فتح ایران و تخریب دانشگاه جندی شاپور

اولاً دانشگاه جندی شاپور که بیشتر یک مرکز پزشکی بوده، کوچکترین آسیبی از ناحیة اعراب فاتح ندید و به حیات خود تا قرن سوم و چهارم هجری ادامه داد. پس از آنکه حوزة عظیم بغداد تأسیس شد، دانشگاه جندی شاپور تحت الشعاع واقع گشت و تدریجاً از بین رفت. خلفای عباسی پیش از آنکه بغداد دارالعلم بشود، از وجود منجمین و پزشکان همین جندی شاپور در دربار خود استفاده می کردند. ابن ماسویه ها و بختیشوع ها در قرن دوم و سوم هجری فارغ التحصل همین دانشگاه بودند. پس ادعای اینکه دانشگاه جندی شاپور به دست اعراب فاتح از میان رفت، از کمال بی اطلاعی است.ثانیاً دانشگاه جندی شاپور را علمای مسیحی که از لحاظ مذهب و نژاد به حوزة روم (انطاکیه) وابستگی داشتند اداره می کردند. روح این دانشگاه مسیحی رومی بود نه زردشتی ایرانی. البته این دانشگاه از نظر جغرافیایی و از نظر سیاسی و مدنی جزء ایران و وابسته به ایران بود، ولی روحی که این دانشگاه را به وجود آورده بود، روح دیگری بود که از وابستگی اولیای این دانشگاه به حوزه های غیر زردشتی و خارج از ایران سرچشمه می گرفت، همچنانکه برخی مراکز علمی دیگر در ماوراء النهر بوده که تحت تأثیر و نفوذ بوداییان ایجاد شده بود. البته روح ملت ایران یک روح علمی بوده است، ولی رژیم موبدی حاکم بر ایران در دورة ساسانی، رژیمی ضدعلمی بوده و تا هرجا که این روح حاکم بوده، مانع رشد علوم بوده است. به همین دلیل در جنوب غربی و شمال شرقی ایران که از نفوذ روح مذهبی موبدی بدور بوده، مدرسه و انواع علوم وجود داشته است و در سایر جاها که این روح حاکم بوده، درخت علم رشدی نداشته است.
مجموعه آثار شهید مطهری ج14 ـ خدمات متقابل اسلام و ایران صفحه275.