دین اسلام،دارای سه مرحله اساسی آغاز،کمال و پیروزی است.اولین مرحله با «بعثت» پیامبر اعظم(ص) آغاز گردید.مرحله دوم با «ولایت» حضرت علی(ع) شروع شد و در نهایت مرحله سوم با «ظهور امام عصر» آغاز می شود.واقعه غدیر،فقط یک حادثه خاص تاریخی نیست که در زمان خود واقع شده باشد،بلکه تعیین سرنوشت تمام انسانها در طول تاریخ است. به مناسبت فرارسیدن عید غدیر خم،عید ولایت و امامت امیرالمومنین،ایام جشن و سرور اهل بیت پیامبر،در این نوشتار،گوشه های از پیوند ناگسستنی و امتداد امامت از غدیر تا ظهور،امامت اولین و آخرین حجت الهی،تقدیم اهل ولاء،شیعیان و محبین امیرالمومنین علی بن ابیطالب، می گردد.

معرفی اولین و آخرین امام توسط پیامبر در خطبه غدیر

در عید غدیر، خطّ روشن رسالت و بعثت نبوی به ولایت و امامت علوی کمال یافت و خداوند اسلام، را به عنوان دین رضایت داده شده، برگزید:

الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا. [1]: امروز دین تان را کامل و نعمت خود را بر شما تمام نمودم، و رضا دادم که آئین تان، اسلام باشد.

عید غدیر خم، روز سرنوشت ساز تاریخ اسلام تا هنگامه قیامت بوده و هست. روز معرفی سلسله هادیانی که نگاهداران و نگاهبانان پیام جاوید پروردگارند. روز ناامیدی طمع‌کارانی که به امید روزهای پس از رسول نشسته بودند و روز تعیین مصادیق رهبران امت. سراسر خطبه غدیر پیامبر اسلام، مملو از این حقیقت است. پیامبر، پس از هر چند جمله‌ای که می‌فرمودند، این نکته را گوشزد می‌شدند. مثلاً فرمودند: «فَإِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ هُوَ وَلِیُّکُمْ وَ إِلَهُکُمْ ثُمَّ مِنْ دُونِهِ رَسُولُکُمْ مُحَمَّدٌ وَلِیُّکُمْ وَ الْقَائِمُ الْمُخَاطِبُ لَکُمْ ثُمَّ مِنْ بَعْدِی عَلِیٌّ وَلِیُّکُمْ وَ إِمَامُکُمْ بِأَمْرِ اللهِ رَبِّکُمْ ثُمَّ الْإِمَامَةُ فِی ذُرِّیَّتِی مِنْ وُلْدِهِ إِلَى یَوْمِ تَلْقَوْنَ اللهَ عَزَّ اسْمُهُ وَ رَسُولُه ؛ پس همانا خدای عزیز و جلیل ولی و پروردگارتان است و پس از او پیامبرتان محمد صلی الله علیه و آله و سلم ولی شماست که در مقابل شما به پاخاسته و به شما خطاب می‌کند. سپس بعد از من علی علیه السلام ولی شما و امامتان به امر خدا و پروردگارتان خواهد بود و امامت در نسل من از فرزندان علی علیه السلام است تا روزی که خدای عزیز و رسولش را ملاقات کنید» و یا: «نَبِیُّکُمْ خَیْرُ نَبِیٍّ وَ وَصِیُّکُمْ خَیْرُ وَصِیٍّ وَ بَنُوهُ خَیْرُ الْأَوْصِیَاءِ مَعَاشِرَ النَّاسِ ذُرِّیَّةُ کُلِّ نَبِیٍّ مِنْ صُلْبِهِ وَ ذُرِّیَّتِی مِنْ صُلْبِ عَلِی؛ پیامبرتان بهترین پیامبر و وصیتان بهترین وصی و فرزندانش بهترین اوصیا هستند. ای مردم! ذریه هر پیامبری از صلب و فرزندان اوست و ذریه من از فرزندان علی است. در چندین مورد نیز به صراحت از حضرت مهدی، اسم برده شده است: «مَعَاشِرَ النَّاسِ النُّورُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِیَّ مَسْلُوکٌ ثُمَّ فِی عَلِیٍّ ثُمَّ فِی النَّسْلِ مِنْهُ إِلَى الْقَائِمِ الْمَهْدِیِّ الَّذِی یَأْخُذُ بِحَقِّ اللَّهِ وَ بِکُلِّ حَقٍّ هُوَ لَنَا؛ اى مردمان، این نور از حضرت واهب منان به من و على، عطا و احسان گردید تا آنکه در خاتم الاوصیا قائم آل محمد الحجة بن الحسن المهدى مودع و محتوم گردد؛ مَعَاشِرَ النَّاسِ أَلَا وَ إِنِّی مُنْذِرٌ وَ عَلِیٌّ هَادٍ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنِّی نَبِیٌّ وَ عَلِیٌّ وَصِیِّی أَلَا إِنَّ خَاتَمَ الْأَئِمَّةِ مِنَّا الْقَائِمُ الْمَهْدِیُّ اى مردم! بدانید که من انذارکننده و على هدایت کننده است، اى مردم! من نبى و على وصى است. بدانید که خاتم امامان: قائم مهدى، از ما است، بدانید که او مسلّط و قاهر در دین است. بدانید، او از ستمکاران انتقام خواهد گرفت. ».[2]

از اینرو، می توان عصاره و چکیده خطبه غدیریه پیامبر را چنین بیان کرد: غدیر، روز تجلّی توحید و نبوت محمد(ص)؛ و معرفی امامت و ولایت علی(ع) و ذکر دوازده معصوم(ع). بویژه خاتم الائمه، قائم آل محمد، مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف، است؛ در خطبه غدیر، دین اسلام، به سه مرحله اساسی، تقسیم گردید: مرحله آغاز، مرحله کمال و مرحله پیروزی؛ که اولین مرحله با «بعثت» پیامبر اعظم(ص) آغاز گردید. مرحله دوم نیز با «ولایت» حضرت علی(ع) شروع شد و تا ظهور حضرت حجت(عج) ادامه می یابد. و در نهایت مرحله سوم با «ظهور امام عصر» آغاز می شود و در دوران ایشان، حاکمیت جهانی اسلام، به سرانجام می رسد.

سقیفه، مانع تحقق غدیر تا ظهور امام عصر

برنامه الهی که در روز غدیر به همه بشریت تقدیم شد و هدیه پروردگار به بندگانش بود، اما ضربه هولناکی را از سوی اصحاب سقیفه تجربه کرد، و نگون بختیِ واقعی را برای انسان ها به ارمغان آورد. با جمله «حَسبُنا کِتابُ اللَّهِ»[3] که به معنای کنار گذاشتن امامِ تعیین شده از سوی خداوند بود، طعم شیرینِ غدیر در رسیدن به آرزوهای بشر، تلخ شد. سقیفه، درهای رحمتِ گشوده در غدیر را بست. با حاکمیت سقیفه، از یک سو امامانِ معصوم، نتوانستند غدیرِ از دست رفته را به کام زندگی مردم باز گردانند؛ و از سوی دیگر با کنار گذاشتن غدیر در سقیفه، بشر به سوی تفرقه و اختلاف پیش رفت. غدیر، فصل تازه ای از دین بعد از بعثت بود که اما در پرده ظلمت سقیفه، پنهان شد. این ظلمت تا زمان ظهور امام عصر، ادامه خواهد یافت.

لکن، پیامبر با هوشمندی الهی و آگاهی از این حوادث، نقشه ترسیمی بشریت و اسلام را که با امیرالمومنین، آغاز گردیده بود، در خطبه روز غدیر، با معرفی امام عصر و مهدویت به پایان رسانید. سیمای منجی و موعود ادیان، در بیست فراز از خطبه غدیر توسط پیامبر، ترسیم شده است. به عبارت دیگر، در غدیر، دو حکومت با یک محور، توسط پیامبر طراحی شد: حکومت علوی و حکومت مهدوی؛ که البته با سقیفه، قدر اوّلی، دانسته نشد، اما حکومت مهدوی را با زمینه هایی که خطبه غدیر برای پی ریزی حکومت واحد جهانی بر اساس عدالت به دست حضرت مهدی آماده کرده، بشرت قطعا درک خواهد کرد. به عبارت دیگر، حکومت جهانی امام مهدی، روز ظهور حقائق پنهان غدیر خواهد بود. غدیر که تدریس نظری پیرامون بزرگی حکومت انسان کامل است، در روز ظهور عملاً به نمایش در می آید؛ در آن روز «لِیُظهِرَهُ عَلَی الدّینِ کُلِّهِ»[4] و «وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ کَرِه »[5] اجرا می گردد.

مشخصات منجی ادیان در خبطه غدیر

پس در غدیر، تصویر دو حکومت با یک محور، طراحی شده است. گویی پیامبر اسلام، از نیّت منافقان و کافران خبر داشت که چه توطئه ای در سر دارند، و نخواهند گذاشت سنّت نبوی به امامت علوی اتصال یابد. گویی می بیند که چگونه سنّتش به بدعت تبدیل شده و ظلم و ستم جایگزین، عدل و قسط خواهد شد؛ و چه ستم و ظلمی که شعله آتش آن تا ظهور، زبانه خواهد کشید، و کسی جز حضرت مهدی علیه السلام نخواهد توانست این آتش شعله گرفته از سقیفه را، با آب عدالت مهدوی خاموش کند، چرا که:

أَنَّ قَائِمَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ … سَارَ بِسِیرَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِی .[6]

هنگامی که قائم آل محمد، حضرت مهدی ظهور کند به مانند سیره امام علی علیه السلام رفتار می نماید.

خبر دادن از منجی اسلام و ادیان، مهدی موعود برای آن مردمی که قبول ولایت امیر المؤمنین برایشان سخت بود، بیانگر آینده نگری پیامبر اسلام و برنامه بلندمدت دین الهی برای مسلمین و تمام مردم بوده است. اگرچه برخی با آنکه آن روز با علی بن ابی طالب علیه السلام بیعت کردند، پیمان شکستند. ولی حقایق در طول زمان برای نسل ها روشن گشت، و از آنجا که کارها به دست خداوند است، روزی امر و حکومت اهل بیت علیهم السلام توسط امام عصر، آشکار و ظاهر خواهد شد. آن روز، جهان به دست جانشین واقعی پیامبر سپرده می شود. از اینرو، در خطبه غدیر، توسط پیامبر اسلام، حدود 20 جمله درباره حضرت مهدی و توصیف ویژگی های حاکمیتی وی، ذکر شده است:

اَلا اِنَّ خاتَمَ الاَئِمَّهِ مِنَّا القائِمُ المَهدِیُّ. بدانید که آخرین امامان، مهدی قائم از ماست.

اَلا اِنَّهُ الظّاهِرُ عَلَی الدّینِ. آگاه باشید که او غالب بر ادیان است.

اَلا اِنَّهُ المُنتَقِمُ مِنَ الظّالِمینَ. بدانید که او انتقام گیرنده از ظالمین است.

اَلا اِنَّهُ فاتِحُ الحُصونِ وَ هادِمُها. آگاه باشید که او فاتح قلعه ها و منهدم کننده آنهاست.

اَلا اِنَّه غالِبُ کُلِّ قَبیلَهٍ مِن اَهلِ الشِّرکِ وَ هادیها. آگاه باشید که او پیروز بر هر قبیله ای از اهل شرک و هدایت کننده آنان است.

اَلا اِنَّهُ المُدرِکُ بِکُلِّ ثارٍ ِلاَولِیاءِ اللَّهِ. بدانید که او گیرنده انتقام همه خون های اولیای خداست.

اَلا اِنَّهُ النّاصِرُ لِدینِ اللَّهِ. بدانید که او یاری دهنده دین خداست.

اَلا اِنَّهُ الغَرّافُ مِن بَحرٍ عَمیقٍ. بدانید که او استفاده کننده از دریای عمیق است.

اَلا اِنَّهُ یَسِمُ کُلَّ ذی فَضلٍ بِفَضلِهِ وَ کُلَّ ذی جَهلٍ بِجَهلِهِ. بدانید اوست که هر صاحب فضیلتی را به قدر فضلش و هر صاحب جهالتی را به قدر جهلش نشانه می دهد.

اَلا اِنَّهُ خِیَرَهُ اللَّهِ وَ مُختارُهُ. آگاه باشید که او انتخاب شده و اختیار شده خداوند است.

اَلا اِنَّهُ وارِثُ کُلِّ عِلمٍ وَ المُحیطُ بِکُلِّ فَهمٍ. آگاه باشید که او وارث هر علمی و احاطه دارنده به هر فهمی است.

اَلا اِنَّهُ المُخبِرُ عَن رَبِّهِ تَعالی وَ المُشَیِّدُ ِلاَمرِ آیاتِهِ. اوست خبر دهنده از پروردگارش، و بالا برنده آیات الهی.

اَلا اِنَّهُ الرَّشید السَّدید. آگاه باشید که او هدایت یافته محکم بنیان است.

اَلا اِنَّهُ المُفَوَّضُ اِلَیهِ. بدانید که اوست که کارها به او سپرده شده است.

اَلا اِنَّهُ قَد بَشَّرَ بِهِ مَن سَلَفَ مِنَ القُرونِ بَینَ یَدَیهِ. آگاه باشید اوست که پیشینیان به او بشارت داده اند.

اَلا اِنَّهُ الباقی حُجَّهً وَ لا حُجَّهَ بَعدَهُ وَ لا حَقَّ اِلاّ مَعَهُ وَ لا نورَ اِلاّ عِندَهُ. آگاه باشید که او به عنوان حجّت باقی می ماند و بعد از او حجتی نیست. اوست که هیچ حقّی نیست مگر همراه او و هیچ نوری نیست مگر نزد او.

اَلا اِنَّهُ لا غالِبَ لَهُ وَ لا مَنصورَ عَلَیهِ. او کسی است که غالبی بر او نیست و کسی بر ضد او یاری نمی شود.

الا انَّهُ وَلِیُّ اللَّهِ فی اَرضِهِ وَ حَکَمُهُ فی خَلقِهِ وَ اَمینُهُ فی سِرِّهِ وَ عَلانِیَتِهِ. آگاه باشید که اوست ولیّ خدا در زمینش و حاکم او در میان خلقش و امین او در نهان و آشکارش.[7]

غدیر و رابطه آن با بعثت و مهدویت

حال سوالی که مطرح می شود، اینکه: دین اسلام که آورنده آن پیامبر اکرم(ص) بوده است و طبق خطبه غدیر، توسط منجی اسلام، امام مهدی بر سایر ادیان چیره می شود، باید به دلیل آیه «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضى لَهُم»[8]، قبل از تحقق این آیه، بایستی کامل شده و به مقام رضایت خداوند رسیده باشد. که در آیه اکمال دین، به ان تصرح شده است و از اینجا است که، حلقه اتصال میان بعثت و مهدویت و حکومت جهانی امام مهدی، جایگاه واقعی خود را باز می یابد.

توضیح اینکه: خداوند منّان سه تعبیر درباره “بعثت و غدیر و ظهور” در قرآن آورده که این روند را به خوبی ترسیم می نماید: بعثت را منت خود بر خلق شمرده و فرموده: «لَقَد مَنَّ اللَّهُ عَلَی المؤمنینَ اِذ بَعَثَ فیهِم رَسولاً»[9]؛ و غدیر را کمال دین خود اعلام کرده و فرموده: «الیَومَ اَکمَلتُ لَکُم دینَکُم»[10]؛ و ظهور امام عصر را تابشِ نور الهی به حساب آورده و فرموده: «وَ اَشرَقَتِ الاَرضُ بِنورِ ربِّها»[11]. این مسیر از آغاز خلقت تا بعثت و از بعثت تا غدیر، مسیر خود را طی کرد تا به دوران بعد از پیامبر رسید. در واقع غدیر وصیتنامه اجرائی پیامبر بود که باید بعد از آن حضرت عملی می شد؛ و اوجب واجبات در روزگار فقدان نبی، امامت بود که معنای دقیق جانشینی و خلافت به حساب می آمد. یعنی در غدیر، مُبیِّن دین همانند مؤسِّس آن معرفی شد که مقام عصمت است. اکنون که پیامبر از دنیا رفته باید این روند تا قُلّه خود پیش رود و اوج گیرد و هیچ مانعی، نخواهد توانست مانع این پایه گذاریِ خلقت شود. و اگر در مدت زمانی، فتنه های سقیفه، مغزها و افکار بشر را از راه راست و صراط مستقیم، منحرف کرد و امتحان الهی تحقق یافت؛ امّا در نهایت، اراده پروردگار بر اجرای امر خود درباره غدیر، پشتوانه ای است که در زمان ظهور خود را نشان خواهد داد آنجا که فرموده: «کَتَبَ اللَّهُ َلاَغلِبَنَّ اَنَا وَ رُسُلی»[12] و «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ»[13].

اکنون می توان به آن پرسش، پاسخ گفت: ظهور امام عصر، انتهای تفصیلی صراط مستقیمِ غدیر و تجلّی کاملِ تعالیِ بشر است. اسلام بدون غدیر و غدیر بدون ظهور، متجلی نمی شود. آن کمالِ اعلام شده در دین و آن نعمتِ به اوج رسیده در ولایت و آن مُهرِ رضایت ربّ در غدیر، جز با ظهور عملی نخواهد شد. بنابراین طبق آیه اکمال دین، الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ دِینِکُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دِینا و تصریح خطبه غدیریه پیامبر اسلام، تنها و فقط دینی مورد قبول و مرضی خداوند خواهد بود که امامت امام على تا امام مهدى علیه السّلام را در بر گیرد.

حاضرین به غائبین و پدران به فرزندان بسپارند

اکنون، وظیفه چیست؟ آیا این فرمایشات و فرامین پیامبر اسلام، فقط برای مخاطبان آن روز بود؟ فقط تکلیف آنان را معین می‌کرد که بدانند بعد از رسول گرامی‌اسلام به چه کسی مراجعه کنند؟ خیر؛ بلکه برای هر جویای حق، برای هر مدعی پیروی از پیامبر، پیام داشت و تعیین کننده بود. بنابراین، در چنین فضایی باید این پیام ماندگار بماند. باید به گوش همگان برسد. فردای قیامت کسی نگوید نبودیم و به گوشمان هم نرسید. باید راه حق نمایانده شود تا آدمی ‌بتواند آن را انتخاب کند. از همین جهت، همانطور که پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله و سلم در روز غدیر بسیار دقت داشتند تا پیام و کلامشان به گوش همه حضار برسد ـ و لذا تمام جزئیات برگزاری آن مراسم با شکوه را در آن منطقه، در آن روز و ساعت و با آن شرائط خاص، قدم به قدم و به بهترین شکل تنظیم نمودند ـ و نیز همانگونه که در لابلای خطبه و فرمایشاتشان، جملاتی هست که نشان می‌دهد حضرت می‌خواسته‌اند صدا به همه برسد و توجه داشته‌اند که مبادا کلامشان برای کسی یا بخشی از جمعیت، مبهم و غیر واضح باشد، به خوبی به این نکته هم دقت داشته‌اند که دیگرانی که در آن زمان و در آن جمعیت با شکوه شرکت نداشته‌اند هم مخاطب این کلام هستند. حتی دیگرانی که هنوز مسلمان نیستند و یا اصلاً متولد نشده‌اند. چرا که هر کس در هر زمانی که زندگی می‌کند هم باید حجت و ولیّ زمان خود را بشناسد و هم به ولایت اولیای قبل اعتقاد و التزام داشته باشد.

حضرت راهکاری را تعیین فرموده و به این ترتیب کلامشان را تا ابد به همه مخاطبانشان رسانده‌اند والبته این راه کار را هم تکلیف کرده‌اند: «مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنِّی أَدَعُهَا إِمَامَةً وَ وِرَاثَةً فِی عَقِبِی إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ قَدْ بَلَّغْتُ مَا أُمِرْتُ بِتَبْلِیغِهِ حُجَّةً عَلَى کُلِّ حَاضِرٍ وَ غَائِبٍ وَ عَلَى کُلِّ أَحَدٍ مِمَّنْ شَهِدَ أَوْ لَمْ یَشْهَدْ وُلِدَ أَوْ لَمْ یُولَدْ فَلْیُبَلِّغِ الْحَاضِرُ الْغَائِبَ وَ الْوَالِدُ الْوَلَدَ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ؛ ای مردم! همانا من، امامت و وراثت را تا روز قیامت در فرزندانم به جا گذاشتم و قطعاً آن چیزی را که مأمور به ابلاغش بودم، رساندم تا حجت و سندی باشد بر هر حاضر و غائبی و بر هر کسی که شاهد است یا نیست، متولد شده است یا نه؛ پس حاضران به غائبان برسانند و پدران به فرزندان تا روز قیامت».

غدیر، سند حقانیت عقیده شیعه و مدال افتخار او برای عمل به سفارش نبی گرامی ‌اسلام در پذیرش ولایت همه ائمه معصومین علیهم السلام است. بماند که عده‌ای حتی ولایت مصداق بارز این گروه، یعنی حضرت علی علیه السلام ـ که در آن روز رسماً معرفی شدند و با دست نشان داده شدند ـ را هم نپذیرفتند تا چه رسد به ائمه بعدی علیهم السلام! پس من و شما که به تشیع مفتخریم باید بدانیم که یکی از وظائف مان، رساندن پیام غدیر به دیگران و نسل‌های بعد است. منتظر امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف حقانیت مولای غریبش را از غدیر تا به امروز فریاد می‌کشد و سینه به سینه، نسل به نسل می‌گوید و می‌نویسد و می‌سراید و می‌خواند. به فرزندانش می‌گوید که داستان غدیر چه بود و در آن، چه مطالبی گذشت. هم وصایت امیرالمؤمنین علیه السلام را می‌گوید و هم ولایت دیگر ائمه علیهم السلام را در زمان‌های بعد. به فرزندانش سفارش می‌کند که: عزیز جانم! تو هم به فرزندانت بگو و سفارش کن که آنها هم بگویند. منتظر، خود را در امروز مخاطب آن روز رسول گرامی می‌بیند و امام زمانش و پدران بزرگوارشان علیهم السلام را از همان روز می‌شناسد و می‌شناساند. من و شما صدای رسول را شنیدیم و می‌دانیم که دین ایشان، خاتم ادیان بود و دامنه ولایتشان تا قیامت. می‌دانیم که همه انسان‌‌های معاصر ما در دوره رسالت ایشان هستند و می‌دانیم که حضرت فرمودند: به گوش دیگران هم برسانید که اوصیای من چه کسانی هستند. چه مسئولیت بزرگی و البته چه افتخاری بالاتر از این که در این امر خطیر، پیام رسان ندای حق ایشان برای دیگران باشیم!

مخاطب پیامبر اکرم فقط حاضران نبودند و فقط نسل موجود نبود، بلکه این اطلاع رسانی تا روز قیامت و به طور طبیعی تا عصر ظهور ادامه دارد. افراد ناآگاه خیال می کنند مسئله امامت یک موضوع تاریخی است و در زمان ما نیازی به بازگو کردن ندارد، در حالی که رسول عالمیان به همه جهانیان امر فرموده که هر نسلی آن را به نسل بعدی ابلاغ نماید. رسول اکرم در مورد لزوم تبلیغ خطبه غدیر، خطاب به حاضران فرمود:

فَلیُبَلِّغِ الحاضِرُ الغائِبَ وَ الوالِدُ الوَلَدَ اِلی یَومِ القِیامَهِ.

حاضران به غایبان خبر دهند و هر پدری تا روز قیامت به فرزند خود تبلیغ نماید.

آداب روز عید غدیر

ثواب روزه عید غدیر برابر با عمر دنیا

یکى از اعمال مستحب در این روز شریف، روزه گرفتن است که در روایات فراوانى به این عمل تأکید شده و ثواب بسیارى برابر “عمر دنیا”، به آن اختصاص یافته است:

سمعت ابا عبداللّه الصّادق علیه السّلام یقول: صیام یوم غدیر خمّ یعدل صیام عمر الدّنیا. لو عاش انسان ثمّ صام ما عمّرت الدّنیا لکان له ثواب ذلک، و صیامه یعدل عند اللّه عزّ و جلّ فى کلّ عام مأة حجّة و مأة عمرة مبرورات منقبلات، و هو عید اللّه الاکبر … .[14]

از امام صادق شنیدم که مى‌فرمود: (ثواب) روزۀ روز غدیر خم با (ثواب) روزۀ عمر دنیا برابر است. اگر انسان به اندازۀ عمر دنیا زندگى کند و روزه بگیرد؛ (ثواب آن) معادل (ثواب) روزۀ غدیر است. روزۀ روز غدیر نزد خداى عزّ و جلّ برابر است با ثواب یکصد حجّ و یکصد عمرۀ مقبول. و آن بزرگترین عید خداست … .

ثواب افطاری دادن به پیامبران و صدیقین

از کارهاى مستحب در روز غدیر، افطارى دادن به مؤمنان روزه‌دار است. افطارى دادن ثواب زیادى دارد و خوشبختانه یکى از آداب پسندیده میان مؤمنان مى‌باشد. امّا همان‌طورى که بسیارى از اعمال مستحب در روز غدیر ثواب بیشترى دارند، افطارى دادن در این روز نیز از ثواب فزون‌ترى برخوردار است. امام صادق فرموده است:

من فطّر فیه مؤمنا کان کمن اطعم فئاما و فئاما و فئاما. فلم یزل یعدّ الى ان عقد بیده عشرا. ثمّ قال: اتدرى کم الفئام؟ قلت: لا؛ قال: مأة الف کلّ فئام، کان له ثواب من اطعم بعددها من النّبیّین و الصّدّیقین و الشّهداء فى حرم اللّه عزّ و جلّ و سقاهم فى یوم ذى مسغبة … .[15]

هر کس مؤمنى را در آن روز افطارى دهد مثل کسى است که گروه، گروه، گروه و همینطور مى‌شمرد تا وقتى که عدد آن با دست مبارکش به ده رسید، را اطعام کرده باشد. سپس فرمود آیا مى‌دانى تعداد هر گروه چقدر است؟ عرض کردم: نه! فرمود: هر گروه، یکصد هزار نفر است. ثواب کسى که یک مؤمن را در روز غدیر افطارى دهد به اندازۀ ثواب کسى است که این تعداد، از پیامبران و صدّیقین و شهیدان را در روز گرسنگى در حرم خداوند، اطعام و سیراب کرده باشد … .

روش تبریک عید غدیر هنگام ملاقات

شایسته است، مومنین و شیعیان امیرالمومنین علی بن ابیطالب، هنگام ملاقات یکدیگر در روز عید غدیر، خویشتن را به درک این روز بزرگ و عید الله اکبر، تهنیت گفته و ذکر شریف و با فضیلتى که بنا به فرمایش پیامبر اسلام صلّى اللّه علیه و آله و سلّم مستحب است در روز عید غدیر گفته شود، را زمزمه نمایند:

ألحمد للّه الّذى جعل کمال دینه و تمام نعمته بولایة أمیر المؤمنین علىّ بن ابى طالب علیه السّلام.[16]

سپاس خداى را که کمال دین و تمام نعمتش را در ولایت حضرت امیر المؤمنین، علىّ بن ابى طالب علیه السّلام قرار داد.

دیگر آداب عید غدیر

آراستگی و زنیت در روز غدیر

آراستگى و خوشبویى موجب رضاى خدا و از آداب ویژۀ مؤمنان است که از جانب پیشوایان معصوم علیهم السّلام مورد تأکید قرار گرفته است. امام رضا در این‌باره فرموده است:

… و هو یوم الزّینة فمن تزیّن لیوم الغدیر غفر اللّه له کلّ خطیئة عملها، صغیرة و کبیرة و بعث اللّه الیه ملائکة یکتبون له الحسنات، و یرفعون له الدّرجات الى قابل مثل ذلک الیوم فان مات، مات شهیدا، و ان عاش، عاش سعیدا … .[17]

… و آن، روز آراستن است. هرکس براى روز غدیر زینت کند، خداوند خطاهاى او را مى‌بخشد، کوچک باشد یا بزرگ، و فرشتگانى را به سویش مى‌فرستد تا برایش ثواب بنویسند و درجات او را بالا ببرند، تا روز غدیر سال بعد. اگر بمیرد، شهید مرده است و اگر زنده بماند، به نیکبختى روزگار را سپرى خواهد کرد … .

عیدى دادن و مهمانی مومنان

عیدى دادن در این روز بزرگ نشانه آن است که عطاکننده از واقعه روز غدیر بسیار خرسند بوده و حاضر است به شکرانه آن، بخشى از مال خود را میان مؤمنان تقسیم نماید. امام جعفر صادق علیه السّلام در این باره، فرموده است:

الدّرهم فیه، بالف الف درهم … .[18]

عیدی یک درهم در روز عید غدیر، معادل هزار هزار درهم است … .

همچنین، دعوت کردن و مهمانی برادران و خواهران ایمانى در روز غدیر و اطعام آنان، نشانه‌اى براى جشن و شادى است. امام باقر علیه السّلام به نقل از رسول گرامى فرموده است:

من أطعم ثلاثة نفر من المسلمین أطعمه اللّه من ثلاث جنان فى ملکوت السّماوات، الفردوس و جنّة عدن و طوبى … .

هرکس سه تن از مسلمانان را غذا دهد خداوند او را از سه بهشت، در ملکوت آسمان‌ها غذا خواهد داد، فردوس، بهشت عدن و طوبى … .

و نیز امام رضا علیه السّلام فرموده است:

و من أطعم مؤمنا کان کمن أطعم جمیع الانبیاء و الصّدّیقین.[19]

هرکس مؤمنى را در روز عید غدیر، اطعام دهد مانند آن است که همه پیامبران و صدّیقین را اطعام کرده است.

در سیره عملی امام رضا نیز چنین امده است که در روز عید غدیر در حضور امام رضا، جماعتى از اصحاب خاصّ شیعیان بودند. امام آنان را براى افطار روزه عید غدیر، در منزل خویش نگه داشته و سپس برای منازل آنها، نیز هدایای اعم از انگشتر و مواد غذایی، فرستاده بودند:

أنه شهد أبا الحسن علی بن موسى الرضا ع فی یوم الغدیر و بحضرته جماعة من خاصته قد احتبسهم للإفطار و قد قدم إلى منازلهم الطعام و البر و الصلات و الکسوة حتى الخواتیم و النعال و قد غیر من أحوالهم و أحوال حاشیته و جددت له آلة غیر الآلة التی جرى الرسم بابتذالها قبل یومه … .[20]

راوی گوید: امام رضا در روز غدیر، که جمعی از خواص در محضر او بودند، حضرت آنها را برای افطار نگه داشته بود و به منازل آنها [برای اهل و عیالشان] طعام، صله ها، لباس و حتی انگشترها و کفشهایی فرستاده بود و احوال آنها و اطرافیان خودش را تغییر داده بود. حتی اسباب و وسایلی که قبلاً حضرت استفاده می شد، تغییر یافته بود …

*مصطفی امیری – فرهنگ نیوز

[1] . سوره مائده، آیه 3. [2] . طبرسی، الاحتجاج، ج 1، ص 55-76. [3] . شیخ مفید، الامالی، ص 36. [4] . سوره توبه، آیه 33. [5] . سوره صف، آیه 8. [6] . کلینی، الکافی، ج 6، ص 444. [7] . طبرسی، الاحتجاج، ج 1، ص 63-64. [8] . سوره نور، آیه 55. [9] . سوره آل عمران، آیه 164. [10] . سوره مائده، آیه 3. [11] . سوره زمر، آیه 69. [12] . سوره مجادله، آیه 21. [13] . سوره نور، آیه 55. [14] . شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج 3، ص 143. [15] . شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 8، ص 89. [16] . مجلسی، بحارالانوار، ج 95، ص 321. [17] . مجلسی، زاد المعاد، ص 204. [18] . شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج 3، ص 143. [19] . سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ج 1، ص 465. [20] . شیخ طوسی، المصبح المتهجد، ج 2، ص 752.