برای ‌آشنایی با نکات علمی آیه لازم است معنای برخی واژه‌ها را بررسی کنیم. ﴿فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسَانُ مِمَّ خُلِقَ * خُلِقَ مِنْ مَاءٍ دَافِقٍ * یَخْرُجُ مِنْ بَیْنِ الصُّلْبِ وَالتَّرَائِبِ﴾[۱]؛ «پس انسان باید بنگرد که از چه چیز آفریده شده است! از آبی جهنده آفریده شده است؛ آبی که از میان پشت و (دو استخوان) پیش ‌(مرد) بیرون می آید».«دافق» از «دفق» به معنای «صبُ الماء» و ریختن آب آمده است و منظور از «ماء دافق» همان منی مرد است که به صورت جهنده از او خارج می شود.
واژه‌شناسان «صلب» را به «سخت و انعطاف ناپذیر» معنا کرده‌اند[٢] مصداق آن را استخوان های تیره پشت از پس گردن تا آخر ران ها می دانند[۳] و مصداق آن را همه ستون فقرات تا آخرین قسمت ستون مهره‌ها می دانند[۴]؛ ولی در مورد مفهوم و مصداق واژه «ترائب» اختلاف است؛ ‌گروهی به فراخور همانندی ریشه «ترائب» و «تراب = خاک»، ترائب را به معنای خواری و خضوع گرفته، بر این اساس آن را استخوان نرم یا عضلات بین ران ها که از پایین‌ترین اعضا و در مقایسه با ستون فقرات نرم‌تر است می دانند.[۵] برخی دیگر «ترائب» را جمع «تریبه» و به معنای برابری سر دو استخوان در سینه و جاهای دیگر بدن می دانند.[۶] و به همین دلیل آن را شامل همه اعضای قرینه و دوتایی بدن انسان،‌ مانند استخوان های دو طرف قفسه سینه، دست ها و چشم ها و… دانسته‌اند.[۷] بسیاری نیز با توجه به اینکه ماده نخستین پیدایش انسان، ترکیبی از نطفه زن و مرد است و بر اساس آنچه در کلام عرب مشهور است[۸] صلب را ستون فقرات مرد و ترائب را استخوان های سینه زن دانسته‌اند.[۹] ترائب برای اشاره به زن و به معنای قسمت پیش روی انسان، در مقابل صلب که پشت انسان است، اما برخی دیگر با توجه به کاربرد صفت «دافق» (جهنده) برای نطفه، ﴿خُلِقَ مِنْ مَاءٍ دَافِقٍ * یَخْرُجُ مِنْ بَیْنِ الصُّلْبِ وَالتَّرَائِبِ﴾[۱۰] و اختصاص این ویژگی به نطفه مرد، بر این باورند که «صلب» و «ترائب» هر دو به مرد اختصاص دارد.[۱۱]دیدگاه‌ها
این آیه به منشأ و ریشه منی اشاره دارد، به این معنا که منی از صلب و ترائب سرچشمه می گیرد.[۱٢] در این آیه آمده است: ﴿وَإِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ…﴾؛ «و (یاد کن) هنگامی را که پروردگارت، از فرزندان آدم، از پُشت و (صُلب)شان، نسل آنان را برگرفت».با توجه به مصداق‌ها و احتمال ها در مورد واژه «صلب و ترائب»، مفسران (منی از میان پشت و روی او خارج می شود. با توجه به هیجانات کل بدن، می توان گفت منی از تمام بدن خارج می‌شود[۱۳]؛ کل بدن بین استخوان سینه و پشت واقع شده است[۱۴]) احتمال‌های گوناگونی بیان کرده‌اند. مشهور و موافق علم و لغت این است که آب منی از بین ستون فقرات پشت و دو استخوان ران پا (محل آلت تناسلی) خارج می شود.[۱۵]قرآن برای حفظ عفت کلام، بعضی از مسائل جنسی را با کنایه، تشبیه و تمثیل بیان می کند و از طرح مستقیم آن خودداری می ورزد. از این رو برای پرهیز از نام بردن آلت تناسلی، به صورت کنایه واژه «ترائب» یعنی دو استخوان جلوی بدن مرد را به کار برده است.
برخی صاحب‌نظران درباره منشأ منی می گویند:«وقتی به کتب لغت مراجعه می کنیم،‌ محل منی را صُلب و ترائب می دانند که مربوط به قسمت پشتی و قدامی ستون فقرات است، یعنی جای اولیه‌ای که بیضه و رحم قرار می گیرند. (قبل از شش ماهگی جنین، بیضه و تخمدان هر دو در پشت قرار دارند و پس از شش ماهگی در جنس نر هر دو به پایین کشیده شده و در پوسته بیضه قرار می گیرند و به وضع عادی در می آیند و در جنس ماده نیز مختصر جابه جا شده و در دو طرف پهلو محاذی لوله های رحم جایگزین می شوند».[۱۶]و برخی دیگر می نویسند:«منی مرد که از میان صُلب و ترائب (استخوان پاها) او خارج می شود، در تمام نقاط و مجاری عبور منی -از نظر کالبدشکافی- در محدوده صُلب و ترائب (استخوان پاها) قرار دارند. غدد کیسه‌ای پشت پروستات (که ترشحات آن‌ها قسمتی از منی را تشکیل می دهد) نیز در این محدوده قرار دارند. پس می توان گفت منی از میان صلب مرد به عنوان یک مرکز عصبی -تناسل امر کننده- و ترائب او به عنوان رشته‌های عصبی مأمور به اجرا، خارج می شوند».[۱۷]نتیجه:با توجه به کتب لغت، نظر مفسران و دیدگاه‌های دانشمندان می توان گفت «صلب» به معنای پشت مرد، به عنوان یک مرکز عصبی، و «ترائب» به معنای ما بین دو استخوان ران است، که کنایه از دستگاه تناسلی مرد می باشد، پس آیه «صُلب و ترائب» با نظرات دانشمندان جنین شناسی و سایر علوم پزشکی روز هم‌خوانی دارد. پس تعارضی بین یافته های علوم پزشکی با آیه صلب و ترائب وجود ندارد.
با این حال آیا می توان ‌آن را «اعجاز علمی» دانست؟ به نظر می رسد مسأله خروج منی از بدن انسان و دستگاه تناسلی که بین پشت و دو استخوان جلوی بدن است تا حدودی برای بشر حس‌پذیر بوده است، لذا آیه بالا را نمی توان در ردیف اعجاز علمی قرآن دانست، بلکه یکی از «اشارات علمی قرآن» است.[۱۸]—————————————————————–
[۱] طارق/ ۵- ۷.
[٢] التحقیق، ج ۶، ص ٢۶٢؛ مفردات، ص ۴۸۹؛‌ مقاییس اللغة، ج ۳، ‌ص ۳۰۱، «صلب».
[۳] التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوی، ذیل ماده صلب و ترائب.
[۴] تفسیر مراغی، مج ۱۰، ص ۳۰، ص ۱۱۳؛ قاموس قرآن، ج ۱، ص ٢۷۱.
[۵] التحقیق، ج ۱،‌ ص ۳۸۳- ۳۸۴، «ترب».
[۶] مقاییس اللغة، ج ۱،‌ ص ۳۴۶؛ مجمع البحرین، ج ۱، ص ٢۷۴.
[۷] تفسیر قرطبی، ج ٢۰، ص ۵.
[۸] مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۱۵؛ تفسیر قرطبی، ج ٢۰، ص ۵.
[۹] مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۱۵؛ التفسیر الکبیر، ج ۳۱، ص ۱٢۹؛ الجواهر، مج ۱۳، ص ٢۵، ص ۱۱۴.
[۱۰] طارق/ ۶- ۷.
[۱۱] التمهید، ج ۶، ص ۶۳- ۶۵. ر.ک: دانشنامه فرهنگ قرآن، دفتر تبلیغات، ج ۳، ذیل ماده واژه استخوان.
[۱٢] آیه‌ی ۱۷٢ از سوره‌ی اعراف نیز به منشأ منی اشاره دارد.
[۱۳] تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ذیل آیه.
[۱۴] المیزان، علامه طباطبایی، ذیل آیه.
[۱۵] التمهید، محمدهادی معرفت، ج ۶، ص ۶۴؛ طب در قرآن، دکتر عبدالحمید دیاب و قرقوز، ص ۳٢.
[۱۶] اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، پاک‌نژاد، ج ۱، ص ٢۴۰.
[۱۷] طب در قرآن، دکتر عبدالحمید دیاب و قرقوز، ص ۳٢ (با تلخیص).
[۱۸] پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، دکتر محمدعلی رضایی اصفهانی، ج ٢، ص ۴۴۵- ۴۵۷.