نا آرامی در ترکیه به نفع هیچ دولت و ملتی در منطقه نیست و مردم ترکیه نشان دادند که نمی خواهند کشورشان دستمایه نا آرامی و منازعات خشونت آمیز قدرت قرار گیرد و البته خوب است اردوغان نقش خود را در رشد تصاعدی نا آرامی ها در کشورش مورد نقد و بررسی قرار دهد.همچنین خوب است اردوغان بین حمایت جمهوری اسلامی ایران از دولت آنکارا در مقابل کودتاگران و نوع حمایت عربستان،یک مقایسه ای را انجام دهد.

به گزارش پرس تی وی، ساعت ۲۳:۳۰ روز جمعه به وقت محلی (حوالی یک بامداد به وقت تهران) ارتش ترکیه اعلام کرد علیه دولت اردوغان کودتا کرده است. به دنبال آن، گروهی از نیروهای ارتش همراه با ادوات نظامی در استانبول و آنکارا وارد خیابان‌ها شدند و اعلام کردند، کنترل امور را در دست گرفته‌اند و مناطق مختلف از جمله فرودگاه‌ها، پارلمان و ساختمان رادیو و تلویزیون دولتی را تحت کنترل خود در آوردند و درگیری‌های شدیدی در برخی مناطق روی داد. به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان، وقوع کودتا در ترکیه، شهرهای آنکارا و استانبول را دچار تنش کرده و واکنش‌های گسترده‌ای را به همراه داشته است. در این زمینه خبرگزاری رویترز اعلام کرد: شاهدان از پرواز جنگنده ها و بالگردها بر فراز آسمان آنکارا پایتخت ترکیه خبر دادند. شبکه خبری «آی‌۲۴» از استقرار گسترده نیروهای نظامی در آنکارا و استانبول خبر داده است. همچنین همه پروازها از فرودگاه آتاتورک لغو شده است.

کودتا چگونه شکل گرفت؟

ترکیه کشوری سابقه دار در کودتا است و این موضوع به نقش برجسته ارتش این کشور در قدرت برمی گردد. کودتای شب گذشته ترکیه هرچند ابعاد چندان وسیعی به خود نگرفت و به گفته مقامات ترک در حال جمع شدن است، اما این پیام را رساند که ارتش ترکیه و یا دست کم بخش هایی از آن، همچنان خود را جهت بر هم زدن قواعد سیاسی و دموکراتیک در ترکیه، دارای مشروعیت می دانند. روزنامه الخبار لبنان در تحلیل این رویداد نوشت: رخدادهای جمعه‌ شب ترکیه نشان داد که هسته اصلی نهادهای نظامی این کشور همچنان با گروه حاکم دشمن است و ظاهرا قادر است کودتای هدفمندی اجرا کند که کشور را فلج کند.

کودتای نافرجام ترکیه از وقوع تا مهار

به نقل از خبرگزاری فارس، در کودتای نافرجام دیشب اولین خبرها از مستقر شدن یگانی از ارتش ترکیه در مدخل پل «بسفر» در استانبول و مسدود شدن مسیر حرکت خودروها آغاز شد. بعد از آن هم رسانه ها از تیراندازی در آنکارا و پرواز جنگنده‌ها با ارتفاع کم خبر دادند. نیروهای ارتش توانستند برای ساعاتی کنترل تلویزیون دولتی TRT و فرودگاه آتاتورک استانبول را به دست بگیرند. به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، خبرگزاری رویترز به نقل از یک منبع اطلاعاتی گزارش داد در کودتای شب گذشته در ترکیه، مقر آژانس اطلاعات ترکیه از سوی بالگردهای ارتش و مسلسل‌های سنگین هدف حمله قرار گرفت که در نتیجه آن سه نفر زخمی شدند.

این منبع گفت هاکان فیدان، رئیس این آژانس، در جریان این رویداد‌ها در محلی امن حضور داشت و در تماس دائم با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور، و ئیلدیریم نخست وزیر، قرار داشت.

در همین حال این منبع افزود آژانس اطلاعات از طریق همکاری با نیروهای مسلح، پلیس و دولت، در عملیات علیه عاملان کودتا در استانبول و آنکارا مشارکت دارد.

در همین جهت به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، رئیس پلیس ترکیه «جلال الدین لکه سیز» گفت: کودتاگران با تصرف مقر فرماندهی کل ژاندارمری ترکیه در منطقه بِش تپه آنکارا قصد داشتند از آن به عنوان مرکز کودتای نظامی استفاده کنند.

وی گفت: کودتا گران قصد داشتند با انتقال نیروهای ژاندارمری از ۸۱ استان ترکیه به آنکارا کودتای نظامی را به نتیجه برسانند، اما آنان محاصره شدند.

همچنین پایگاه خبری شبکه العالم گزارش داد که کودتاچیان در جریان حملات هوایی شبانه، ساختمان پارلمان را نیز هدف قرار دادند. با این حال نمایندگان پارلمان صبح امروز جلسه‌ای ویژه را برگزار کردند.

از سوی دیگر پرس تی وی گزارش داد که به گفته مقامات ارشد ترکیه، هلوسی آکار، فرمانده ستاد مشترک ارتش این کشور که از سوی کودتاچیان به گروگان گرفته شده بود، آزاد شده است. نامشخص بودن وضعیت «آکار» سبب شده بود تا بینالی ییلدیریم، نخست وزیر ترکیه “امیت دوندار” فرمانده اول ارتش ترکیه را جانشین موقت “خلوصی آکار” کند که البته صبح امروز آکار از دست کودتاچیان آزاد شد.

در همین حال رسانه‌های ترکیه از انفجار بمب نزدیک کاخ ریاست جمهوری در آنکارا خبر دادند. به گزارش پایگاه خبری شبکۀ العالم، رسانه‌های ترکیه اعلام کردند بمب مذکور به وسیله هواپیما نزدیک کاخ ریاست جمهوری در آنکارا اصابت کرد و منفجر شد.

در پی کودتای دیشب، ارتش ترکیه توانست اوضاع را به دست گیرد و کودتاگران را ناکام سازد. پرس تی وی به نقل از مقامات ارشد ترکیه گزارش داد، در پی وقوع کودتا، ۲۹ سرهنگ و ۵ ژنرال ارتش از سمت خود برکنار شده‌اند. به گفته مقامات ارشد ترکیه، مقرهای اصلی ارتش این کشور هم اکنون تحت کنترل نیروهای دولتی قرار دارد، اما گروه‌های کوچکی از کودتاچیان هنوز در حال مقاومت هستند. مقامات ارشد ترکیه می گویند بالگردهای نظامی که در کنترل شورشیان است، به سرعت پایین آورده خواهند شد. همچنین به گزارش رسانه های ترکیه، ۷۵۴ نیروی ارتش این کشور به دنبال کودتا دستگیر شده‌اند. از سوی دیگر به نقل از العالم، خبرگزاری فرانسه به نقل از یک مسوؤل ترکیه ای تأکید کرد که جنگنده‌هایی از پایگاه شهر “اسکی” در غرب ترکیه به دستور “بن‌علی ایلدریم” نخست وزیر به هدف سرنگونی بالگردها و هواپیماهای کودتاگران به پرواز درآمدند.

پرس تی وی همچنین به نقل از شبکه خبری آناتولی گزارش داد تلفات کودتا در ترکیه به ۹۰ نفر افزایش یافته است. در این ناآرامی‌ها همچنین یک هزار و ۱۵۴ نفر زخمی شده‌اند. صلیب سرخ ترکیه اما از زخمی شدن دستکم یک هزار نفر در پی کودتا در این کشور خبر داده است. به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، شبکه تلویزیونی الحدث، نیز در آخرین اخبار گزارش داد: خبرگزاری آناتولی از بازداشت ژنرال “ممدوح حق بیلان،” فرمانده سپاه منطقه اژه ارتش ترکیه، در شهر ازمیر این کشور خبر داد. این شبکه تلویزیونی، لحظاتی پیش در خبر فوری گزارش داد: پلیس ترکیه اعلام کرد شانزده نفر از طراحان کودتا در این کشور کشته و دویست و پنجاه نفر از نیروهای شرکت کننده در کودتا بازداشت شدند.

کودتای نافرجام ترکیه از وقوع تا مهار

همچنین به گزارش ایسنا، به نقل از شبکه خبری الجزیره، بنعالی ییلدیریم، نخست‌وزیر ترکیه با شکست خورده خواندن کودتای این کشور اعلام کرد، در پی وقایع نیمه شب گذشته ده‌ها تن از سربازانی که در کودتا دست داشته‌اند، بازداشت شده‌اند. وزیر دادگستری ترکیه تعداد بازداشت شدگان را ۱۵۶۳ تن اعلام کرده است. این در حالی است که گزارش‌ها حاکی از تداوم درگیری‌ها در بخش‌هایی از آنکارا و استانبول است و تاکنون اعلام شده ۱۰۴ تن کشته و ۱۱۵۴ تن دیگر زخمی شده‌اند. رسانه‌های ترکیه نیز اعلام کردند که حدود ۲۰۰ تن از سربازان کودتاچی خود را تسلیم نیروهای امنیتی کرده‌اند.

در ساعات اولیه صبح امروز نیز رئیس جمهور ترکیه با اعلام شکست کودتای نظامی، به کودتاگران هشدار داد که هزینه این اقدام خود را خواهند پرداخت. به گزارش پایگاه خبری شبکۀ العالم، “رجب طیب اردوغان” در کنفرانس مطبوعاتی در فرودگاه آتاتورک در شهر استانبول گفت: کسانی که در این کودتا دست دارند با پاسخ مناسبی مواجه خواهند شد. اردوغان همچنین از بازداشت بیش از ۱۲۰ نفردر ارتباط با کودتا خبر داد.

وی افزود: پس از شکست کودتا، عملیات پاکسازی ارتش آغاز می شود. اردوغان خطاب به ارتش گفت: اطمینان دارم که افسران ارتش از شهروندان دفاع خواهند کرد؛ ارتش نباید علیه شهروندان سلاح به دست بگیرد و تانک‌های که به خیابان‌ها آمدند به دست ملت ترکیه به پایگاه‌های خود بازخواهند گشت. اردوغان همچنین از تلاش بعضی رسانه‌ها برای بزرگ نمایی کودتا در ترکیه خبر داد.

قابل ذکر است که یکی از پیامدهای مهم کودتای ترکیه، اما این بود که ارتش ترکیه به نیروهای خود در عراق دستور داد فوراً از خاک عراق خارج شوند. پایگاه خبری شبکه العالم العالم گزارش داد تلویزیون رسمی عراق، در خبری فوری اعلام کرد که ارتش ترکیه، به نیروهای این کشور دستور داد فوراً از خاک عراق عقب نشینی کنند. این دستور پس از به هم ریختن اوضاع ترکیه، به دلیل کودتای نظامی در این کشور صادر شده است.

مردم به داد اردوغان رسیدند!

مردم ترکیه هرچند دل خوشی از سیاست های اردوغان ندارند، اما در جریان کودتای شب گذشته عدم همراهی خود با کودتاگران را نیز نشان دادند. به دنبال تصرف ساختمان های تلویزیون دولتی ترکیه و فردوگاه استانبول، مردم با حضور در خیابان‌ها، مجدداً این ساختمان‌ها را از دست عوامل کودتا آزاد کردند. مردم معترض به کودتا با حضور در خیابان های شهرهای مختلف ترکیه و حضور یافتن در کنار نیروهای ارتش، همبستگی خود را با دولت این کشور اعلام کردند.

کودتای نافرجام ترکیه از وقوع تا مهار

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه نیز از مردم و هواداران خود خواست تا زمان بازگشت شرایط به حال عادی، میادین اصلی شهرهای بزرگ را ترک نکنند. وی پیشتر از مردم خواسته بود تا برای مقابله با کودتاچیان و از بین بردن حکومت نظامی اعلام شده از سوی آنان، به صورت گسترده در میادین اصلی شهرها تجمع کنند.

کودتاگران چه کسانی بودند و چه قصدی داشتند؟

در همان ساعات اولیه وقوع کودتا در ترکیه، اولین گروهی که در معرض اتهام قرار گرفتند، گروه فتح الله گولن و عوامل آن بودند. به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان؛ شبکه تلویزیونی الجزیره مباشر گزارش داد: وزیر دادگستری ترکیه، که در پارلمان این کشور حاضر شده بود، طرفداران فتح الله گولن را مسئول کودتای نافرجام دانست. طبق این گزارش، دادستان آنکارا دستور بازداشت نظامیان عضو کمیته صلح در میهن را که از آنان به عنوان سازمان مرتبط با فتح الله گولن نام برده می شود، صادر کرد.

دادستانی آنکارا علاوه بر صدور دستور بازداشت ژنرال ها، ‌افسران و درجه داران عضو این کمیته حکم بازداشت همه قضات دیوان عالی قضایی، دادگاه عالی نظامی و قضات عضو مجمع عالی قضات و دادستان های ترکیه را که با جنبش طرفداران فتح الله گولن مرتبط بوده و از حامیان کودتا هستند ، صادر کرده است.

به گزارش خبرگزاری فارس، اردوغان نیز گروه فتح الله گولن را در کوتای نافرجام دخیل دانست و در جمع هواداران خود تصریح کرد که محکم ایستادگی می‌کند و مصالحه نمی‌کند و خطاب به «فتح الله گولن» و هوادارانش گفت که دیگر بس است و ادامه داد: اگر جرئت دارید به ترکیه بازگردید. با این حال خبرگزاری فارس گزارش داد فتح‌الله گولن ضمن تأکید بر این که هیچ ارتباطی با کودتای ترکیه نداشته، در بیانیه‌ای گفت: «من به شدت، تلاش برای کودتای نظامی در ترکیه را محکوم می‌کنم. دولت باید از طریق یک فرایند انتخابات آزاد و منصفانه نه زور، پیروز شود.» وی ادامه داد: «بعنوان کسی که تحت چندین کودتای نظامی در پنج دهه گذشته رنج کشیده‌ام، واقعا توهین آمیز است که هم‌اکنون به داشتن ارتباط با چنین تلاش برای کودتا متهم شوم.»

در حالی که اردوغان کودتا را از جانب «تعداد کوچکی از افسران» می داند، دیگر مقامات ترکیه این کودتای نافرجام را از جانب بخشی از ارتش ترکیه می دانند که قصد ساقط کردن دولت بینالی یلدریم، که دولتی وابسته به اردوغان است، می دانند.

از سوی دیگر به نقل از پرس تی وی کودتاچیان که خود را «جنبش صلح در خانه» معرفی کرده‌اند در بیانیه‌ای که از دفتر رسانه‌ای ستاد مشترک ارتش ترکیه منتشر شد، اعلام کردند نیروهای حامی کودتا هنوز به صورت مصمم در حال مبارزه با نیروهای دولتی هستند.

واکنش کشورها به کودتای ترکیه

بنا بر اخباری که تاکنون منتشر شده است، کودتای نافرجام ترکیه تقریبا با محکومیت بین المللی مواجه بوده است. به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، خبرگزاری رویترز در خبری فوری اعلام کرد سخنگوی دولت آلمان خواستار احترام به نظم دموکراتیک در ترکیه شد و گفت برلین از دولت منتخب ترکیه حمایت می کند. سخنگوی ریاست جمهوری روسیه نیز اعلام کرد مسکو از خبرهای رسیده از ترکیه نگران است. دمیتری پسکوف تاکید کرد ولادیمیر پوتین، رئیس روسیه، به صورت مداوم از طریق کانالهای دیپلماتیک و سازمانهای اطلاعاتی تحولات ترکیه را دنبال می کند.

وزارت امور خارجه فرانسه نیز در بیانیه‌ای که جمعه شب منتشر شد پرهیز از هر گونه خشونت و احترام به نظم دموکراتیک را در ترکیه جایی که تلاش برای کودتای نظامی در جریان است، خواستار شد.

باشگاه خبرنگاران جوان همچنین گزارش داد: گاردین در گزارشی فوری اعلام کرد “بان کی مون،” دبیر کل سازمان ملل، با انتشار بیانیه‌ای خواستار برقراری آرامش و خویشتنداری در ترکیه شد. او افزود: مداخله نظامی در امور هر کشوری غیرقابل قبول است. بان کی مون تاکید کرد: حفظ حقوق اساسی از جمله آزادی بیان حیاتی است.

به نقل از این پایگاه خبری، خبرگزاری رویترز گزارش داد کاخ سفید در بیانیه ای اعلام کرد باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا با جان کری وزیر امور خارجه این کشور درباره حوادث ترکیه تلفنی گفتگو کرد و دو طرف توافق کردند همه طرف ها در ترکیه باید از دولت منتخب این کشور حمایت کنند.

به گزارش خبرگزاری ایرنا، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان نیز در پی بروز بحران سیاسی در ترکیه و انتشار اخباری مبنی بر کودتا طی دیشب و با مداد امروز در دو نوبت با همتای ترک خود تلفنی گفت و گو کرد. محمدجواد ظریف روز شنبه در این تماس تلفنی با مولود چاووش اوغلو در جریان آخرین تحولات و روند اتفاقات در ترکیه قرار گرفت.

وزیر امور خارجه در پی وقوع کودتای نظامی در ترکیه، پیامی در صفحه توئیتر خود منتشر کرد و درباره کودتا در ترکیه، نوشت:دفاع شجاعانه مردم ترکیه از دموکراسی و دولت منتخبشان ثابت کرد که کودتا جایی در این منطقه ندارد و محکوم به شکست است.

وی هم چنین در ساعات اولیه این حادثه در یک پیام توئیتری دیگر نوشته بود که نسبت به بحرانی که در ترکیه روی داده، عمیقاً نگران است. ظریف در پیام خود تصریح کرد: ثبات، دموکراسی و امنیت مردم ترکیه مسائلی اساسی هستند و اتحاد و تدبیر امور، ضروری است.

در مقابل اما واکنش عربستان در مقابل کودتای ترکیه، قابل توجه بود. به نقل از خبرگزاری آنا، عادل جبیر، وزیر امور خارجه عربستان در نخستین ساعات رخ دادن کودتا در ترکیه در کنفرانسی خبری در واشنگتن، گفت که نمی‌تواند درباره آن موضع‌گیری کند.

سکوت عربستان در اعلام موضع نسبت به کودتا در ترکیه در حالی است که برخی از همتایانش در کشورهای عربی اعلام موضع رسمی کرده و آن را محکوم کرده‌اند. به اعتقاد برخی تحلیلگران، چنین موضع گیری‌ای می‌تواند در روابط میان اردوغان با پادشاهی عربستان تاثیر منفی داشته باشد.

قطر، مصر، جماعت اسلامی لبنان و مقامات مکزیک و کانادا، از جمله دیگر کشورهایی هستند که کودتای ترکیه را محکوم کرده اند.

سخن پایانی

کودتای شب گذشته در ترکیه در ظاهر جمع شده است و مردم این کشور نیز بین کودتاگران و دولت وابسته به اردوغان، دومی را انتخاب کرده اند، با این حال تنش ها همچنان در ترکیه پابرجاست و ناآرامی های حاصل از کودتا به لیست بمب گذاری داعش ها و نیز جنگ داخلی دولت آنکارا با کردها افزوده شده است. ترکیه یک سال است که با بحران های تصاعدی مواجه است و این وضعیت ایجاب می کند اردوغان در سیاست های داخلی و خارجی خود به شکل ویژه ای تجدید نظر کند. این که در پی کودتای اخیر، دولت ترکیه نیروهای خود را از عراق فراخواند، نشان می دهد مقامات این کشور نسبت به توانمندی نظامی خود خوشبین بوده اند که ارتش خود را روانه مداخله گری در عراق کرده بودند، و گرنه واقعیت امر از وجود گسل هایی در ارتش ترکیه خبر می دهد. نا آرامی در ترکیه به نفع هیچ دولت و ملتی در منطقه نیست و مردم ترکیه بار دیگر نشان دادند که نمی خواهند کشورشان دستمایه نا آرامی و منازعات خشونت آمیز قدرت قرار گیرد و البته خوب است اردوغان نقش خود را در رشد تصاعدی نا آرامی های کشورش مورد نقد و بررسی قرار دهد. نکته دیگر این که خوب است اردوغان بین حمایت جمهوری اسلامی ایران از دولت آنکارا در مقابل کودتاگران و نوع حمایت عربستان، یک مقایسه ای را انجام دهد. نوع حمایت وزیر خارجه ایران از دولت ترکیه با سخنان عجیب عادل الجبیر، وزیر خارجه عربستان، می تواند چهره دوستان عربی اردوغان را بیشتر برایش مشخص کند، این در حالی است که اردوغان طی سال های اخیر خود را تابع سیاست های عربستان در منطقه قلمداد کرده است.

بصیرت، حمزه عالمی، ۲۶ تیر ۱۳۹۵