۱۳۹۵/۰۱/۱۷
–
۱۲۲ بازدید
در جنگ قره باغ ایران متمایل به کدام سمت است؟ارمنستان یا آذربایجان؟
این درست است که نیروهای سپاه در گذشته کمک مستشاری به ارتش آذربایجان می کردند؟
پیرامون درگیری های صورت گرفته در منطقه قره باغ بین دو کشور آذربایجان و ارمنستان، موضع جمهوری اسلامی ایران، موضع میانجیگری است و متمایل به هیچکدام از طرفین درگیری نیست، همانطوری که بعد از درگیری های صورت گرفته، آقای روحانی، رئیس جمهوری ایران در گفتگوی تلفنی با روسای جمهورِ آذربایجان و ارمنستان، دو طرف را به خویشتنداری دعوت کرد. وی عصر چهارشنبه، 18 فروردین ماه، در تماس های تلفنی جداگانه با الهام علی اف و سرژ سرکیسیان، ضمن دعوت طرفین به خویشتنداری تاکید کرد که تهران خواهان بازگشت آرامش و ثبات به منطقه است. آقای روحانی ضمن درخواست از طرفین برای احترام به آتش موجود در منطقه قره باغ، گفت: «جمهوری اسلامی ایران از کشته شدن نیروهای نظامی و غیرنظامی دو کشور همسایه و دوست در جریان این درگیری ها بسیار متاسف؛ و آماده است تمامی امکانات خود را برای حل مسالمت آمیز اختلافات میان دو کشور دوست و همسایه از طریق گفت وگوهای سیاسی بکار گیرد.» وی با بیان اینکه «با تداوم درگیریها، منافع همه ملتهای منطقه و به ویژه ملتهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان آسیب میبیند و این روند به زیان پیشرفت و توسعه منطقه است»، از همتایان آذربایجانی و ارمنستانی خود خواست برای اطمینان از اجرای کامل آتش بس، نظارت دقیق بر آن و بازگرداندن آرامش به مرزهای دو کشور، حداکثر تلاش خود را بکار گیرند. روسای جمهوری آذربایجان و ارمنستان نیز در این گفتگوها با تشریح آخرین وضعیت مناطق درگیری و اقدامات انجام شده برای برقراری آتش بس و حفظ آن، از مواضع اصولی و تلاشهای جمهوری اسلامی ایران در جهت حل و فصل این بحران تشکر کردند.همچنین وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران از همتایان خود در جمهوری آذربایجان و ارمنستان خواست با خویشتنداری و گفتوگو بحران قرهباغ را حل و فصل کنند. در پی تشدید درگیری نظامی میان نیروهای جمهوری آذربایجان و نظامیان تحت حمایت ارمنستان در منطقۀ جداییطلب قرهباغ، سردار حسین دهقان روز یکشنبه (15 فروردین) در تماس تلفنی با وزرای دفاع این دو کشور خواستار توقف درگیریها شد. وی ضمن تأکید بر ضرورت توقف هرچه سریعترِ درگیری نظامی، خواستار خویشتن داری دو کشور و حل و فصل بحران از طریق مذاکره و گفتوگو شد.
پیشتر حسین جابری انصاری، سخنگوی وزارت خارجه ایران، اعلام کرده بود: «تشدید درگیریها در منطقۀ قرهباغ میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان موجب نگرانی شدید جمهوری اسلامی ایران است.»
از 13 فروردین و با آغاز درگیریها میان شبه نظامیان وابسته به ارمنستان و ارتش جمهوری آذربایجان در منطقه قره باغ، ده ها نفر کشته شدند. منطقه قرهباغ در داخل خاک جمهوری آذربایجان قرار دارد، اما ارامنه بر آن کنترل دارند. پس از پایان جنگ جدایی طلبانه ارامنه با آذربایجان در سال 1994، این منطقه خودمختار تحت حمایت نظامی و مالی کشور ارمنستان اداره میشود. نیروهای تحت حمایت ارمنستان و جمهوری آذربایجان یکدیگر را متهم به نقض آتش بسی کردهاند که در سال 1994 و پس از کشته شدن حدود 30 هزار نفر در درگیریهای چند ساله به دست آمد.(به نقل از خبرگزاری فارس)
گفتنی است قبل از این در مورد مناقشات قره باغ تلاش هایی توسط مجامع بین المللی و برخی کشورها از جمله جمهوری اسلامی ایران در حل این مناقشه صورت گرفته بود اما به حل نهایی آن نیانجامیده بود. مناقشه قرهباغ از سالهای پایانی دهه 1980 به دنبال بروز اختلافات قومی میان آذریها و ارامنه در منطقه خودمختار قرهباغ شکل گرفت. منطقه قرهباغ که اکثریت جمعیت آن را در زمان بروز بحران ارامنه تشکیل میدادند، در چارچوب ساختار سیاسی اتحاد جماهیر شوروی سابق به صورت یک منطقه خودمختار در جمهوری آذربایجان اداره میشد. بروز اختلافات قومی و در پی آن تلاش ارامنه قرهباغ برای جدایی از جمهوری آذربایجان بلافاصله پس از فروپاشی شوروی منجر به بروز جنگ میان دو جمهوری تازه استقلال یافته آذربایجان و ارمنستان شد. (واعظی، روشهای کاربردی میانجیگری در مناقشات بینالمللی، 1385)
تلاش های میانجی گرانه جمهوری اسلامی ایران در مناقشه قرهباغ از ژانویه 1992 که سخت ترین دوره از سیر تحولات مربوط به این مناقشه بود، آغاز شد. هیئت میانجی گری جمهوری اسلامی ایران در این دوره، 11 سفر به باکو، 10 سفر به ایروان، 4 سفر به نخجوان، 2 سفر به استپاناکرت، یک سفر به مسکو و یک سفر به تفلیس انجام داد. طی این سفرهای مرحله ای، با مقامات عالی رتبه امنیتی به منظور تهیه طرحی جهت حل و فصل مناقشه قره باغ مذاکره و رایزنی شد. اهداف کوتاه مدت این مذاکرات کاستن از شدت درگیری ها، نزدیک ساختن مواضع طرفین از طریق مذاکرات مستقیم و برقراری آتش بس موقت بودند. تلاش های هیئت ایرانی برای دستیابی به اهداف کوتاه مدت همراه با توفیق بود. در نتیجه این تلاش ها در دو مرحله آتش بس موقت برقرار شد. تماس های تلفنی رؤسای جمهور آذربایجان و ارمنستان، مذاکرات مستقیم هیئت های آذربایجانی و ارمنی به تشکیل اجلاس سران در تهران برای توافق در زمینه طرح صلح قره باغ منجر شد. اجلاس سران در تهران که مبین اوج تلاش های ایران برای خاتمه دادن به یکی از پیچیده ترین مناقشات در اتحاد جماهیر شوروی پیشین بود، علی رغم تمهیدات مؤثر، به دلیل تصرف شهر مهم و استراتژیک شوشا توسط ارامنه در منطقه قره باغ، این اجلاس نتوانست به نتایج و دست آوردهای مثبت خود برسد. هدف اصلی طراحان سقوط شوشا در آن مقطع حساس به شکست کشاندن تلاش های میانجی گرایانه ایران بود. پس از به نتیجه نرسیدن فعالیتهای میانجیگرانه جمهوری اسلامی ایران در مقاطع بعدی میانجیگریهای دیگری برای حل و فصل مناقشه قرهباغ صورت گرفت که در میان آنها میانجی گری گروه مینسک توفیقات بیشتری کسب کرد اما تلاش هیچ یک از میانجی ها به دلیل شرایط حاکم بر طرف های درگیر در مناقشه و نفوذ بازیگران خارجی به ویژه روسیه تاکنون به نتیجه نرسیده است. روسیه برای حفظ موقعیت و نفوذ خود در قفقاز اهمیت راهبردی قائل بود و به همین جهت تلاش می کرد مدیریت بحران قره باغ را در اختیار داشته باشد.
پس از گذشت زمان و تلاش های ناموفق میانجی گری و ناتوانی قطعنامه های 822 و 853 و 874 و 884 شورای امنیت سازمان ملل متحد در تغییر وضعیت، خستگی نیروهای نظامی آذربایجان، وضعیت بسیار بد اقتصادی ارمنستان و تصرف کلیه مناطق قره باغ و بخشی از خاک آذربایجان خارج از منطقه قره باغ توسط ارامنه که در حدود 20% خاک آذربایجان را شامل می شد، شرایط مناسبی را برای میانجی گری به وجود آورد. گروه صلح بین المجالس کشورهای CIS همراه با نماینده رئیس جمهور روسیه با هدف حل و فصل مناقشه قره باغ به باکو، ایروان و استپاناکرت سفر کردند. در نتیجة مذاکرات با طرف های درگیر، موافقتنامه ای به امضای طرف های درگیر رسید که به نام پروتکل بیشکک معروف شد. براساس پروتکل بیشکک با میانجی گری روسیه وزرای دفاع آذربایجان، ارمنستان و قره باغ موافقتنامه آتش بس دائم را تا رسیدن به موافقتنامه جامع صلح امضا کردند که تاکنون نقض نشده و همچنان معتبر است. پس از برقراری آتش بس دائم تلاش کلیه میانجی ها برای امضای موافقتنامه جامع صلح قره باغ ناموفق بوده است. ( پایگاه اطلاع رسانی مرکز تحقیقات استراتژیک , www.csr.ir/departments.aspx?lng=fa&abtid=07&depid=44)
حل و فصل این موضوع بستگی به ارمنستان و جمهوری آذربایجان و گروه مینسک(گروه مسئول حل مناقشه قره باغ) دارد و مطمئناً حضور نیروهای خارجی امنیت منطقه را به خطر می اندازد. جمهوری اسلامی همواره مواضع بی طرفانه ای داشته است. در گذشته هم اقداماتی برای میانجیگری طرفین قبل از اقدامات گروه مینسک انجام داده بود. جمهوری اسلامی ایران همواره از اقدامات گروه مینسک در جهت کاهش تنش میان ارمنستان و آذربایجان استقبال کرده و می کند. سیاست جمهوری اسلامی ایران، حمایت از تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان بوده و آن را به صورت رسمی و آشکار بیان کرده است. در قالب گروه مینسک موضوعاتی از قبیل یک نوع خودمختاری عالی برای منطقه قرباغ بیان شده است. به هر حال تاکنون در این باره نیز راه حل و راهکارهای مختلفی ارایه شده است و لکن با دو یا سه توصیه نمی توان گفت که موضوع حل می شود و واقعا نمی توان با سیاست فشار و تغییر توازن به یک راه حل سریع نایل شد. موضع حق تعیین سرنوشت، بازگشت آوراگانی که به نسل دوم وارد شده اند؛ هویت حقوقی، چارچوب امنیتی، معنایابی ثبات، تقویت اصل همسایگی و شکل دادن به یک ثبات پایدار در ابعاد فرهنگی واقتصادی و….وجود دارد .در مذاکرات هیئت های سیاسی طرفین درگیر با گروه مینسک انها قدرت مانور خود را بر شاخص های تفاهم غیر رسمی دنبال می کنند و تکنیک های مختلفی را برای خرید زمان، انزوای مواضع حریف، بازدارندگی از طریق دیپلماسی و …. را بنمایش گذاشته اند. باید اراده ای نیک بین رهبران و طرفین درگیر به منظور ایجاد یک نوع رویکرد به سمت راه حل به وجود بیاید.که هنوز به مرز حقیقی نرسیده است.اگرچه در بیانات و گفتار سیاسی استقبال رسمی شده است و فاصله ها هنوز وجود دارد.(فرهاد کلینی سفیر سابق ایران در ارمنستان و کارشناس مسایل استراتژیک در گفت و گو با دیپلماسی ایرانی) بنابر اعلام نعلبندیان، وزیر امور خارجه ارمنستان، مناقشه قره باغ بر اساس اصول بین الملل حل شود. به این معنا که عدم توسل به زور، توجه به تمامیت ارضی و پاسخ به فراخوان گروه مینسک باید در دستیابی به راه حل مناقشه قره باغ مورد توجه قرار گیرد.(نشست خبری مشترک محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران و نعلبندیان، وزیر امور خارجه ارمنستان، 3 بهمن 1393)با توجه به اینکه به اعتقاد برخی صاحب نظران حاکمیت آذربایجان با وجود به راه انداختن تبلیغات رسانه ای گسترده و بهره برداری های سیاسی لازم از مناقشه قره باغ، به وضعیت فعلی اشغال این اراضی توسط ارمنستان راضی بوده و در پشت پرده با مقامات ارمنستان روابط حسنه ای دارد، بنابراین احتمال جنگ و درگیری بین دو کشور به پایین ترین سطح می رسد.
نکته پایانی اینکه، حضور نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در کشور آذربایجان جهت انجام کمکهای مستشاری به ارتش آذربایجان صحت ندارد.
پیشتر حسین جابری انصاری، سخنگوی وزارت خارجه ایران، اعلام کرده بود: «تشدید درگیریها در منطقۀ قرهباغ میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان موجب نگرانی شدید جمهوری اسلامی ایران است.»
از 13 فروردین و با آغاز درگیریها میان شبه نظامیان وابسته به ارمنستان و ارتش جمهوری آذربایجان در منطقه قره باغ، ده ها نفر کشته شدند. منطقه قرهباغ در داخل خاک جمهوری آذربایجان قرار دارد، اما ارامنه بر آن کنترل دارند. پس از پایان جنگ جدایی طلبانه ارامنه با آذربایجان در سال 1994، این منطقه خودمختار تحت حمایت نظامی و مالی کشور ارمنستان اداره میشود. نیروهای تحت حمایت ارمنستان و جمهوری آذربایجان یکدیگر را متهم به نقض آتش بسی کردهاند که در سال 1994 و پس از کشته شدن حدود 30 هزار نفر در درگیریهای چند ساله به دست آمد.(به نقل از خبرگزاری فارس)
گفتنی است قبل از این در مورد مناقشات قره باغ تلاش هایی توسط مجامع بین المللی و برخی کشورها از جمله جمهوری اسلامی ایران در حل این مناقشه صورت گرفته بود اما به حل نهایی آن نیانجامیده بود. مناقشه قرهباغ از سالهای پایانی دهه 1980 به دنبال بروز اختلافات قومی میان آذریها و ارامنه در منطقه خودمختار قرهباغ شکل گرفت. منطقه قرهباغ که اکثریت جمعیت آن را در زمان بروز بحران ارامنه تشکیل میدادند، در چارچوب ساختار سیاسی اتحاد جماهیر شوروی سابق به صورت یک منطقه خودمختار در جمهوری آذربایجان اداره میشد. بروز اختلافات قومی و در پی آن تلاش ارامنه قرهباغ برای جدایی از جمهوری آذربایجان بلافاصله پس از فروپاشی شوروی منجر به بروز جنگ میان دو جمهوری تازه استقلال یافته آذربایجان و ارمنستان شد. (واعظی، روشهای کاربردی میانجیگری در مناقشات بینالمللی، 1385)
تلاش های میانجی گرانه جمهوری اسلامی ایران در مناقشه قرهباغ از ژانویه 1992 که سخت ترین دوره از سیر تحولات مربوط به این مناقشه بود، آغاز شد. هیئت میانجی گری جمهوری اسلامی ایران در این دوره، 11 سفر به باکو، 10 سفر به ایروان، 4 سفر به نخجوان، 2 سفر به استپاناکرت، یک سفر به مسکو و یک سفر به تفلیس انجام داد. طی این سفرهای مرحله ای، با مقامات عالی رتبه امنیتی به منظور تهیه طرحی جهت حل و فصل مناقشه قره باغ مذاکره و رایزنی شد. اهداف کوتاه مدت این مذاکرات کاستن از شدت درگیری ها، نزدیک ساختن مواضع طرفین از طریق مذاکرات مستقیم و برقراری آتش بس موقت بودند. تلاش های هیئت ایرانی برای دستیابی به اهداف کوتاه مدت همراه با توفیق بود. در نتیجه این تلاش ها در دو مرحله آتش بس موقت برقرار شد. تماس های تلفنی رؤسای جمهور آذربایجان و ارمنستان، مذاکرات مستقیم هیئت های آذربایجانی و ارمنی به تشکیل اجلاس سران در تهران برای توافق در زمینه طرح صلح قره باغ منجر شد. اجلاس سران در تهران که مبین اوج تلاش های ایران برای خاتمه دادن به یکی از پیچیده ترین مناقشات در اتحاد جماهیر شوروی پیشین بود، علی رغم تمهیدات مؤثر، به دلیل تصرف شهر مهم و استراتژیک شوشا توسط ارامنه در منطقه قره باغ، این اجلاس نتوانست به نتایج و دست آوردهای مثبت خود برسد. هدف اصلی طراحان سقوط شوشا در آن مقطع حساس به شکست کشاندن تلاش های میانجی گرایانه ایران بود. پس از به نتیجه نرسیدن فعالیتهای میانجیگرانه جمهوری اسلامی ایران در مقاطع بعدی میانجیگریهای دیگری برای حل و فصل مناقشه قرهباغ صورت گرفت که در میان آنها میانجی گری گروه مینسک توفیقات بیشتری کسب کرد اما تلاش هیچ یک از میانجی ها به دلیل شرایط حاکم بر طرف های درگیر در مناقشه و نفوذ بازیگران خارجی به ویژه روسیه تاکنون به نتیجه نرسیده است. روسیه برای حفظ موقعیت و نفوذ خود در قفقاز اهمیت راهبردی قائل بود و به همین جهت تلاش می کرد مدیریت بحران قره باغ را در اختیار داشته باشد.
پس از گذشت زمان و تلاش های ناموفق میانجی گری و ناتوانی قطعنامه های 822 و 853 و 874 و 884 شورای امنیت سازمان ملل متحد در تغییر وضعیت، خستگی نیروهای نظامی آذربایجان، وضعیت بسیار بد اقتصادی ارمنستان و تصرف کلیه مناطق قره باغ و بخشی از خاک آذربایجان خارج از منطقه قره باغ توسط ارامنه که در حدود 20% خاک آذربایجان را شامل می شد، شرایط مناسبی را برای میانجی گری به وجود آورد. گروه صلح بین المجالس کشورهای CIS همراه با نماینده رئیس جمهور روسیه با هدف حل و فصل مناقشه قره باغ به باکو، ایروان و استپاناکرت سفر کردند. در نتیجة مذاکرات با طرف های درگیر، موافقتنامه ای به امضای طرف های درگیر رسید که به نام پروتکل بیشکک معروف شد. براساس پروتکل بیشکک با میانجی گری روسیه وزرای دفاع آذربایجان، ارمنستان و قره باغ موافقتنامه آتش بس دائم را تا رسیدن به موافقتنامه جامع صلح امضا کردند که تاکنون نقض نشده و همچنان معتبر است. پس از برقراری آتش بس دائم تلاش کلیه میانجی ها برای امضای موافقتنامه جامع صلح قره باغ ناموفق بوده است. ( پایگاه اطلاع رسانی مرکز تحقیقات استراتژیک , www.csr.ir/departments.aspx?lng=fa&abtid=07&depid=44)
حل و فصل این موضوع بستگی به ارمنستان و جمهوری آذربایجان و گروه مینسک(گروه مسئول حل مناقشه قره باغ) دارد و مطمئناً حضور نیروهای خارجی امنیت منطقه را به خطر می اندازد. جمهوری اسلامی همواره مواضع بی طرفانه ای داشته است. در گذشته هم اقداماتی برای میانجیگری طرفین قبل از اقدامات گروه مینسک انجام داده بود. جمهوری اسلامی ایران همواره از اقدامات گروه مینسک در جهت کاهش تنش میان ارمنستان و آذربایجان استقبال کرده و می کند. سیاست جمهوری اسلامی ایران، حمایت از تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان بوده و آن را به صورت رسمی و آشکار بیان کرده است. در قالب گروه مینسک موضوعاتی از قبیل یک نوع خودمختاری عالی برای منطقه قرباغ بیان شده است. به هر حال تاکنون در این باره نیز راه حل و راهکارهای مختلفی ارایه شده است و لکن با دو یا سه توصیه نمی توان گفت که موضوع حل می شود و واقعا نمی توان با سیاست فشار و تغییر توازن به یک راه حل سریع نایل شد. موضع حق تعیین سرنوشت، بازگشت آوراگانی که به نسل دوم وارد شده اند؛ هویت حقوقی، چارچوب امنیتی، معنایابی ثبات، تقویت اصل همسایگی و شکل دادن به یک ثبات پایدار در ابعاد فرهنگی واقتصادی و….وجود دارد .در مذاکرات هیئت های سیاسی طرفین درگیر با گروه مینسک انها قدرت مانور خود را بر شاخص های تفاهم غیر رسمی دنبال می کنند و تکنیک های مختلفی را برای خرید زمان، انزوای مواضع حریف، بازدارندگی از طریق دیپلماسی و …. را بنمایش گذاشته اند. باید اراده ای نیک بین رهبران و طرفین درگیر به منظور ایجاد یک نوع رویکرد به سمت راه حل به وجود بیاید.که هنوز به مرز حقیقی نرسیده است.اگرچه در بیانات و گفتار سیاسی استقبال رسمی شده است و فاصله ها هنوز وجود دارد.(فرهاد کلینی سفیر سابق ایران در ارمنستان و کارشناس مسایل استراتژیک در گفت و گو با دیپلماسی ایرانی) بنابر اعلام نعلبندیان، وزیر امور خارجه ارمنستان، مناقشه قره باغ بر اساس اصول بین الملل حل شود. به این معنا که عدم توسل به زور، توجه به تمامیت ارضی و پاسخ به فراخوان گروه مینسک باید در دستیابی به راه حل مناقشه قره باغ مورد توجه قرار گیرد.(نشست خبری مشترک محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران و نعلبندیان، وزیر امور خارجه ارمنستان، 3 بهمن 1393)با توجه به اینکه به اعتقاد برخی صاحب نظران حاکمیت آذربایجان با وجود به راه انداختن تبلیغات رسانه ای گسترده و بهره برداری های سیاسی لازم از مناقشه قره باغ، به وضعیت فعلی اشغال این اراضی توسط ارمنستان راضی بوده و در پشت پرده با مقامات ارمنستان روابط حسنه ای دارد، بنابراین احتمال جنگ و درگیری بین دو کشور به پایین ترین سطح می رسد.
نکته پایانی اینکه، حضور نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در کشور آذربایجان جهت انجام کمکهای مستشاری به ارتش آذربایجان صحت ندارد.