مى توان گفت که سختى و بلا بر چند قسم است و هر یک بر صنف خاصى وارد مى شود:بلاها گاهی عقوبت ومجازات است وموجب گرفتاری,لکن اگر بدنبال آن تنبه حاصل شود ودیگر گرد گناه نگردد به خیر وصلاح شخص تمام می شود .
1) بلاهایى براى رسوا ساختن مشرکان و کافران
2) بلاى وارد بر مؤمن گاه زاییده ى گناه وى است و موجب ریزش گناه او مى گردد «و ما اصابکم من مصیبة فبما کسبت ایدیکم؛ و هر مصیبتى به شما برسد به سبب دستاورد خود شماست».
امیرمؤمنان على(ع) مى فرماید: سپاس و ستایش خدایى را که رنج و گرفتارى پیروان ما را مایه ى زدوده شدن گناهان آنان در دنیا قرار داد تا بااین رنجها و بلاها طاعتشان سالم ماند و سزاوار پاداش آن شوند.
3) بلاى وارد بر مؤمن گاه براى تصحیح ایمان است. امام صادق(ع) مى فرماید: «بلا و گرفتارى براى مؤمن زیور است و براى آن که خرد ورزد کرامت است. زیرا گرفتار بلا شدن و شکیبایى و پایدارى کردن در برابر آن ایمان را تصحیح مى گرداند.
4) بلاى وارد بر مؤمن موجب بیدارى او است: امام صادق(ع) مى فرماید: هیچ مؤمنى نیست مگر آن که هر چهل روز یک بار به وسیله ى بلا و گرفتارى متنبه مى شود. این بلایا به مال او مى رسد یا به فرزندش یا به خودش که پاداش آن را مى بیند و یا اندوهى به او مى رسد که نمى داند از کجا رسیده است.
5) بلاى وارد بر مؤمن باعث ارتقاى ایمان است، چرا که ایمان خود داراى درجات گوناگونى است و مؤمنین نیز داراى درجاتند و خداوند سبحان در این باره مى فرماید: «هم درجات عندالله؛ مؤمنان نزد خداوند داراى درجات هستند» جناب رسول الله(ص) در مورد این نوع بلا مى فرماید: خداوند براى انسان مقام و منزلتى در نظر گرفته است که او با کرده خود بدان نمى رسد تا آن که در بدن خود به بلایى گرفتار شود و بدین وسیله به آن مقام رسد.
6) بلاى وارد بر انبیاء و مقربان درگاه الهى است که براى ارتقاى کمال انسانى انبیاء است و لذا جناب ابراهیم نبى(ع) با پیروزى در امتحان به مقام امامت رسیده است. «و اذ ابتلى ابراهیم ربّه بکلمات فأتمهنّ، قال انّى جاعلک للناس اماما ؛ بیاد آر هنگامى که خداوند ابراهیم را به امورى چند امتحان فرمود و او همه را به جاى آورد خدا به او گفت: من ترا به پیشوایى خلق برگزینم».
7) بلاها و مصیبتها گاه نتیجه طبیعی رفتار و تصمیمات نادرست انسان است . مثلا کسی که در رانندگی رعایت احتیاط لازم را نمی کند گاه برای خود , خانواده خود و یا دیگران مشکلاتی می آفریند که نتیجه طبیعی آن است.
نکته پایانی این که انسان در مسیر تکامل زندگی؛ حتما با موانع و دشواری هایی هم روبرو ست.اما دشواری ها و تلخی هایی که برای اهل ایمان پیش می آید؛ غالبا بلاء حسن است (به تعبیر قرآن کریم) مثلا، جهاد و مبارزه با طاغوت و نیز با گناهان فردی و اجتماعی ممکن است پیامدهایی چون خطر مالی و جانی به دنبال داشته باشد ولی پاداش ها و مقاماتی که در سایه این جهادها پیدا می شود بسیار بزرگتر و مهمتر است. خلاصه کلام، ابتلاء و آزمایش اهل ایمان خیر و نیکو است: «ولیبلی المؤمنین منه بلاء حسنا (2)؛ و بدینوسیله مؤمنان را به آزمایش نیکو، بیازماید» (3).
پی نوشت ها:
1. «ما به آنان ظلمی نکردیم بلکه آنان خود بر خویشتن ستم روا داشتند» (نحل، آیه 118، 23).
2. انفال، آیه 17.
3. توضیح بیشتر را با عنایت به فهرست موضوعی تفسیر نمونه، ص 347 – 348 به مجلدات مختلف تفسیر نمونه مراجعه فرمایید.