ابوطالب، شخصیت
مظلوم تاریخ

 

حضرت
ابوطالب

علیه
السلام، عمو ی
بزرگوار رسول اکرم
صلّی
الله علیه وآله،
پدر امیرالمؤمنین، عل ی

علیه
السلام بود. و ی
وص ی
«عبدالمطلب» و بزرگ ترین حام ی
پیامبر اسلام
صلّی
الله علیه وآله
بود.
تاریخ زندگ ی
او پر از افتخارات ب ی

نظیر
است. او به حق، پناهگاه دردمندان و محرومان بود. یثار و اخلاص در وجود او تجسم
پیدا کرده بود. وی ابرمرد ی

بود
که تاریخ، فداکار ی
و استقامت هی
و ی
را در کس ی
جز فرزندش، «امیرالمؤمنین»، سراغ ندارد!

با ین
حال در برخی از کتاب هی اهل سنت، جملاتی در مورد ابوطالب دیده می شود که حکیت از
کم لطفی یا بی لطفی نویسندگان آن کتاب ها نسبت به شخصیت حضرت علی بن ابی طالب علیه
السلام دارد. بدون شک اگر یک دهم گواه هیی که بر یمان و اسلام ابوطالب آمده،
درباره یک فرد دیگر آمده بود، همگی از سنی و شیعه به اتفاق، اسلام و یمان او را
تصدیق می کردند؛ ولی با وجود ده  ها شاهد محکم بر یمان او، باز گروهی حکم به
کفر و عذاب او نموده و گفته اند که برخی از یات که مشعر بر عذاب است، در حق
ابوطالب نازل گردیده است!

غرض
ورزی عناصری که خود اصل و نسب پاکی نداشتند، مانند معاویة ابن ابوسفیان، از دلیل
عمده طرح شبهه در یمان ابوطالب و اسلام اوست. معاویه با علی
علیه
السلام
به مجادله برخاست و پدران خود را از امیرمؤمنان، علی
علیه
السلام
برتر دانست؛ تا بتواند موقعیت اجتماعی مناسبی بری خود در بین مسلمانان بیابد. [1]
به
راحتی می توان فهمید که هدف از طرح ین مسئله، جز طعن فرزندان ابوطالب، به ویژه
امیرمومنان علیه السلام، چیز دیگری نیست. برخی از نویسندگان اهل سنت بری ین که
بتوانند ابوطالب را تکفیر کنند، دامنه بحث را به پدران پیامبر
صلّی
الله علیه وآله
کشانیده اند و پدر و مادر آن حضرت را نیز غیر مؤمن قلمداد نموده اند. بری بررسی ین موضوع، به رفتار ابوطالب در طول حیات وی و شهادت دیگران درباره
یمان وی می
پردازیم:

 

رفتار ابوطالب
علیه
السلام [2]
راه
اول بری
اثبات یمان ابوطالب
علیه
السلام ،
طرز رفتار و فداکار ی
و دفاع او از ساحت پیامبر
صلّی
الله علیه وآله
است که
می

تواند یینه فکر و روشن گر روحیات او باشد. به نمونه هیی از ین رفتارها توجه
کنید:

1.
ابوطالب
علیه
السلام
کس ی
بود که پادشاه حبشه را به اسلام دعوت کرد و در شعر ی
خطاب به او فرمود:

«ی
پادشاه حبشه! یا
می
دان ی
که محمّد
صلّی
الله علیه وآله
پیامبر ی
است همانند موس ی
و عیس ی
بن مریم. او بری
مردم، هدیت آورده، مانند آن چه موس ی
و عیس ی
آوردند. همه آنان به امر خداوند
] مردم
را [

هدیت کرده، مردم را از گمراه ی
باز
می

دارند. شما در کتاب خود او را به درست ی
گفتار یاد
می
کنید؛ نه به گفتار ظنّ ی .

2.
ابن اثیر نقل کرده که ابوطالب، پیامبر
صلّی
الله علیه وآله
و عل ی
علیه السلام
را دید که هر دو نماز مستحب ی
می
گزارند [3] ؛

در
حال ی
که عل ی
علیه السلام
در طرف راست پیامبر
صلّی
الله علیه وآله
یستاده بود؛ سپس به جعفر فرمود: کنار رسول خدا
صلّی
الله علیه وآله
و در طرف چپ او نماز بگزار». [4]
3.
زمان ی

که
قریش قصد کردند که با بنی هاشم معاشرت نکنند و عهدنامه نوشتند و در کعبه آویختند و
به شکنجه و زجر مسلمانان پرداختند و آنان را محاصره کردند، ابوطالب بود که پیغمبر
صلی الله عل ی ه
وآله را با دیگر مسلمانان به شعب خود برد و تا سه سال از آنان محافظت می کرد .

4.
علامه مجلس ی

چنین
نقل م ی

کند:
«هرگاه رسول خدا در رختخوابش م ی

خوابید، حضرت ابوطالب پس از آن که همه م ی

خوابیدند، به آرام ی
او را بیدار م ی

کرد
و رختخواب عل ی

علیه
السلام را با و ی
جابه جا م ی

کرد
و فرزند خود و برادرانش را جهت حفاظت و ی
مأمور م ی

ساخت». [5]
5. و ی
هنگام مرگ به فرزندان خود چنین گفت: «من حمیت و پیرو ی
از «محمّد
] صلی
الله عل ی ه
وآله [ »
را به شما توصیه
می
کنم؛
زیرا او امین قریش و راست گو ی
عرب و داری
تمام کمالات است؛ یین ی
آورده که دل ها بدان یمان آورده، امّا زبان ها از ترس شماتت، به انکار آن برخاسته
اند».

اعتراف نزدیکان و بزرگان

درباره شهادت دیگران نسبت به یمان و اخلاص ابوطالب
علیه
السلام ،
به مطالب زیر توجه کنید:

 

1. در کلام پیامبر صلّی الله علیه وآله

از پ ی امبر

صلّی الله علیه وآله
در منابع ش ی عه
و اهل سنت نقل شده که وقت ی

وی
بری
آمدن باران دعا کرد، فرمود: «بر خداست پاداشت ی ابوطالب! اگر زنده بود، چشمش روشن
می
شد و
بعد فرمود: چه کس ی
شعر او را حفظ دارد و بعد شروع به خواندن شعر ابوطالب نمود». [6]
همچن ی ن
از پ ی امبر

صلّی الله علیه وآله
چنین
نقل شده است: «جبرئ ی ل
به سو ی
من آمد و گفت:
ی ا
محمد خداوند آتش را بر سه کس تو حرام نمود؛ پشت ی

که
بر آن بود ی

] پدرانت [ ،
رحم ی

که
در آن پرورش
ی افته

ی

] مادرت [
و دامن ی

که
در آن رشد کرده ی

] ابوطالب
و فاطمه بنت اسد و دیه یشان [ . [7]
وقت ی
عل ی
علیه السلام
خبر مرگ ابوطالب
علیه
السلام
را
به پیامبر
صلّی
الله علیه وآله
داد،
و ی
سخت گریست و به عل ی
علیه السلام
دستور داد که غسل و کفن و دفن او را برعهده گیرد و از خداوند متعال بری
او طلب مغفرت کرد. [8]

هنگام ی
که ابوطالب رحلت کرد، پیامبر
صلّی
الله علیه وآله
در تشییع جنازه او شرکت کرد؛ با آن که اهل سنت، تشییع جنازه مشرک را جیز
نمی
دانند. [9]
 

2.
امام علی
علیه
السلام

امیرالمؤمنین
علیه
السلام
فرمود: «به خدا سوگند! پدر و جدّم عبدالمطلب و نیز هاشم و عبدمناف، هرگز بت ی
را نپرستیدند. سؤال شد که ینان چه چیز را
می

پرستیدند؟ فرمود: به سو ی
کعبه و به یین ابراهیم
علیه
السلام
نماز
می
گزاردند». [10]
از
امام عل ی
علیه السلام
سؤال شد که یا پدرت معذّب در آتش است یا خیر؟ حضرت
علیه
السلام
فرمود: ساکت شو! خداوند دهانت را بشکند. قسم به کس ی
که محمّد
صلّی
الله علیه وآله
را
به حقّ مبعوث کرد، اگر پدرم تمام گناه کاران رو ی
زمین را شفاعت کند، خداوند، شفاعت او را
می

پذیرد. یا پدر من در آتش جهنّم است؛ درحال ی
که فرزندش تقسیم کننده بهشت و دوزخ است؟ [11]
 

3. امام سجاد علیه السلام

از
امام سجاد
علیه
السلام
درباره یمان ابوطالب
علیه
السلام
سؤال شد؟ فرمود: «چه قدر جی
تعجب است که خداوند رسولش را نه ی
کرده که زن مسلمان ی
در نکاح کافر ی
باشد و فاطمه بنت اسد از زنان ی
است که در اسلام، بر دیگران سبقت گرفته است؛ درحال ی
که تا آخر عمر ابوطالب
علیه
السلام
همسر او بود». [12]
 

4. امام باقر علیه السلام

امام
باقر علیه
السلام می

فرمید: «یمان ابوطالب، بر یمان بسیار ی
از مردم ترجیح دارد و امیرمؤمنان علیه السلام دستور داد تا از طرف و ی
حجّ به جا آورند». [13]
 

5. امام رضا علیه السلام

وقتی
شخص ی
از امام رضا
علیه
السلام
درباره یمان ابوطالب
علیه
السلام
سؤال کرد، حضرت بری او ین یه را نوشت: «وَ مَنْ
یشاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ ما تَبَینَ لَهُ الْهُد ی
وَ یتَّبِعْ غَیرَ سَبِیلِ الْمُؤْمِنِینَ…» [14]
و آن گاه فرمود: تو اگر اقرار به یمان ابوطالب نداشته باش ی
عاقبتت جهنم است. [15]
 

کتمان یمان ابوطالب
علیه السلام

از
رویات و کتاب هی
تاریخ ی
استفاده
می
شود
که ابوطالب، مؤمن بوده، ول ی
یمانش را از قریش کتمان
می
کرده
است.

امام
صادق
علیه
السلام
فرمود: «همانا مَثَل ابوطالب، مانند اصحاب کهف است که یمان خود را پنهان کردند و
شرک را آشکار ساختند. از ین رو، خداوند، دوبار به آنان اجر داده است». [16]
سرّ ی
بودن یمان ابوطالب
علیه
السلام،

ضرورت ی
غیرقابل انکار بوده است؛ زیرا دعوت پیامبر
صلّی
الله علیه وآله
نیازمند شخصیت ی
اجتماع ی
و نیرومند بود؛ تا آن را پشتیبان ی
کند و رهبر آن را از دشمنان حفظ نمید و خود نیز در ظاهر در هیچ یک از دو طرف نزاع
نباشد. اگر ابوطالب که شخصیت ی
بزرگ و سرشناس در میان قریش بود، یمانش را کتمان
نمی
کرد ،
نمی

توانست امر خود را پیش ببرد و از پیامبر صلّی
الله علیه وآله
دفاع کند؛ دفاع ی
که در حقیقت، به خاطر اعتقاد و یمان به نبوت پیامبر
صلّی
الله علیه وآله
بود؛ اگرچه مشرکین
می

پنداشتند که به خاطر آن که پسر برادر اوست، از او پشتیبان ی
می
کند.

از
مجموع مطالب ذکر شده، نتیجه م ی

گیریم که اعمال شیسته و کردار والی
حضرت ابوطالب، گواه زنده و صادقی بر یمان اوست. او با تحمل سخت ی

ها و
شدید فراوان، دست از حمیت و یار ی
رسول خدا
صلّی
الله علیه وآله
برنداشت و همه امکانات و قوی
خویش را در ین راه صرف کرد و در برابر فشارهی
روزافزون مشرکان، با مهارت، یستادگ ی

کرد
و با تدبیر نیرومند خویش، راه هی
مشکل و پیچیده سیاس ی
و اجتماع ی
را هموار کرد و با موقعیت اجتماع ی

خاصی
که داشت، در ظاهر بری حمیت از برادرزاده خویش، تلاش می کرد؛ اما با یمان، یستاد
و زندگ ی
کرد و با یمان و شعار توحید، چشم از دنیا فروبست و بری
مصالح اسلام و مسلمانان و حمیت از یین حیات

بخش
اسلام و شخص رسول خدا
صلّی
الله علیه وآله،
یمانش را از قریش و دشمنان اسلام پنهان می کرد.

یا
منصفانه است که کس ی
درباره یمان ابوطالب، شک و تردید کند یا او را مشرک معرف ی
نمید؟ چرا با بودن ده ها گواه محکم بر یمان بزرگ مرد ی
چون ابوطالب، درباره یمان او تشکیک کرده اند؟

همان
طور که اشاره شد، هدف از طرح ین مسئله، جز طعن در فرزندان ابوطالب و به ویژه
امیرالمؤمنین علیه السلام، چیز دیگر ی
نیست و گروه ی
م ی

خواهند با انکار یمان ابوطالب، فضیلت ی
را درباره عل ی

علیه
السلام انکار کنند .

به
هم ی ن
دل ی ل،
شیعیان اهل بیت علیهم السلام در یمان ابوطالب
علیه
السلام
اتفاق نظر دارند. از ین رو، عده ی از علمی
امامیه، مانند شیخ طوس ی ،
شیخ طبرس ی ،
سید بن طاووس، علامه مجلس ی
و . ..
درباره یمان و ی
گفته اند: شیعیان بر یمان ابوطالب، اجماع دارند و معتقدند که او در ابتدی
امر رسالتِ پیامبر صلّی
الله علیه وآله ،
به او یمان آورد و هرگز بر بت ی
سجده نکرد. [17]

عسکری اسلام پور

پی
نوشت ها:

[1]
سید مجید پورطباطبیی، ابوطالب
تجلی یمان، انتشارات شهریار، 1375، ص 165.

[2]
شیعه شناسی و پاسخ به شبهات، ص
669-670.

[3]
نمازهی
واجب پس از هجرت پیامبر
صلّی الله علیه وآله
تشریع شده است.

[4]
ابن ابی الحدید، شرح نهج
البلاغه، ج 13، ص 272.

[5]
مجلسی، بحارالانوار، ج 35، ص 93.

[6]
جعفر مرتضی، الصحیح من سیره
النبی الاعظم، ج4، ص20.

[7]
همان، ص 15.

[8]
شیعه شناسی و پاسخ به شبهات، ص
671.

[9]
همان، ص 672.

[10]
شیعه شناسی و پاسخ به شبهات،
ص673.

[11]
همان، ص680.

[12]
شیعه شناسی و پاسخ به شبهات،
ص672.

[13]
همان، ص671.

[14]
نساء، یه 115.

[15]
شیعه شناسی و پاسخ به شبهات،
ص673.

[16]
الصحیح من سیره النبی الاعظم،
ج4، ص59.

[17]
بری به دست آوردن نظرات علما
ر.ک: شیعه شناسی و پاسخ به شبهات، ص674-675.