پرسش. می گویند میرزای شیرازی در حکم تحریم تنباکو با روسها تبانی

و همدستی کرده بود. دلیلشان هم این است که می گویند چطور در آن زمان که وسایل

ارتباطی نبود 1 الی 2 روز پس از صدور فتوا خبر به گوش همه ایرانیان رسید ؟ پس حتما

کار روسها بود که خبر رسانی کردند و میرزا کلی پول از روسها گرفت. چون تحریم تنباکو

به نفع روسها بود. در جواب اینان چه بگوییم؟

پاسخ:

با سلام

و تشکر از انعکاس ابهامات و شبهات به این مرکز , قبل از پاسخ به این شبهه،ذکر مقدمه

ای ضروری به نظر می رسد. مقدمه: ایران که از قدیم بخاطر عدم کفایت برخی حاکمان وقت

در دفاع از این مرز و بوم،در مواردی به اشغال و در برخی موارد نیز تجزیه شده و به

تصرف دشمنان در می آمد،در دوره قاجار میان تزار روس و بریتانیای کبیر به شمال و

جنوب تقسیم و بر اساس آن شمال به روس ها و جنوب به انگلیسی ها تعلق گرفت و هر کدام

بر این مناطق حاکم بودند و در مواردی برای بهره کشی هر چه بیشتر از ملت ایران،بعضی

از قراردادها و پیمانهای استعماری را نیز منعقد می نمودند. یکی از قراردادهای ننگین

که پس از اندکی از سفر سوم ناصرالدین شاه قاجار به اروپا،در سال 1307ق میان ایران و

شرکت انگلیسی ژری منعقد گردید قرارداد واگذاری امتیاز توتون و تنباکوی ایران بود که

بر اساس آن امتیاز خرید و فروش توتون و تنباکو در داخل و خارج ایران به مدت پنجاه

سال به این شرکت(در برابر سودی ناچیز به ایران)اختصاص یافت.(علمای مجاهد ص 497) که

درآن روز مورد مخالفت روحانیت بیدار در شیراز،اصفهان و تبریز قرار گرفت که پیرو این

مخالفت ها،گروهی از علما دستگیر وتبعید شدند. میرزای شیرازی که در آن دوران در مقام

مرجعیت دینی قرار داشت توسط علمای تبعیدی(به عراق)در جریان امر فوق قرارگرفته و در

اول ذیحجه سال 1308 ق برای ناصرالدین شاه تلگراف مفصلی فرستاد و در آن بر منافات

داشتن قرارداد مزبور، با احکام قرآن تاکید و آن را موجب از میان رفتن استقلال دولت

و اختلال نظم مملکت دانسته و حجت را بر ایشان تمام نمود ولی دربار به این مسئله

توجهی نکرد تا این که سرانجام میرزای شیرازی به تحریم استعمال توتون و تنباکو

فتوا،و آن را در حکم محاربه و جنگ با امام زمان(ع) دانست و توطئه شوم انگلیس را از

سر ملت ایران به خوبی دفع نمود. حال در پاسخ به شبهه فوق باید گفت تنها توجه به چند

نکته موجبات رفع آن را فراهم خواهد آورد. اولا: جایگاهی که مرجعیت شیعی در منظومه

فکری تشیع دارد بس بلند و والا و به تعبیر دقیق تر مرجعیت تالی تلو(جانشین) ائمه

معصومین(ع) می باشد و همانگونه که این بزرگان در طول تاریخ با هیچ ظالمی بنای دوستی

نداشته و همواره با آنان در مقابله و مبارزه بوده و هیچ گاه منافع شخصی خود را مبنا

قرار نداده اند لذا مرجعیت نیز از این چنین سرمایه و پشتوانه  عظیمی بهره برده

و هیچ گاه در طول تاریخ(حتی به گواهی دشمنان)با معاندان اسلام و مسلمین هماهنگ

نبوده و همواره در برابر آنان قرار داشته اند و در تلاش برای دفع مضرات آنان بوده و

در این راه خون ها داده اند. بنابراین میرزای شیرازی که مرجعیت تشیع را عهده دار

بوده است همیشه در صدد تقابل با غارتگران بین المللی بوده و اجازه تعرض به منافع

مادی و معنوی مسلمین بویژه جهان تشیع را به آنان نمی داده است لذا گذشته از فقدان

هرگونه دلیل و مدرکی , حتی احتمال یک در هزار هم نمی رود که ایشان با روس ها بر سر

موضوع تنباکو توافق کرده باشد و بخاطر منافع شخصی خود،اقدام به صدور فتوا نموده

باشد. خصوصاً با توجه به اینکه واقعیات تاریخی به خوبی مبین زمینه های دینی و

اجتماعی و واکنش ها و درخواست ها ی متعدد علمای بزرگ بلاد مختلف ایران از میرزای

شیرازی که منجر به صدور این فتوا گردید , می باشد و نقش عوامل خارجی را با قاطعیت

منتفی می سازد . ثانیا:ادعای این موضوع که این حکم طی دو روز در تمام ایران منتشر

شده است صحیح نمی باشد بلکه در مدت زمان طولانی،این مهم انتشار یافته است چرا که بر

فرض همکاری روس ها هم،این موضوع عملا در این بازه زمانی اندک قابل تصور نیست و آنان

نیز بر این آن قادر نبودند. ثالثا: بر فرض سوال،روس ها در آن زمان تنها بر بخش

شمالی کشور تسلط داشتند و در بخش مرکزی(منطقه بی طرف) و جنوب کشور که تحت اشغال

بریتانیا بود سلطه ای نداشته اند تا این خبر را در این مراکز انتشار دهند. رابعا:

از آنجا که این فتوا برای رفع آثار شوم این قرارداد در آن مقطع زمانی از سوی میرزای

شیرازی صادر گردید لذا پس حصول اطمینان میرزای شیرازی از الغا کامل قرارداد مزبور

از سوی حکومت ایران و شرکت انگلیسی و عدم ترتب آثار منفی آن،پس از پنجاه و پنج روز

این فتوا از سوی ایشان ملغی و استعمال توتون و تنباکو مباح اعلام گردید.(همان ص

498) خامسا:بر فرض پذیرش این مدت زمان اندک(2 روز)باید دانست که درآن زمان،تلگراف

وجود داشته است که از آن برای مخابره اخبار مهم به سراسر کشور استفاده می شده است و

از آنجا که مساجد و مجامع عمومی در اختیار عالمان دینی بوده است لذا کافی بود خبری

به یک شهر مخابره گردد تا آنان مردم را از آن مطلع سازند و جامعه را برای مبارزه یا

مقابله با آن بسیج نمایند.

منبع:«رجبی.محمد حسن.علمای مجاهد.مرکز اسناد انقلاب

اسلامی.تهران.چاپ اول.1382»

گروه

اندیشه سیاسی مرکز مشاوره