سی‌تی اسکن چیست؟

سی‌تی اسکن (CT scan)  که مخفف  computerized tomography است مجموعه‌ای از عکس‌های اشعه ایکسی که از زوایای مختلف بدن گرفته شده با هم ترکیب شده و تصاویری مقطعی از استخوان‌ها، رگ‌های خونی و بافت‌های نرم داخل بدن می دهد.

‌سی‌تی اسکن در مقایسه با عکس رادیولوژی اشعه ایکس ساده، جزئیات و اطلاعات بیش‌تر و دقیق‌تری را نشان می‌دهد.

سی‌تی اسکن، کاربردهای مختلفی دارد، ولی مشخصاً برای معاینه سریع افرادی با آسیب‌های داخلی ناشی از تصادفات رانندگی و یا حوادث شدید بسیار مناسب است.  سی‌تی اسکن تقریباً قادر به تهیه تصاویر از همه نقاط بدن است و برای تشخیص بیماری یا آسیب و هم‌چنین برای برنامه ریزی بهتر برنامه درمان مانند داروی تجویزی، جراحی و یا پرتو درمانی احتمالی می‌توان از آن استفاده کرد.1
 

سی‌تی اسکن چرا انجام می‌شود؟

سی تی اسکن برای تهیه تصاویری از نقاط زیر در بدن موثر است:

بافت‌های نرم 

لگن

رگ‌های خونی 

مغز 

شکم

استخوان‌ها 

پزشک برای کمک به انجام موارد زیر سی‌تی اسکن انجام می‌دهد:

تشخیص اختلالات عضلانی و ماهیچه‌‌ای، مانند تومورهای استخوانی و شکستگی‌ها

بررسی حجم استخوانی و وضعیت نخاع بیمار 

تشخیص محل دقیق تومور، اندازه و میزان درگیر بودن بافت‌های اطراف

بررسی دقیق وضعیت مغز از نظر وجود تورم، خونریزی، تورم سرخرگ‌های مغزی و احتمال وجود تومور مغزی

تشخیص محل دقیق عفونت و لخته خونی

به عنوان راهنمای روش‌های درمانی مانند جراحی، نمونه برداری و پرتو درمانی

تشخیص و بررسی وضعیت بیماری‌هایی مانند سرطان، بیماری قلبی، گره‌های ریوی و توده‌های کبدی، سرطان‌های پانکراس

بررسی میزان اثربخشی برخی از درمان‌ها، مانند درمان سرطان

تشخیص آسیب‌ها و خونریزی‌های داخلی مانند پارگی طحال، کلیه‌ها یا کبد

تشخیص وجود تومور در شکم و یا هرگونه التهاب در نزدیکی اندام‌های داخلی 

ارائه اطلاعاتی دقیق در مورد جریان خون و دیگر مشکلات عروقی 

تشخیص بافت‌های غیر طبیعی 

ارائه اطلاعاتی مهم در مورد آسیب‌های وارده به دست، پا و دیگر ساختارهای استخوانی 

بررسی دقیق کوچکترین استخوان‌های بدن و بافت‌های اطراف آن.1

سی تی اسکن چگونه کار میکند

برای انجام سی تی اسکن از اشعه ایکس استفاده میشود. در این روش باریکه نازکی از اشعه ایکس (مانند باریکه اشعه لیزر) به اندام بیمار تابانده میشود.

این اشعه از تمامی بافت هایی که سر راه آن قرار دارند عبور کرده و مقداری از آن که از طرف مقابل اندام خارج میشود به توسط دتکتور Detector یا آشکارساز های حساسی دریافت میگردد.

این دتکتورها اشعه را به جریان الکتریکی تبدیل میکنند. این فرایند هزاران بار از زوایای گوناگون تکرار میشود یعنی باریکه اشعه ایکس از زوایای گوناگون به درون اندام تابانده شده و خروجی آن در طرف مقابل اندام اندازه گیری میشود.

بدین ترتیب اطلاعات بسیار زیادی بصورت مقادیر مختلف شدت جریان الکتریکی که متناسب با شدت اشعه دریافت شده توسط دتکتور است گردآوری شده و به کامپیوتر مرکزی سی تی اسکن ارسال میشود.

این کامپیوتر بسیار پر قدرت، اطلاعات را پردازش کرده و نتیجه آن بصورت تصاویر متعددی که سطح مقطع اندام را نشان میدهند بر روی مانیتور دستگاه مشخص میشود. در صورت لزوم این تصاویر بر روی فیلم چاپ میشوند.

 تصاویر سی تی اسکن با دقت بسیار بیشتر از تصاویر رادیوگرافی ساده، شکل استخوان ها و حتی بسیاری از بافت های دیگر اندام را نشان میدهد.

با استفاده از این تکنیک میتوان داخل استخوان را هم مشاهده کرد. اکثر سی تی اسکن های امروزی اسپیرال یا مارپیچی هستند به این معنا که منبع اشعه ایکس مانند یک مارپیچ به دور بدن بیمار حرکت کرده و از جهات مختلف تصویربرداری میکنند.

تصاویر سی تی اسکن های امروزی بسیار دقیقتر از قبل شده و سرعت این دستگاه ها هم زیاد شده است بطوریکه معمولا انجام یک تصویربرداری سی تی اسکن چند دقیقه بیشتر طول نمیکشد.2
 

عوامل خطر در سی تی اسکن

این افراد امکان دارد شامل عوامل زیر باشند:

• واکنش ضد کنتراست قبلی

• واکنش آلرژیک شدید نسبت به سایر داروها

• ابتلا به آسم یا آمفیزم

• ابتلا به بیماری قلبی شدید

علاوه بر یک واکنش آلرژیک، رنگ داخل وریدی می تواند به کلیه ها آسیب برساند، به خصوص اگر فردی از قبل دارای بیماری اختلالی کلیه باشد. معمولاً به بیمار توصیه می شود مایعات زیادی بنوشید تا به دفع رنگ کمک شود.3

مزایای سی تی اسکن چیست

سی تی اسکن یک روش تصویربردای با استفاده از اشعه ایکس و بر اساس پردازش دقیق اطلاعات توسط کامپیوتر است.

مهمترین مزایای سی تی اسکن عبارتند از

سی تی اسکن یک روش تصویربرداری بدون درد و دقیق است. قبل از اختراع سی تی اسکن برای تصویربرداری دقیقتر بدن از عکس های رنگی مانند میلوگرافی، آنژیوگرافی و یا آرتروگرافی استفاده میشد. انجام این روش ها مستلزم ورود سوزن به ناحیه مورد نظر است که هم دردناک بوده و هم خطر بروز عفونت را به همراه دارد. سی تی اسکن این مشکلات را ندارد

سی تی اسکن میتواند استخوان ها، عروق و بافت های نرم درون بدن انسان و حتی درون این بافت ها را به دقت ببیند. البته برای دیدن بعضی بافت های نرم بدن مانند تاندون، رباط، عصب و غضروف دقت ام آر آی بیش از سی تی اسکن است ولی سی تی اسکن بهتر از ام آر آی میتواند استخوان را ببیند و مشکلات احتمالی آن را تشخیص دهد

هم سی تی اسکن و هم رادیوگرافی معمولی از اشعه ایکس استفاده میکنند. با این حال تصاویر سی تی اسکن از رادیوگرافی معمولی بسیار دقیقتر بوده و جزئیات را به دقت نشان میدهد. برخلاف رادیوگرافی معمولی که بیشتر استخوان را میبیند، سی تی اسکن میتواند بافت های نرم درون بدن انسان را هم دیده و بررسی کند

انجام سی تی اسکن بسیار سریع است و این سرعت در موارد اورژانس بسیار کمک کننده میباشد. در مقایسه با ام آر آی سی تی اسکن روش بسیار سریعی است
بیمار بر روی تخت سی تی اسکن آماده میشود

سی تی اسکن کمتر از ام آر آی به حرکت بیمار حساس است. گرچه در هر دو روش بیمار نباید حرکت کند و حرکت بیمار موجب تار شدن تصویر میشود ولی این حساسیت رد سی تی اسکن کمتر است

برخلاف ام آر آی میتوان با وجود داشتن دستگاه های پزشکی مانند پیس میکر و یا سمعک، سی تی اسکن را انجام داد.

از سی تی اسکن میتوان برای انجام بیوپسی و نمونه برداری از بافت های بدن استفاده کرد. متخصص رادیولوژی میتواند در اطاق سی تی اسکن حاضر شده و در حالیکه بیمار روی تخت سی تی اسکن دراز کشیده است محل دقیق نمونه برداری را مشخص کرده و با یک سوزن نمونه مورد نظر را از بافت مربوطه تهیه کند.

بعد از انجام سی تی اسکن هیچ اشعه ای درون بدن بیمار باقی نمانده و یا از او ساطع نمیشود.2
 

خطرات سی‌تی اسکن

سی‌تی اسکن دارای خطرات و عوارضی نیست هست که به صورت خلاصه شامل موارد زیر است:
 

قرار گرفتن در معرض پرتوها

در جریان سی‌تی اسکن فرد به صورت جزئی در معرض پرتوهای یونیزه قرار خواهد گرفت. این حجم از پرتوها بیش‌تر از مقداری است که فرد در زمان یک رادیولوژی اشعه ایکس ساده دریافت می‌کند، چرا که تصاویر حاصل از سی‌تی اسکن بسیار دقیق‌تر و با جزئیات بیش‌تر هستند.

مقادیر کم پرتوهای استفاده شده در سی‌تی اسکن، آسیب‌های شدید طولانی مدتی را ایجاد نمی‌کند، ولی زیاد شدن مقدار این پرتوها هر چند به مقدار کم، خطر ابتلا به سرطان و یا مشکلات تیروئید را افزایش خواهد داد.

سی‌تی اسکن مزایای بسیار زیادی دارد که بر معایب اندک احتمالی آن چیرگی دارد. پزشک برای به دست آوردن اطلاعات مورد نظر خود برای طرح برنامه درمانی و تنها با داشتن دلایل پزشکی کافی از کم‌ترین میزان پرتو برای گرفتن تصاویر سی‌تی اسکن استفاده می‌کند.

علاوه بر این دستگاه‌های جدید به خاطر تکنولوژی خاص به کار رفته در آن و سرعت بالا به مقدار پرتوهای کمی برای عملکرد نیاز دارند. با پزشک خود در مورد مزایا و معایب سی‌تی اسکن صحبت کنید. شانس ابتلا به سرطان بعد از یک سی تی اسکن یک در ۲۰۰۰ است. 

آسیب به جنین درون شکم مادر

در صورت بارداری حتماً پزشک خود را مطلع کنید. با وجود اینکه امکان آسیب دیدن جنین بر اثر پرتوهای سی‌تی اسکن بسیار کم است، پزشک ممکن است برای جلوگیری از قرار گرفتن نوزاد در برابر اشعه از نوع دیگری از روش‌های تشخیصی تصویربرداری مانند ام آر آی یا سونوگرافی استفاده کند. اگر مقادیر اشعه  مورد استفاده کم باشد، اثر منفی روی انسان‌ها دیده نخواهد شد.
 

حساسیت به مواد حاجب یا کنتراست زا پزشکی 

در موارد خاصی، پزشک برای انجام سی‌تی اسکن یک ماده رنگی مخصوص تحت عنوان مواد حاجب یا کنتراست زا استفاده می‌کند. این ماده قبل از سی‌تی اسکن به فرد خورانده می‌شود و یا اینکه از طریق ورید بازو یا مقعد به فرد تزریق می‌شود‌. با این وجود در موارد نادر این مواد منجر به بروز بیماری و یا حتی واکنش‌های آلرژیک خواهد شد. 

بیش‌تر انواع واکنش‌ها خفیف بوده و منجر به دانه‌های پوستی و یا خارش می‌شود. در موارد نادر واکنش آلرژیک شدید و حتی مرگبار است. در صورتی که سابقه حساسیت به مواد حاجب را دارید، حتماً پیش از سی‌تی اسکن به پزشک خود اطلاع دهید.3

پینوشتها
1.www.drdr.ir
2.www.iranorthoped.com
3.www.khanevadeh-hospital.ir