ابتدا باید خدمت شما عرض شود که موضوع انسداد باب علم و علمی نسبت به برخی موضوعات فقهی است و در مباحث رجالی و اصولی از آن بحث می شود. این بحث قدمتی طولانی دارد و در میان علماء موافقان و مخالفانی داشت به عبارت دیگر، در گذشته، مسئله حجیتِ مطلقِ ظن، محل ابتلا و معرکه آراء بوده و بحث بسیار مهم و قابل اعتنا است؛ این موضوع در کتاب رسائل شیخ انصاری، در مبحث انسداد به طور مفصل بحث شده است. و معمولاً رجالیون و اصولیین در مقدمات یا بخش هایی از کتاب های خود به آن می پردازند. در اینجا یک توضیح اجمالی لازم است ولی جهت مطالعه و تحقیق بیشتر باید به منابع معرفی شده مراجعه کنید.همان طور که در علم اصول تبیین شده است قاعده و اصل اولی در ظنون، عدم حجیّت است. البته این قاعده استثنائاتی دارد که برخی ظنون از این اصل اولی خارج شده و حجیت دارند. یعنی اصطلاحاً به این قِسم از ظنون، ظنون خاصّه گفته می شود.اما عدّه ای معتقدند که در زمان معاصر مطلقِ ظنون، حجّت هستند و برای اثبات مدعای خود به ادله ای تمسک کرده اند؛ یکی از مهم ترین ادّله ی آنها بر اثبات حجیتِ مطلقِ ظنون، دلیلی است که به دلیل انسداد معروف شده و از پنج مقدمه تشکیل گردیده و رکن اصلی این مقدمات، اثبات انسداد باب علم و علمی در زمان معاصر است و اصطلاحاً به ظنّی که از این طریق حجت شده باشد، ظنّ ِعام می گویند.منظور از دلیل علم: هر دلیلی را که مفید قطع و یقین باشد دلیل علم می گویند.مقصود از دلیل علمی: هر دلیلی را که خود مفید قطع نباشد، ولی یک دلیل قطعی بر حجیت آن دلالت کند، دلیل علمی می گویند؛ مثل خبر عدل واحد که خود مفید علم نیست؛ ولی دلیلی که بر حجیّت آن دلالت می کند قطعی است.تعریف ظنِّ خاص: ظنی است که در دلیل حجیتش خصوصیّتی لحاظ شده است و این خصوصیت ممکن است از دو جهت باشد:
1. از حیث طریق: گاهی دلیل حجیت ظن، ظنِّ حاصل از طریق خاصّی را حجت می کند. مثل سیره متشرعه که ظنِّ حاصل از طریق خبر واحد ثقه را حجت می کند.
2. یا از حیث مورد: گاهی دلیل حجیت ظنِّ خاص، آن را مقیّد به محدوده ی خاصّی، حجت می کند و لو از هر طریقی حاصل شود؛ که در لسان فقها از این دلیل تعبیر به انسداد صغیر می شود و در بحث حجیتِ مطلقِ ظنون از حیث عدم خصوصیت در طریق از اعتبارش بحث می کنند.
تعریف ظنِّ مطلق: ظنِّ مطلق، ظنّی است که دلیل حجیتش، ظنّ را بما هو ظنّ حجت می کند و خصوصیتی از حیث مورد یا طریق ندارد و لذا این ظنّ در هر موردی و از هر راهی حاصل شود حجت خواهد بود مگر راه هایی مثل قیاس که شارع از آنها منع کرده است.
تعریف انسداد: انسداد در اصطلاح اصولی، یعنی بسته بودن راه علم و علمی به احکام شرعی بر روی مکلّفان. و انسداد دو نوع است:
1. انسداد صغیر: آن است که نسبت به علمی خاص مانند علم رجال یا بابی خاص مانند احکام بانوان یا موضوعی خاص مانند عدالت، دلیل علم و علمی به مقدار کافی نداشته باشیم و در نتیجه ظنّ، فقط در خصوصِ همان مورد حجیت دارد.
2. انسداد کبیر: آن است که نسبت به معظم احکام، یعنی نسبت به بخش عظیمی از احکام، دلیل علم و علمی به مقدار کافی نداریم و در نتیجه ظنّ، مطلقا حجّت می شود.
برای مطا لعه بیتشر به منابع زیر مراجعه کنید:
1. انوار الاصول، مکارم شیرازی، ناصر، ج۲، ص۳۸۹.
2. انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایة، خمینی، روح الله، ج۱، ص (۳۱۸- ۳۱۷).
3. نهایة الافکار، عراقی، ضیاء الدین، جزء ۴، ص۹۶.
4. فوائد الاصول، نائینی، محمد حسین، ج۳، ص۱۴۳.
5. منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، جزایری، محمدجعفر، ج۵، ص۲۴.
6. مصباح الاصول، خویی، ابوالقاسم، ج۲، ص۱۳۲.
7. اصول الفقه، مظفر، محمد رضا، ج۲، ص (۳۳- ۳۲).
8.اجود التقریرات، نائینی، محمد حسین، ج۲، ص۱۴۰.