فرهنگ اصیل و غنی اسلام، عوامل رشد و سازندگی را در تمام زوایای زندگی آدمی‌ نشان داده است. از اموری که در سیره پیشوایان بزرگ اسلام به چشم می‌خورد، بهره برداری و استفاده از فرصت‌ها برای رشد و کمال انسان است. فرصتی که خداوند بعد از بهبود و شفا از بیماری به آدمی‌ عطا می‌کند، از جمله فرصت‌هایی است که غنیمت شمردن آن‌ها در روایات مورد توصیه و تأکید واقع شده است.
 
پیشوایان ما همواره بیمار را پس از بهبود و سلامت، متوجه فرصت ارزشمند سلامت و تندرستی کرده اند و گذر از بیماری را با عنوان گذر از دورانی که گناهان انسان در آن فرو می‌ریزد یاد کرده اند. بنابراین، بیمار را باید متوجه فرصتی ساخت که خداوند با شفا دادن، به او بازگردانده است. از یک سو باید پاک شدن از گناه را به بیمار، تبریک و تهنیت گفت، و از سوی دیگر باید به او هشدار داد که در آینده مراقب رفتار خود باشد و گرد گناه و نافرمانی خدا نگردد.
 
این گونه تبریک‌ها، توصیه‌ها و هشدارها را در سیرت عملی ائمه اپ بروشنی می‌توان یافت. امام سجاد ، هر زمان بیماری را می‌دیدند که از بیماری شفا یافته است به او می‌فرمودند: «پاکی از گناهان گوارای تو باد! عمل خویش را از سر گیر.»(1) و نیز نقل شده است که امام مجتبی به مردی که از بیماری بهبود یافته بود فرمودند: خداوند تو را مورد توجه خود قرار داد. پس او را فراموش مکن و همواره به یاد او باش. خداوند از گناهان تو درگذشت، پس او را شکر گزار.»(2)
 
این تذکرات و هشدارها همه در جهت رشد و تهذیب آدمی‌ است. وظیفه الهی پرستار متعهد، ایجاب می‌کند که در رشد و کمال معنوی بیمار خود که از بیماری خلاصی یافته است تلاشی چشمگیر داشته و در بهبود روح و ایمان او نیز سهیم باشد.
 

توجه به ارزش‌ها

توجه به منزلت و جایگاه بیمار در نزد خداوند و این که بیمار مورد عنایت و لطف پروردگار است و توجه به فضایی آکنده از معنویت و روحانیت که بیمار در آن به سر می‌برد و استجابت دعای بیمار و پیوند و ارتباط قلبی او با خدای بزرگ که پیش از این به آن‌ها اشاره شد . از یک سو، و توجه به ارزش پرستاری و جایگاه پرستار در آیینه روایات از سوی دیگر، می‌تواند در معنویت و روحانیت پرستار بسیار مفید افتد و او را به ارزش کار خویش بیش از پیش آگاه سازد، به تلاشی مخلصانه فراخواند و در بهتر انجام دادن وظیفه الهی خویش یاری دهد. در این جا به پاره ای از ویژگی‌هایی که شایسته و بایسته پرستار متعهد و کمال خواه است و به تعالی روح و والایی گوهر وجود او می‌افزاید می‌پردازیم.
 

تقوا و پرهیز از گناه

تقوا، پرهیز از محرمات و حفظ و مراعات حدود و فرمان الهی، از با ارزشترین خصلت‌هاست که به آدمی‌ کرامت و بزرگی می‌بخشد و او را نزد خدای متعال، عزیز و گرامی‌ می‌دارد.
 
«إن أکرمکم عند الله اتقاکم»(3)  بنابراین، میزان ارزش افراد به مقدار تقوای آنان بستگی دارد. کسانی که دست اندرکار مداوای بیمارانند و به عناوین مختلفی با بیمار سر و کار دارند و ناچارند او را معاینه کنند، از او مراقبت نمایند و احیانا او را مورد عمل جراحی قرار دهند و به نحوی با بیمار برخورد درمانی دارند، باید بیش از سایرین، حدود الهی را مراعات کنند. چرا که وضعیت بیماری، زمینه نگاه‌های حرام و گناه را بیش از پیش برای این کسان فراهم می‌سازد و اینان بیش از دیگران، نیازمند تقوا و خویشتنداری از گناه و محرمات الهی هستند.
 
این است که نخستین چیزی که امیرمؤمنان ، برای درمان کنندگان بیمار توصیه نموده اند، تقوا و پرهیز از گناه است: «من تطبب قلیل الله ولیضخ ولیجتهد.»(4) کسی که بیماران را طبابت و درمان می‌کند، باید تقوای الهی پیشه کند و خیرخواه باشد و تلاش نماید
 
پرهیز از نگاه‌های حرام و بیش از حد ضرورت به اندام بیماران، همواره باید سرلوحه کار پزشکان و پرستاران باشد. نگاه داشتن حرمت حریم بیمار، علاوه بر این که آدمی‌ را از گناه دور می‌سازد و از مصادیق تقواست، آسودگی و آرامش خاطر بیمار را نیز فراهم می‌کند؛ چه، ممکن است بسیاری از مسائل که به حسب ضرورت برای پرستاران عادی به نظر برسد، برای بیمار چنین نباشد. چه بسیارند بیمارانی که از این که مجبورند در برابر دیگران عریان شوند، رنج می‌برند. بنابراین، وظیفه الهی، اخلاقی و انسانی حکم می‌کند که در حد امکان از نگاه‌های بی مورد و غیرضروری به اندام بیمار خودداری شود و از قرار دادن او در معرض دید دیگران پرهیز گردد.
 

رازداری

کتمان سر و رازداری از ویژگی‌های ارزنده ای است که به انسانیت انسان بها می‌بخشد و پیامدی ارزشمند دارد. انسان طبیعتا اموری پنهانی دارد که نمی‌پسندد دیگری از آن آگاه شود و زشتی‌هایی دارد که در صدد مخفی نگاه داشتن آن‌هاست و از برملاشدن آن‌ها می‌هراسد. وظیفه اخلاقی هر کس ایجاب می‌کند که اگر به حسب اتفاق یا ضرورت به چنین اموری آگاهی یافت، آن‌ها را از دیگران پنهان بدارد و رازی را فاش نسازد. از جمله افرادی که بیش از دیگران در معرض این گونه مسائل واقع می‌شوند بیمارانند. طبیعت بیماری چنان است که امور پنهانی بیمار را برای دست اندرکاران درمان او آشکار می‌سازد. بیماران دوست ندارند کسی از برخی بیماری‌های آنان آگاهی یابد و از پاره‌ای امور که هنگام بیماری رخ می‌دهد مطلع شود. در این میان، پزشک و پرستارند که باید از افشا و بیان این امور اجتناب کنند و به څلق پسندیدہ رازداری متخلق گردند.
 
پی‌نوشت‌ها:
١- بحارالأنوار، ج ۱۱، ص ۱۸۶.
۲- همان، ج ۷۸، ص ۱۰۶
3- «همانا گرامی‌ترین شما نزد خداوند باتقواترین شماست.» سوره حجرات، آیه ۱۳.
4- الآداب الطبیه، ص ۱۱۹۰
 
منبع: نگرش اسلامی ‌به: فرهنگ پرستاری، اکبر اسدی، صص159-154، مرکز تحقیقات اسلامی‌ جانبازان، قم، چاپ دوم، 1375