روش‌های مؤثر برای مطالعه موفق، کدام روش‌ها هستند و چگونه می‌توان از آن‌ها بهره برد؟ قطعاً موفقیت در مطالعه از آن کسانی است که با داشتن انگیزه و هدف به سراغ آن می‌روند. برای مطالعه اصولی بهره‌گیری از روش‌های مختلفی مانند خلاصه‌نویسی و نکته برداری امری ضروری است تا به کمک آن به مطالعه عمیق با بازدهی بالا دست یافت.
 

نقش مطالعه در زندگی کنونی بشریت

میزان مطالعه با سطح آگاهی انسان رابطه مستقیم دارد. هرچه میزان مطالعه بیشتر باشد، سطح آگاهی انسان نیز افزایش پیدا می‌کند. خواندن کتاب‌های خوب و پرمحتوا به داشتن جامعه باسواد بسیار کمک می‌کند و آینده روشنی را برای کشور رقم می‌زند. افراد با خواندن کتاب‌های مفید می‌توانند به موفقیت-های چشمگیری دست پیدا کنند درعین‌حال سطح فرهنگ و آگاهی جامعه را بالا ببرند. مطالعه موفق نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و کسب مهارت‌های مختلف است.
 

روش‌های مطالعه اصولی و موفق

بسیاری از افراد به مطالعه کتاب‌های مختلف می‌پردازند ولی همه آن‌ها به موفقیت دست پیدا نمی‌کنند چراکه شیوه مطالعه در دستیابی به موفقیت امری ضروری است. مطالعه، اسلوب و روش‌های خاص خود را دارد و بدون در نظر گرفتن نکات مربوط به آن، مطالعه موفقیت‌آمیزی نخواهید داشت.
 
قبل از شروع مطالعه، باید هدف و انگیزه خود از مطالعه را معین کنید و از آشفتگی، اضطراب‌های نابجا و خیال‌پردازی و هر آنچه که شما را از مطالعه مفید بازمی‌دارد، پرهیز کنید. برای مطالعه خود برنامه‌ریزی داشته باشید و بر طبق آن عمل کنید.
 
در حین مطالعه نیز باید اصولی را مدنظر قرار دهید که مطالعه کوشا و جدی، حفظ آرامش و تسکین خود، اجتناب از عواملی که تمرکز شما را کاهش می‌دهند (جلسه‌های خانوادگی، صدای تلویزیون و رادیو، سروصدای محیط پیرامون و غیره) نکته برداری و خلاصه‌نویسی از مطالب، خواندن مطالب به شیوه سؤالی، فاصله گرفتن از افکار منفی به کمک تمرکز حواس، استراحت کردن در هنگام مطالعه و نشانه‌گذاری نکات مهم و کلیدی ازجمله آن‌ها است.
 
بعد از پایان مطالعه نیز اصولی باید رعایت گردند که این اصول عبارت است از: بازگویی مطالب و نکات اساسی و مرور آن‌ها به صورت شفاهی و کتبی، تکرار نکات نشانه‌گذاری شده و در صورت امکان مباحثه است.
 
درصورتی‌که دچار ناراحتی جسمی و عاطفی هستید، احساس غم و پرخاش دارید، هنگام گرسنگی و خستگی و غیره از مطالعه کردن بپرهیزید چراکه این موارد سبب اختلال در روند یادگیری می‌گردد.
 

روش پس‌ختام

روش پس‌ختام یکی از روش‌های مهم و معروف برای به‌سازی حافظه است. نام این روش (به انگلیسی؛ PQRST) که برگرفته از حروف نخست پنج مرحله آن است.
 
1. مرحله پیش‌خوانی: یا مختصر خوانی (به انگلیسی: preview): در این مرحله مطالعه کننده یک نگاه مختصر و گذرا به موضوع و عناوین فصل‌ها و نکات بااهمیت کتاب می‌اندازد.
 
2. مرحله پرسش: (به انگلیسی: question): بعد از مطالعه کوتاه عناوین اصلی به طرح سؤال در مورد آن‌ها می‌پردازد. این امر در افزایش تمرکز فکر و سهولت یادگیری مؤثر است.
 
3. مرحله خواندن کامل و دقیق: (به انگلیسی: read): همان‌طور که از نام این مرحله مشخص است، به خواندن مطالب با دقت و توجه کامل پرداخته که هدف تمرکز روی نکات مربوط به سؤالات مرحله قبل است.
 
4. مرحله چکیده‌نویسی: (به انگلیسی: summerize): مطالعه کننده استنباط خود از مطالب خوانده‌شده را به صورت خلاصه می‌نویسد. خلاصه‌نویسی می‌تواند به صورت نکته برداری، نمودار ستاره‌ای یا عنکبوتی، نمودار گردشی و یا حتی ضبط صدا باشد.
 
5. مرحله آزمون: (به انگلیسی: test): در این مرحله مطالعه کننده به پاسخگویی سؤالاتی که طرح کرده بود، می‌پردازد و در صورت مواجهه با مطالب مورد اشکال به کتاب اصلی و متن مربوطه رجوع می‌کند. انجام مرحله آزمون به کاهش اضطراب امتحان کمک زیادی می‌کند.
 

روش نمودار شبکه‌ای

در این روش افراد بر طبق خلاقیت و ابتکار خود نموداری به صورت مشبک رسم می‌کنند تا مطالب به صورت عمیق در ذهن آن‌ها ماندگار شود. در این نمودار نکات مهم واصلی که یادآور موضوع و مطالب باشد نوشته می‌شود و به دو بخش اصلی و فرعی تقسیم‌بندی می‌گردد. روش طرح شبکه‌ای خود دارای چهار مرحله است.
 
1. مطالعه متن اصلی و استنباط آن
2. نوشتن نکات پراهمیت در شاخه‌های اصلی نمودار
3. نگاشتن توضیحات تکمیلی در شاخه‌های فرعی
4. رجوع به نمودار شبکه‌ای و مشاهده کلمات مهم و کلیدی برای یادکرد و بازیابی مطالب
 
این روش یکی از بهترین شیوه‌های یادگیری است چراکه سبب سهولت در خواندن می‌شود و بازدهی مطالعه را بالا می‌برد. در این روش از دو مدل شعاعی و سازمانی برای مطالعه استفاده می‌کنند. همچنین می‌توان از کروشه یا آکولاد برای دسته‌بندی مطالب بهره برد.
 

روش دقیق خوانی

در این روش با استفاده از شیوه‌ها و فن‌های مختلف، متون و مطالب به صورت دقیق ادراک‌شده و به شکل منظم و سازمان‌یافته در حافظه نگه‌داری می‌شود. در ادامه به بعضی از فنون دقیق خوانی اشاره میکنیم:
 
1. خلاصه‌نویسی: برای آنکه بتوانیم یک مطالعه دقیق داشته باشیم باید در حین مطالعه، مفاهیم و عناوین مهم متن را نوشته به طوری که هنگام دوره کردن مطالب، با نگاه کردن و خواندن خلاصه‌ها، تمام مطالبی که خواندید یادآوری شود.
 
2. تنظیم و ساماندهی مطالب: یکی از فن‌های روش دقیق خوانی است که سبب بالا بردن سرعت یادگیری و سهولت در بازیابی مطالب خوانده‌شده می‌شود. برای ساماندهی مطالب بهتراست سه بخش از متن موردمطالعه را استخراج کنیم که عبارت است از:
 

1. موضوع اصلی: این بخش شامل تمامی مطالب می‌شود و باقی مطالب حول این بخش می‌چرخند.
2. نکات اصلی: برخی از مطالب اصلی و بااهمیت که مجموع آن‌ها موضوع اصلی را می‌سازند.
3. نکات جزئی: این بخش حاوی اطلاعات جزئی مانند عکس‌ها، مثال‌ها و نمودارها و غیره هستند.

3. نشانه‌گذاری در متن: در این بخش از روش دقیق خوانی ، متن موردمطالعه را نشانه‌گذاری می‌کنید و این کار را با کشیدن علامت‌های مختلف در متن، خط کشیدن زیر عبارت‌های مهم یا خط کشیدن با ماژیک‌های رنگی، نوشتن نکات مهم در حاشیه کتاب و غیره انجام می‌دهید.

4. مطالعه با صدای بلند: یکی از روانشناسان به‌نام «آرت مارکمن» در «سایکولوژی تودی» نوشته است: مطالعه با صدای بلند، شما را در به خاطر سپردن نکات مهم و اساسی یاری خواهد کرد. در این شیوه زمانی که مطالب با صدای بلند خوانده می‌شوند توسط گوش‌ها شنیده‌شده و حفظ آن‌ها به سهولت انجام خواهد شد.
 
برای مطالعه از کتاب‌های کاغذی استفاده کنید درست است که کتاب‌های کاغذی حجم بیشتری دارند و جابه‌جایی آن‌ها دشوار است ولی تأثیر یادگیری آن‌ها به مراتب بیشتر است. درزمینه استفاده از وسایل الکترونیکی برای مطالعه یک تحقیق صورت گرفت که نشان داد مطالعه کتاب‌های الکترونیکی در کاهش میزان یادگیری مؤثر است. در این پژوهش از یک گروه خواسته شد کتاب 28 صفحه‌ای را در کتاب‌خوان kindle مطالعه کنند و از گروه دیگر خواستند همان کتاب را از روز کتاب کاغذی مطالعه کنند؛ آنگاه از دو گروه خواسته شد 14 رویداد از داستان را به ترتیب زمان وقوع آن‌ها بیان کنند؛ نتیجه این پژوهش نشان داد عملکرد خوانندگان کتاب کاغذی بسیار بهتر بود. [1]  
در صورت به‌کارگیری روش‌های صحیح مطالعه مدت زمان مطالعه کاهش پیدا می‌کند و سطح یادگیری آموخته‌ها افزایش می‌بارد. بهره‌گیری از شیوه‌ها و فنون مطالعه سبب نگه‌داری طولانی‌تر مطالب می‌شود و سرعت یادگیری را افزایش می‌دهد.
 
علاوه بر روش مطالعه، عوامل دیگری نیز در میزان یادگیری مؤثر هستند. قرار گرفتن در محیط مناسب سبب افزایش تمرکز و درنتیجه مطالعه بهتر و موفق‌تری خواهد شد.
 

مهیاکردن محیط مناسب

محیطی که برای مطالعه انتخاب می‌کنید باید دارای شرایط مناسبی باشد. سکوت، آرامش، نور مناسب و نبود عوامل مزاحم محیطی و برهم زننده تمرکز ازجمله این شرایط است. مکان موردمطالعه باید به‌دوراز هرگونه سروصدا باشد تا به سطح مطالعه مطلوب دست پیدا کنید.
 
درصورتی‌که موضوع موردمطالعه جذاب و علاقه به آن وجود داشته باشد، بسیاری از افراد در هر محیطی می‌توانند آن را مطالعه کنند. مکان مطالعه باید از دمای مناسبی برخوردار باشد.
 
 
پی‌نوشت:
[1] به نقل از سایت آی­تی‌­رسان