یکی از آفات زبان، دشنام و ناسزاگویی است و آن عبارت است از این‌که انسان از امور قبیح و مستهجن با عبارات و الفاظ صریح تعبیر کند و کلمات ناشایست و دور از شأن آدمی را بر زبان جاری نماید که در اصطلاح به آن سب یا فحش می‌گویند.
در دین مبین اسلام فحاشی نسبت به دیگران به شدت مورد مذمت قرار گرفته و پیامدهای منفی متعددی نیز برای آن ذکر گردیده است. به عنوان نمونه پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و سلّم فرموده‌اند:
«خداوند بهشت را حرام کرده بر هر دشنام دهنده بی‌آبروی بی‌حیایی که از آنچه می‌گوید و از آنچه به او گفته می‌شود باکی ندارد و متأثر و ناراحت نمی‌شود».[ «ان الله حرم الجنه علی کل فحاش بدی قلیل الحیاء لایبال ما قال و لا ما قیل له»، کافی، ج2، ص323؛ وسائل، ج11، ص329؛ تحف العقول، ص416.]
امام صادق(علیه السلام) نیز فرموده‌اند:
«فحش دادن ظلم است و ظالم در آتش دوزخ قرار دارد».[ «البداء من الجفاء و الجفاء فی النار»، کافی، ج2، ص325؛ وسائل، ج11، ص330.]
امیر مؤمنان(علیه السلام) در این رابطه می‌فرماید:
«از هر کلام زشت و سخن ناروا پرهیز کن زیرا با گفتن آن آدم‌های فرودست و پست به تو روی می‌آورند و انسان‌های وارسته و کریم از تو می‌گریزند».[ «ایاک و ما یستهجن من الکلام فانه یحبس علیک اللئام و ینفر عنک الکرام»، غرر و درر، ف 5، ح91.]
در روایت دیگری می‌خوانیم: «شخصی از قبیله‎ بنی‌تمیم به خدمت پیامبر رسید و عرض کرد مرا موعظه کنید در بین مواعظ حضرت این جمله بود: به مردم فحش مده که باعث دشمنی آن‌ها می‌شود».[ «لاتسبوا الناس فتکسبوا العدواه لهم او بینهم»، کافی، ج2، ص360؛ وسائل، ج8، ص610.]
البته الفاظ و عباراتی که اراذل و اوباش در سخنان خویش به کار می‌گیرند دارای مراتب مختلفی است که بعضی از آن‌ها از بعضی دیگر زشت‌تر است و بحسب عادات و موارد با هم فرق می‌کند لذا بعضی از فحش‌ها به خصوص آنهایی که توهین و تحقیر به مسلمانان باشد حرام و بعضی دیگر مکروه و مذموم است.
بنابراین مؤمن باید از به کار بردن الفاظ و عباراتی که بر کارهای زشت و مستهجن دلالت دارد اجتناب ورزد و در هنگام ضرورت نیز نباید به آن‌ها تصریح کند بلکه باید به صورت کنایه و رمز به آن‌ها اشاره نماید چنان که در قرآن حتی درباره روابط زناشویی تصریح ننموده بلکه به صورت کنایه از آن به مس[ (((قَالَتْ رَبِّ أَنَّى یَکُونُ لِی وَلَدٌ وَلَمْ یَمْسَسْنِی بَشَرٌ))). آل عمران (3)، آیه47؛ مریم (19)،‌ آیه 20.] و لمس[ ((( لاَمَسْتُمُ النِّسَاء)))، نساء (4)، آیه 43.] تعبیر فرموده است.

نحوه رفتار با افراد فحاش

اما در مورد ارتباط با آنها اگر احتمال می‌دهید که امر به معروف و نهى از منکر در آنها تأثیر داشته باشد، لازم است که آنها را صریحاً ارشاد نمایید، ولى اگر این روش تأثیر ندارد، می‌توانید از روش‌های اطلاع رسانی مانند نشر احادیث در خوابگاه و دانشگاه و مانند آن استفاده نمایید و در صورت عدم تأثیرپذیری از ارتباط با این‌گونه افراد اجتناب نمایید چرا که برقرار ارتباط باعث عادی شدن چنین رفتاری در برابر شما گردیده و چه بسا خود نیز دچار این مشکل اخلاقی گردید.
در روایت آمده است که امام صادق(علیه السلام) دوستی داشت که هرگز از حضرت جدا نمی‌شد، روزی در خدمت امام به غلامش گفت: ای زنازاده! امام دستش را بر پیشانیش زد، سپس فرمود: سبحان الله! مادر غلام را متهم می‌کنی، من خیال می‌کردم که تو ورع و پرهیزکاری داری، الان معلوم شد که پرهیزکار نیستی. عرض کرد: فدایت شوم، مادرش از اهل سند و مشرک است. امام فرمود: آیا نمی‌دانی که هر قومی در میان خود ازدواجی دارند. آنگاه فرمود: از من دور شو! راوی می‌گوید: ندیدم آن شخص با امام باشد تا مرگ میانشان جدایی انداخت»[ وسائل الشیعه، ج 16، ص 36.].

نکته مهم

در پایان لازم است به مناسبت این بحث به این نکته مهم نیز اشاره نماییم که یکی از بزرگ‌ترین تعالیم اخلاقی اسلام محترم شمردن مقدسات جامعه است و برای هر فردی مقدساتی مطرح است که به آن احترام می‌گذارد و از حریم آن دفاع می‌کند و به هیچ وجه راضی نمی‌شود که دیگری به مقدسات او اهانت کند، هرچند خرافی باشد.
قرآن برای حفظ مقدسات دینی از نیش زبان و گزند مشرکان، مؤمنان را از دشنام دادن به بتها بشدت منع می‌کند و می‌فرماید:
«نباید شما مؤمنان به بت‌های آنان دشنام بدهید زیرا عکس العمل آنان نیز این خواهد بود که از روی جهالت و لجاجت معبود حقیقی و پروردگار شما را دشنام دهند».[ (((وَلاَ تَسُبُّواْ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ فَیَسُبُّواْ اللّهَ عَدْوًا بِغَیْرِ عِلْمٍ))). انعام (6)، آیه 108.]
به همین جهت ملاحظه می‌کنیم امیر مؤمنان(علیه السلام) هنگامی‌که در جنگ صفین شنید جمعی از اصحاب، معاویه و پیروان او را دشنام می‌دهند فرمود:
«من دوست ندارم که شما فحاش باشید لکن اگر شما به جای دشنام اعمال آن‌ها را توصیه و احوال آن‌ها را ذکر کنید به حق نزدیک‌تر و برای اتمام حجت بهتر است».[ «انی اکره لکم ان تکونوا سبابین و لکنکم لو وصفتم اعمالهم و ذکرتم حالهم کان اصوب فی القول و ابلغ من العذر»، نهج البلاغه، خطبه 199.]
بنابراین در شرایط کنونی که دشمنان اسلام به دنبال یافتن بهانه‌ای جهت ایجاد تفرقه میان مسلمانان می‌باشد باید مراقب بود تا با توهین به مقدسات دیگر مذاهب بذر تفرقه و کینه را در دل پیروان دیگر مذاهب نکاشت.
البته ناگفته نماند آنچه نکوهش شد ناسزاگویی و فحش است، اما لعن و نفرین به معنای دعا برای دوری از رحمت الهی دشمنان و مستکبران و ستمگران برخاسته از فرهنگ دینی می‌باشد و در آیات و روایات به آن سفارش شده است.