در میان وقایعی که در طول تاریخ اسلام رخ داده است به جرئت می توان گفت مهم ترین و استراتیژیک ترین اتفاقی که بعد از بعثت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) رخ داده است حادثه غدیر و ماجرای انتخاب امیر مومنان (علیه السلام) به عنوان خلیفه بعد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است حادثه ای که در 1400 سال گذشته محل نقد نظرهای علمی فراوان و مخالفت و موافقت های گسترده شده است در این بین جامع ترین اثری که می توان در مورد این واقعه عظیم تاریخی نام برد کتاب جامع، کامل و متقن الغدیر است که در آن علامه امینی (رحمه الله) با استناد به منابع مخالفان و موافقان به برسی حادثه غدیر و اثبات ولایت و خلافت بلا فصل امیرمؤمنان (علیه السلام) پرداخته است.
 

غدیر آخرین ماموریت پیامبر (صلی الله علیه و آله)

پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) در سال دهم هجرت یعنی آخرین سال از عمر شریفشان، به دستور خدا مأمور به انجام حجّ و آموزش اعمال حجّ به مسلمانان شدند؛[1] اما مهم ترین ماموریت این سفر معرّفی جانشینی بود که از طرف خدا برای ادامه حرکت پیامبر(صلی الله علیه و آله) پس از آن حضرت از طرف خدا مشخص شد؛ پیامبر (صلّی الله علیه و آله)  موظف شده بود تا با معرفی علی (علیه السلام) به عنوان خلیفه و امام بعد از خود از مسلمانان حاضر در حج بیعت گرفته و آنان را مامور به ابلاغ این پیام به سایرین نماید؛ این ماموریت آن قدر مهم بود که خداوند آن را معادل تمام رسالت پیامبر (صلّی الله علیه و آله) دانسته و به پیامبر(صلّی الله علیه و آله)  فرمود اگر این کار را انجام ندهد انگار رسالت خود را ابلاغ نکرده است.[2]  
پیامبراکرم (صلّی الله علیه و آله)  قبل از آنکه حَجَّةُ الوداع را برگزار نمایند، سه بار از مدینه به حجّ عمره مشرّف شدند ولی تنها حجّ واجبی که بعد از بقدرت رسیدن ایشان و تشکیل حکومت اسلامی صورت گرفت، حَجَّةُ الوداع است.
 
حِجَّةُ البَلاغ و حِجَّةُ الاسلام از دیگر نام های حَجَّةُ الوداع است. حِجَّةُ البَلاغ می گویند، زیرا که آیه تبلیغ[3] در این سفر بر ایشان نازل شد و حِجَّةُ الاسلام می گویند چون این حجّ طبق آئین اسلام برگزار شد. توجه به این نکته ضروری است که در زمانی که هیچ گونه رسانه جمعی در جهان وجود نداشت، امّا دین مبین اسلام از ابزار رسانه ای بسیار مهمّ به نام حجّ برخوردار بود.
 
افراد بسیار زیادی (صدوبیست هزار نفر در تاریخ آورده شده است)[4] از سرتاسر جهان اسلام آمده اند که اعمال حجّ را مستقیماً از پیامبرشان بیاموزند و یک شور و حال خاصّی نیز در بین مسلمانان وجود داشت ؛ زیرا که اسلام بقدرت رسیده و حکومت از آن مستضعفین گشته بود و اتّفاقی نو در جهان در حال رخ داد بود.
 
خداوند متعال از این فرصت استفاده نموده و حجّت را بر همگان تمام نموده و با دستور به پیامبر(صلی الله علیه و آله)، جهت معرّفی جانشینان و خلفای بعد از او تا روز قیامت، جای هرگونه شکّ و شبهه را باقی نگذاشت و عذر هر عذرتراش را خنثی نمود.
 
تمامی افرادی که در حج حاضر بودند بعد از برگشت به مواطن خویش، این جریان را نقل کرده و هم کیشان و هم مسلکان خویش را از این واقعه عظیم که بعلّت واقع شدن آن در مکانی به نام غدیرخم، واقعه غدیر نام گذاری نمودند و از آن به عنوان یکی از اعیاد بزرگ نام می بردند.
 

تحریف واقعه غدیر

بعد از رحلت پیامبراکرم (صلّی الله علیه و آله)  مردم سست ایمان و ترسو که تابع رؤسای قبایل خویش بودند واقعه غدیر را فراموش کردند و برای خود خلفایی به ناحقّ انتخاب نمودند و آن اتّفاق بزرگ را به فراموشی سپردند. مخصوصاً از آن جایی که خلفای غاصب کتابت هرگونه حدیث را بغیر از قرآن ممنوع و همه نوشته ها را بجز قرآن آتش زدند و جریمه های سنگینی برای ناقضین این قانون مَن درآوُردی خویش وضع نمودند و شعار حَسبِیَ کِتابَ الله را سرلوحه خویش قرار دادند.
 
امّا از آنجا که روشنی غدیر برکسی پوشیده نمانده بود سعی در تحریف آن نمودند و عنوان کردند که هدف پیامبراکرم (صلّی الله علیه و آله) از این اتّفاق بزرگ تکریم و تمجید از علی (علیه السلام) و خاندان طیّب و طاهرش می باشد و امر به مراعات و مواظبت و محبّت به خاندانش را در آن روز صادر کرده است و جانشینی برای خود تعیین ننموده است.
 

پاسخ شیعه به تحریف غدیر

امام علی (علیه السلام) در زمان خلافت ظاهریشان بارها به این واقعه اشاره نمودند و از صحابه ای که در آن زمان بودند اعتراف گرفتند به اینکه مراد از آن تجمّع از ناحیه پیامبر خدا(صلّی الله علیه و آله)  فقط اعلام جانشینان بعد از خویش بوده است.[5] در این بین نویسندگان مختلفی به نقل و تحلیل این واقعه پرداختند و تاریخ یعقوبی جزو اولین کتاب هایی است که به واقعه غدیر می پردازد.[6]  
جالبت این است که واقعه غدیر در کتب اهل سنّت نیز یافت می شود؛ از جمله آنان کتاب مُسند احمد بن حنبل است که در اواخر قرن دوم نوشته شده است. در قرن سوّم نیز کتاب الولایة به مباحث غدیر می پردازد؛[7] امّا بهترین کتابی که راجع به واقعه غدیر به رشته تحریر در آمده است کتاب الغدیر علّامه امینی است که در ادامه به بررسی ویژگی های ممتاز این کتاب می پردازیم و نقش آن را در تفهیم و تحکیم مسئله امامت و ولایت روشن می نمائیم.
 

ویژگی های کتاب الغدیر

1 – بی رقیب بودن

از زمانی که کتاب الغدیر نوشته شده است شاید بیشتر از پنجاه سال گذشته باشد ولی هنوز کسی توانایی آن را پیدا نکرده است که بر ردّ الغدیر یک صفحه بنویسد و این نشان از متقن بودن و صحیح بودن آن دارد.
 

2 – جامع بودن

علّامه امینی برای تألیف کتاب الغدیر سفرهای بسیار زیادی در سرتاسر جهان داشته اند تا به منابع دست اوّل و جامعی دست یابند. ایشان از تمامی مذاهب و از تمامی آثار علمی نقل قول های واقعه غدیر را بیان می فرمایند که به صد هزار کتاب مراجعه داشته اند.[8]

3 – نقد کتب تحریف کننده

ایشان شانزده کتابی که بیشترین تحریف ها را بر واقعه غدیر وارد نموده اند را بصورتی شیوا نقد می نمایند و حقّانیّت اعتقاد شیعه بر جانشینی و ولایت ائمه علیهم السلام را اثبات می نماید.[9]  

4 – شرح حال غدیریّه سراها

ایشان آن دسته از افرادی را که در منابع علمی راجع به غدیر و عید ولایت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) سروده ای داشته اند را معرّفی نموده و شخصیّت علمی آنان را بررسی می نمایند، تا دانسته شود که چه افرادی در مدح علی (علیه السلام) سروده اند و اثبات کند که در طول تمامی عصرها انسان های بزرگ و شاخص، غدیر را به رسمیّت شناخته و آن را عید ولایت و جانشینی نبیّ مکرم اسلام می دانند.[10]  

5 – بررسی رجالی که حدیث جعل می نمودند

در زمان خلفای غاصب برای ممانعت نمودن از جلوه و ظهور کرامات علوی، افرادی به دروغ روایاتی در مدح خلفای غاصب جعل می نمودند، که علّامه امینی (رحمة الله) این روایات جعلی و راویان کذّابش را معرّفی می نماید و آنان را رسوا می کند.[11]  

6 – بررسی شخصیّت های سیاسی غاصب

علّامه امینی به بررسی شخصیت عثمان و عبدالله عمر و معاویه می پردازد و رفتارهای ناشایست آنان را برمی شمارد تا بر همگان روشن شود که خلیفه ای که از ناحیه مردم و شورا تعیین گردد دارای چه ابعاد فکری و اخلاقی می تواند باشد و خلیفه ای برای اسلام کارایی دارد که از ناحیه خود خداوند منصوب شده باشد.
 

کلام بزرگان راجع به الغدیر

محمّد عبدالغنی حسن شاعر و نویسنده مصری الغدیر را دائره المعارفی بزرگ دانسته و عادل غضبان مدیر مجله مصری الکتاب در مورد الغدیر و لزوم پرداختن به آن می نویسد این کتاب ، منطق شیعه را روشن می‌کند و اهل سنت می‌توانند به وسیله این‌ کتاب شیعه را به طور صحیح بشناسند.[12] دکتر محمّد غلاب استاد فلسفه در دانشکده اصول دین جامع الازهر، الغدیر را آرزوگاه پژوهش گران  دانسته و پس از دریافت الغدیر خطاب به علامه امینی(رحمه الله) می نویسد کتاب شما در وقت بسیار مناسبی به دستم رسید ، زیرا اکنون مشغول‌ جمع آوری و تألیف کتابی درباره زندگی مسلمین از جوانب مختلف هستیم ، لذا خیلی مایلم که اطلاعات صحیحی درباره شیعه امامیه داشته باشم . کتاب‌ شما به من کمک خواهد کرد و من دیگر مانند دیگران درباره شیعه اشتباه‌ نخواهم کرد [13]،  علاوه بر این ها بزرگانی دیگر از ادیان و فرق مختلف بر اثرگذاری کتاب الغدیر برای روشنگری تفکّرات شیعه و ایجاد اتّحاد بین شیعه و سنّی تأکید داشتند. و در واقع می توان الغدیر را دفاعیه ای خواند که پس از چهارده قرن در محکمه جویندگان حقیقت حقانیت امیر مومنان (علیه السلام) را به اثبات رسانید.
 

الغدیر در سایه حمایت اهل بیت (علیهم السلام)

در زمان تألیف کتاب الغدیر بی لطفی های بسیاری به شیعه وارد گردیده و بهتان های بسیاری بدون دلیل بر شیعه زده بودند، که این عالم فرزانه با سختی های بسیاری که متحمّل می شود، تمام نقشه های شوم دشمنان را خنثی می نماید. اما تمام این فشارها به ثمره نگاه کریمانه اهل بیت راه به جایی نبرد و الغدیر به سرانجام رسید.
 
جریان ها و توسّلات و توجّهات بسیاری از ناحیه امام علی(ع) به نویسنده الغدیر شده است که نشان دهنده صداقت و صافی و پاکی نیّت این مرد بزرگ در تألیف این کتاب دارد و نشان دهنده حمایت اهل بیت (علیهم السلام) از یاران و اصحاب خویش می باشد.

پی‌نوشت:
[1] سوره آل عمران، آیه97.
[2] سوره مائده ، آیه 67، وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ.
[3] سوره مائده، آیه67.
[4] تقویم شیعه، ص307.
[5] طبرسی، الاحتجاج، ج1، ص95.
[6] یعقوبی تاریخ نگار شیعی در قرن دوّم.
[7] اثر محمدبن جریر طبری.
[8] نشریه سالیانه کتابخانه امیرالمؤمنین، شماره1، سال1373، صفحه28.
[9] الغدیر، ج3.
[10] الغدیر، ج3و4و5و6و7.(مرحوم علّامه در هر جلدی به غدیریّه سراهای یک قرن می پردازند).
[11] الغدیر، ج5و7و8.
[12] الغدیر و وحدت اسلامی ، شش مقاله شهید مطهری
[13] همان