از دیدگاه قرآن کریم، موجودات به «حق تعالى» و به آن «حقیقتى که از جهت وجودى و آثار وجود، به او تکیه کرده و از او فیض هستى دریافت مى کنند»، نوعى آگاهى دارند و او را بندگى مى کنند[1]. در برابر او خضوع نموده و او را تسبیح مى کنند و به این کارشان نیز آگاه هستند: «أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللّهَ یُسَبِّحُ لَهُ مَنْ فِى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الطَّیْرُ صَافّاتٍ کُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلاتَهُ وَ تَسْبِیحَهُ وَ اللّهُ عَلِیمٌ بِما یَفْعَلُونَ»[2] ؛ «آیا ندیدى که هر موجودى که در آسمان ها و زمین است و نیز پرندگانى که در پروازند، خدا را تسبیح مى گویند. تمامى آنها نماز و تسبیح خود را مى دانند و خدا به آنچه آنها انجام مى دهند، آگاه است».

در آیه دیگر مى فرماید: «لکن شما تسبیح ایشان را نمى فهمید».[3] آیات بسیارى تسبیح و سجده موجودات را براى خالق و هستى بخش خود اثبات مى کند. از این جهت، آنان رابطه ویژه اى با حق تعالى دارند؛ لذا اعمال و کارهایى از انسان ها ـ که با این رابطه منافات و ضدیت داشته باشد ـ به طور تکوینى در آنها اثر منفى مى گذارد و آثار بدى را براى انسان ها، ظاهر و آنها را از موهبت هاى بیشتر محروم مى کند: «ظَهَرَ الْفَسادُ فِى الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِى النّاسِ لِیُذِیقَهُمْ بَعْضَ الَّذِى عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ»[4]؛ «فساد در دریا و خشکى به جهت کارهاى مردم ظاهر گردید تا اینکه خدا [ آثار ]بعضى از کارهایى را که مردم انجام داده اند، [ به آنها] بچشاند؛ شاید به سوى خدا برگردند و در مقابل کارهاى خوب و مطابق با دستورات خداوند، آثار مثبت در موجودات مى گذارد»[5].

«زمان» هم یکى از موجودات این عالم است که نوعى شعور و حیات دارد و انسان هاى خاصى ـ که در رأس آنها امامان معصوم علیهم السلام قرار دارند ـ این امور را درک مى کنند. از این رو امام سجاد علیه السلام در صحیفه سجادیه به ماه رمضان، سلام هاى با معنا کرده و از آن نیز وداع مى کند. در سوره «زلزال» آمده است: «زمین اخبارش را بازگو مى کند که خداوند به آن وحى کرده است» و این کنایه از شعور خاصى است و مطابق آن به اعمال انسان در قیامت گواهى مى دهد.

____________________________

[1]. مریم19، آیه 93. 

[2]. نور24، آیه 41. 

[3]. اسراء17، آیه 44. 

[4]. روم30، آیه 41. 

[5]. ر.ک: اعراف7، آیه 96.