حفظ قرآن به دو معنا می تواند اشاره داشته باشد، یک معنای آن محافظت در عمل است. که دستورات قرآن را عمل نماییم. و معنای دیگر، به حافظه سپردن آیات سوره که امروزه این معنا شایع تر است. ترک حفظ به معنای اول (عدم عمل مطابق سوره) قطعا امر مذمومی است و ترک حفظ به معنای دوم، اگر چه انسان را از فیضی محروم می کند، اما عمل حرامی نیست.
چند روایتی که در این باب مطرح شده است، تقدیم می کنیم:
امام صادق (علیه السلام) فرمود: «هر که یک سوره از قرآن را فراموش کند، براى او در صورتى زیبا و درجه اى بلند در بهشت نمودار شود و چون آن را بیند گوید: تو چیستى وه چه زیبائى کاش تو از آنِ من بودى؟ در پاسخش مى گوید: آیا تو مرا نمى شناسى؟ من فلان سوره ام و اگر مرا فراموش نکرده بودى، تو را به این درجه بالا مى آوردم.»[۱] (این روایت می تواند به هر دو معنای حفظ دلالت داشته باشد)
از ابن یعفور، گوید: شنیدم امام صادق (علیه السلام) مى فرمود: «مردى که سوره اى را مى داند و سپس فراموش مى کند یا ترک آن مى کند و به بهشت مى رود، آن سوره از سوى بالا سر مى کشد در زیباترین صورتى و به او مى گوید: مرا مى شناسى؟ جواب مى دهد:نه، او مى گوید: من فلان سوره ام، مرا به کار نبستى و از دست گذاردى، هلا به خدا اگر مرا به کار بسته بودى هر آینه تو را به این درجه مى رسانیدم و با دستش اشاره به بالاى سرش مى کند.»[۲] (این روایت حفظ به معنای به کار بستن و عمل کردن آمده است)
از یعقوب احمر، گوید: به امام صادق (علیه السلام) گفتم: «قربانت، راستى که من قرآن را یاد گرفتم و از دستم رفت، به درگاه خدا عز و جل دعا کن که آن را به من یاد دهد، گویا مانند اینکه آن حضرت از این گزارش در هراس شد و فرمود: خدا آن را به تو و ماها همه یاد بدهد- سپس فرمود: سوره اى است که همراه مردى بوده، آن را خوانده و سپس واگذارده است و روز قیامت در نیکوترین صورتى بیاید و بر او سلام دهد، او مى گوید: تو کسیتى؟ جواب مى دهد: من سوره چنان و چنانم و اگر تو به من چسبیده بودى و مرا نگاه داشته بودى، تو را به این درجه مى رسانیدم، بر شما باد به ملازمت قرآن سپس فرمود: برخى مردمند که قرآن را مى خوانند تا گفته شود: فلانى قرآن خوان است و برخى باشند که قرآن مى خوانند براى به دست آوردن دنیا، در اینها خیرى نیست و برخى باشند که قرآن مى خوانند تا در نماز شب و روز خود از آن سود برند.»[۳] (صدر این روایت به معنای به خاطر سپردن است، اما در ذیل آن معنا بیشتر مرتبط به عمل کردن می شود، گویا امام می خواهد مساله اساسی تر را بیان کند که همان عمل کردن به قرآن است.)
از ابى کهمس هیثم بن عبید، گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم در باره مردى که قرآن را یاد گرفته و فراموش کرده- تا سه بار براى او باز گفتم- آیا بر او گناهى هست؟ فرمود: نه.[۴]بنابراین حفظ اصلی، رعایت در مقام عمل است و منظور از فراموش کردن سوره حفظ شده، تنها فراموش کردن واژه هاى آن از صفحه ذهن نیست بلکه از خاطر بردن مفاهیم، توصیه ها و رهنمودهاى سوره است که مى بایست آویزه گوش و چراغ زندگى و رفتارهاى خود قرار مى داد که چنین نکرد و روشن است، ارتباط با قرآن باید با انگیزه اى الهى و به منظور بالا بردن سطح معنویت و گسترش ارتباط و نزدیکى انسان به خداوند باشد. و قرائت قرآن باید با تدبّر و درک مفاهیم بلند وحى باشد.
اما اهمیت حفظ به معنای به خاطر سپردن نیز کم نیست. چون قرآن داروخانه ای است که دوای تمام امراض را دارد. کسی که قرآن را به حافظه سپرده، بر فهم آن مسلط تر است و با این تسلط در هر حادثه به سرعت می تواند، دوای درد خود را بیابد. و ائمه ما را تشویق نموده اند تا حتی اگر حافظه قوی نیز نداریم، در مسیر حفظ قرآن تلاش کنیم: فضیل بن یسار گوید: از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم که میفرمود: «کسى که در باره قرآن رنج کشد و بسختى و کم حافظه گی اش آن را حفظ کند دو اجر دارد.»[۵]در مورد فراموشی قرآن کریم، از حضرت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده‌اند که فرمود: «مَن تَعَلَّمَ القُرآنَ ثُمَّ نَسِیَه لَقِیَ اللهُ – تَعَالَی – وَ هُوَ اَجذَم؛ یعنی: هر کس قرآن را فرا گیرد و سپس آن را فراموش کند، بریده دست خداوند بلند مرتبه را دیدار خواهد کرد». معنی این روایت را سید مرتضی (ره) عالم برجسته شیعی می گوید: معنای حدیث ، برای کسی که با شیوه‌های سخن گفتن تازیان [عربها]،کمترین آشنایی داشته باشد ، آشکار است که تنها هدف پیامبر که فرموده «چنین کسی بریده دست محشور می گردد »، این است که خواسته در وصف آن کس، مبالغه کند و بگوید : کمال وی از کَفَش می‌رود و زیور و جمالی را که بر اثر قرآن به دست آورده، از دست می‌دهد و فراموش کننده قرآن را به «اجذم» (بریده دست)مانند ساختن ، تشبیهی نیکو و شگفت آور است؛ زیرا دست از اندامهای ارجمندی است که بسیاری از کارها انجام نمی‌پذیرد و به بسیاری از سودها دست نمی‌یابند، مگر به وسیلة آن . بنابراین کسی که از دست بی بهره گردد ، کمالی را که پیش از این داشته از دست می‌دهد و سودها و برخورداریهایی که دست خود را ابزار رسیدن به آنها قرار می‌داد ، از کَفَش می‌رود .
حالت کسی که قرآن را پس از به خاطر سپردن ، فراموش کرده و از دست داده این چنین است؛ زیرا او از تن پوش زیبایی که بر تن داشته و پاداشی که سزاوار آن بوده ، بی بهره می‌گردد .(مجله بینات، شماره 13)
منابع:
[۱]. الکافی، ج ۲، ص: ۶۰۸.
[۲]. الکافی، ج ۲، ص: ۶۰۸.
[۳]. الکافی، ج ۲، ص: ۶۰۸.
[۴]. الکافی، ج ۲، ص: ۶۰۸.
[۵]. الکافی، ج ۲، ص: ۶۰۶.
به نقل از سایت پاسخگویی به سوالات دینی
http://www.soalcity.ir/node/412