پرسش.  علت قیام 29 بهمن تبریز چه بود؟ قیام غیور مردان آذربایجان،

چه دستاوردهایی به دنبال داشت؟

دو قیام

مهم مردم تبریز در کمتر از یک قرن، روی دادند؛ یکی در دوره استبداد صغیر بود که به

شکست محمدعلی شاه قاجار منجر شد و دیگری قیام 29 بهمن سال 56، بر ضد محمدرضا شاه

پهلوی بود که تأثیر فراوانی در روند پیروزی انقلاب اسلامی برجای گذاشت. در این

میان، قیام 29 بهمن 56، به دلیل آن که نخستین حلقه زنجیره ای بود که قیام خونین 19

دی مردم قم را به قیام های پی در پی ایرانیان انقلابی، برضد دودمان پهلوی پیوند می

داد، اهمیت دو چندانی دارد.

پاسخ تفصیلی

جرقه

سلسله قیام های مردمی سال 56، از قیام مردم قم در 19 دی این سال زده شد و از این

زمان به بعد بود که اربعین های شهدای انقلاب، در هر شهری تاریخ ساز می شد.

در روز

29 بهمن 1356 که با چهلم فاجعه قم همزمان بود، در بسیاری از شهرها، مجلس سوگواری

برای یادبود شهیدان قم برگزار شد. در شهر تبریز نیز قرار بود ساعت 10 صبح مردم در

مسجد میرزا آقایوسف مجتهد گرد آیند. دعوت برای این تجمع، از سوی آیه الله قاضی و ده

تن دیگر از عالمان تبریز صورت گرفته بود؛ اما در آن روز سرگرد حق شناس، رئیس

کلانتری بازار، با حضور در محل به مردم اعلام کرد که متفرق شوند. در این حال، او با

جلوگیری از باز کردن در مسجد برای حضور مردم، الفاظ بسیار زشتی درباره آن مکان مقدس

بر زبان آورد. در این شرایط، جوانی به نام «محمد تجلا» که از پاره کردن اعلامیه و

سخنان توهین آمیز این مأمور برافروخته شده بود، تکه آجری را از زمین برداشت و به

سوی او پرتاب کرد و همین مسئله باعث شهادت وی شد؛[1]شهادتی

که آغازگر قیامی شد که در انقلاب اسلامی، از آن به عنوان «حماسه 29 بهمن مردم

تبریز» یاد می شود.

نابودی مراکز دولتی و مظاهر فساد

با آغاز قیام، جوانان

پرشور و انقلابی تبریز، با حمله به سینماها و شراب فروشی ها، همه مراکز فساد و فحشا

را به آتش کشیدند.[2]

بزرگ ترین تخریب در پاساژ پهلوی این شهر رخ داد که از مراکز فساد و فحشا بود. در

این حمله، شراب فروشی ها، قمارخانه ها و رستوران ها در آتش خشم مردم انقلابی

سوختند.[3]

مردم که از اقامتگاه عده

ای از مزدوران آمریکایی در خیابان دانش سرا اطلاع داشتند و می دانستند که محل سکونت

آنها، مرکز فساد و خوش گذرانی است، به این مرکز هجوم برده، با اقدام انقلابی، نفرت

دیرینه خویش را از نمایندگان امپریالیسم آمریکایی در ایران نشان دادند.[4]

با این

حال، اولین جایی که مورد حمله مردم واقع شد، ساختمان مرکزی حزب رستاخیز بود. هنگامی

که مردم مقابل این ساختمان رسیدند، با رگبار گلوله مأموران دولتی مواجه شدند؛ اما

آنها در مدت زمان کوتاهی، ساختمان و تمام وسایل نقلیه آن را نابود کردند.

تبریز، شهر جنگ زده

وضع حکومت پهلوی به جاهای

باریکی کشیده می شد؛ وقتی حتی اعزام کامیون های پر از نیروهای پلیس و مأموران ضد

شورش نیز نتوانست قیام را مهار کند. یحیی لیقوانی، رئیس ساواک تبریز که متوجه عادی

نبودن وضع شهر شده بود، بی درنگ برای کسب تکلیف، با تهران تماس گرفت. این خبر، خیلی

زود به گوش شاه رسید و او دستور داد تا از پمپ بنزین ها، مخازن نفت، کارخانه ها و

ادارات دولتی به شدت حفاظت شود و هرگونه مقاومتی، سرکوب شود.[5]

تظاهرات

مردم که از ساعت 10 صبح شروع شده بود، تا ساعت 6 بعد از ظهر به طول انجامید. با

فروکش کردن التهاب و از ساعت 7 شب، با اعلام حکومت نظامی، تبریز عملا َ به شهری جنگ

زده تبدیل شده بود.

اولین واکنش رژیم پس از

قیام و برقراری حکومت نظامی، دستگیری افراد مظنون بود. 48 ساعت پس از پایان ماجرا

621 دانشجو دستگیر و روانه زندان شدند.[6]

نکته

جالب ماجرا این بود که دولت می کوشید با کنترل مطبوعات و رادیو تلویزیون، واقعه را

در حد یک مسئله بی اهمیت جلوه دهد و حتی این شائبه را مطرح کرد که آشوب تبریز، کار

غیر تبریزی ها بوده است!

نوید پیروزی در پیام امام(ره)

امام

خمینی که در آن ایام در نجف اشرف، دوران تبعید را می گذراند, در تاریخ هشتم اسفند

سال 1356، در پیامی به اهالی تبریز، به آنان چنین نوید داد: «… زنده باشند مردم

مجاهد عزیز تبریز که با نهضت عظیم خود، مشت محکم بر دهان یاوه گویانی زدند که با

بوق های تبلیغاتی، انقلاب خونین استعمار را که ملت شرف ایران با آن صددرصد مخالف

است، انقلاب سفید شاه و ملت می نامند و این نوکر اجانب و خود باخته مستعمرین [شاه]
را نجات دهنده ملت می شمارند. مردکی حافظ آزادی ملت است که در سرتاسر کشور، احدی را

حق یک کلمه حق گویی و انتقاد نمی دهد و پلیس ننگینش، بر سر این ملت مظلوم، سایه

افکنده. شاهی عدالت گستر است که هر چند گاهی با قتل عام، ملتی را به عزا می نشاند.

من نمی دانم با چه زبانی به اهالی محترم تبریز و به مادران داغدیده و پدران مصیبت

کشیده، تسلیت بگویم. با چه بیانی، این قتل عام های پی در پی را محکوم کنم… من به

شما اهالی معظم آذربایجان، نوید می دهم؛ نوید پیروزی نهایی».

وی همچنین به مناسبت چهلم

شهدای تبریز، طی پیامی فرمود: «کشتار بی رحمانه قم، ایران را به هیجان درآورد و

تبریز عزیز را به قیامی همگانی [و] مردانه، در قبال ظلم و بیدادگری کشاند و کشتار

دسته جمعی تبریز، ملت غیور ایران را چنان تکان داد که در آستانه انفجار است؛

انفجاری که دست اجانب را به خواست خدای متعال، برای همیشه قطع کند؛ انفجاری که

انتقام مظلومان را از شاه بگیرد و دودمان سیاه پهلوی را برای همیشه از تاریخ ایران

محو کند و این ننگ را از صفحه آن بزداید».[7]

نتایج یک قیام

در بررسی

نتایج قیام 29 بهمن تبریز باید گفت که این قیام مرتبط با نهضت حضرت امام بوده است و

به نوعی، فصل مشترک حرکت سراسری ایرانیان انقلابی به شمار می رود. از این رو، نتایج

و دستاوردهای آن عبارتند از:

1 .

رویارویی تمام عیار مردم با اساس سلطنت پهلوی؛ به گونه ای که پس از قیام قم و

تبریز، شعار «مرگ بر شاه»، در تمام ایران همه گیر شد.

2.

افزایش مقبولیت و محبوبیت رهبری سیاسی و مذهبی حضرت امام خمینی(ره) نه تنها در میان

انقلابیون، بلکه در میان کسانی که شاید تا قبل از این، نسبت به تحولات انقلاب، بی

تفاوت بودند.

3. افشای

پوچ بودن سیاست اعطای آزادی، توسط شاه و طرح حقوق بشر کارتر.

4. تداوم

انقلاب در سایه برگزاری مراسم چهلم تبریز در حداقل 55 شهر بزرگ و کوچک که در میان

آنها، یزد مشهورتر است.

5. قیام تاریخی مردم

قهرمان تبریز ثابت کرد آن چیزی که تبریزی آذری زبان را با عرب اهوازی و کرد و فارس

و… هم صدا و متحد ساخته، اسلام است و نه شاه که مدعی بود مظهر وحدت ملی ایرانیان

است.[8]

6. تقارن

چهلم شهدای تبریز با هجوم نیروهای اسراییلی به جنوب لبنان و شهادت تعداد زیادی از

مسلمانان لبنانی و بازتاب گسترده آن در ایرانی که هم پیمان اصلی صهیونیست ها به

شمار می رفت، ارتباط آرمانی مردم ایران را با مردم لبنان و فلسطین، آشکار کرد.