لو صلیتم حتى تکونوا کالاوتاد و صمتم حتى تکونوا کالحنایا لم یقبل اللّه منکم إلاّ بورعٍ حاجز » (33) « اگر آن قدر نماز گزارید که چون میخ هاى کوبیده بر زمین شوید و آن قدر روزه بگیرید که چون چوب هاى تراشیده ضعیف گردید خدا از شما نمى پذیرد مگر با ورع بازدارنده از گناه » .
3 . محرومیت از آمرزش
خداوند بخشاینده گناهان است . بنده اى که پس از گناهان استغفار کند آمرزیده مى شود ولى اگر بر گناه خود اصرار کند از آمرزش خدا محروم مى شود از این روست که امام صادق علیه السلام مى فرمایند : « مَن هَمَّ بسیئهٍ فلا یعملها فإنه ربما عمل العبد السیه فیراه الرب فیقول و عزتى و جلالى لا أغفرلک بعد ذلک ابداً (34) « کسى که آهنگ گناهى کرد باید از آن خوددارى کند زیرا بسا که بنده گناهى کند و پروردگار او را ببیند و بگوید : قسم به شکوه و جلالم که پس از این دیگر تو را نیامرزم » .
باید توجه داشت که عواقب خاص دنیوى و اخروى بسیارى از گناهان در روایات معصومان بیان شده است که از حوصله این نوشتار خارج است و لذا از پرداختن به آنها صرف نظر مى کنیم .
پی نوشتها:
( 1 ) کلینى ، اصول کافى ، ج 2 ، ص . 272
( 2 ) براى معرفى بیشتر در این زمینه مى توانید به کتاب ثواب الاعمال و عقاب الاعمال ، نوشته مرحوم شیخ صدوق مراجعه نمایید ( 3 ) بقره ( 2 ) ، آیه / 59
( 4 ) شورى ( 42 ) ، آیه . 30
( 5 ) شیخ صدوق ، من لایحضره الفقیه ، ج 1 ، ص . 524
( 6 ) کلینى ، اصول کافى ، ج 2 ، ص . 272
( 7 ) شیخ حر عاملى ، وسائل الشیعه ، ج 16 ، ص 45 ، قم : مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث ، . 1409
( 8 ) کلینى ، اصول کافى ، ج 2 ، ص . 271
( 9 ) میزان الحکمه ، ج 2 ، ص . 987
( 10 ) اصول کافى ، ج 2 ، ص . 268
( 11 ) اصول کافى ، ج 2 ، ص . 275
( 12 ) بحارالانوار ، ج 70 ، ص . 360
( 13 ) نهج البلاغه ، ص 497 ، قم : دارالهجره .
( 14 ) آمدى ، عبدالواحد ، غرر الحکم ، ص 186 ، قم : دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه ، . 1366
( 15 ) کلینى ، اصول کافى ، ج 2 ، ص . 444
( 16 ) شیخ مفید ، الاختصاص ، ص 220 ، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید ، قم : چ اول ، . 1413
( 17 ) کلینى ، اصول کافى ، ج 2 ، ص . 268
( 18 ) کلینى ، اصول کافى ، ص . 271
( 19 ) مجلسى ، محمد باقر ، بحارالانوار ، ج 64 ، ص . 237
( 20 ) همان ، ص . 274
( 21 ) همان ، ص . 268
( 22 ) شیخ طوسى ، الامالى ، ص 305 ، قم : دارالثقافه ، . 1414
( 23 ) کلینى ، اصول کافى ، ج 2 ، ص . 269
( 24 ) بحارالانوار ، ج 75 ، ص . 52
( 25 ) همان ، ص . 272
( 26 ) کلینى ، اصول کافى ، ج 2 ، ص . 269
( 27 ) همان ، ص . 276
( 28 ) همان ، ص . 275
( 29 ) نمل ( 27 ) ، آیه . 90
( 30 ) جن ( 72 ) ، آیه . 23
( 31 ) مجلسى ، محمدباقر ، بحارالانوار ، ج 67 ، ص . 286
( 32 ) شیخ حر عاملى ، وسائل الشیعه ، ج 7 ، ص . 186
( 33 ) ابن فهد حلى ، عده الداعى و نجاح الساعى ، ص 303 ، انتشارات دارالکتاب الاسلامى ، . 1407
( 34 ) کلینى ، اصول کافى ، ج 2 ، ص . 272