همگان بر این حقیقتِ تاریخ اسلام هم داستانند که امیرالمؤمنین(علیه السلام) جامع تمام خصال خیر بود، علم، فضل، شجاعت، فصاحت، بلاغت، عدالت، سخاوت، مروت، زهد و دیگر ویژگی های پسندیده از بارزترین نمای زندگی کریمانه حضرتش بود. سیره آن گرامی سرشار از این ویژگی ها است که در خلال بیش از نیم قرن زندگی، جز این ویژگی ها را بروز نداد.شعبی کوفی (متوفی 105ق) از عالمان نامی عصر خویش – که برخی او را از دشمنان علی(علیه السلام) خوانده‌اند-[ خویی، معجم رجال الحدیث، ج10، ص210.] از جندب بن عبدالله آورده که گفت: پس از بیعت با عثمان به عراق رفتم و فضایل علی(علیه السلام) را به مردم یادآور می شدم. کسی نمی دیدم که سخن ناگوار به من نگوید! بهترین جمله ای که در این مورد شنیدم، این کلام بود که گفتند: این سخنان را رها کن و سخنی بگو که سودی برایت داشته باشد. من به گوینده پاسخ می دادم: این مطالب، هم مرا سود می رساند و هم تو را. آن گاه او از نزد من بر می خاست و رهایم می کرد.[ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج 9 ص 58؛ بخشی از کتاب الشوری و مقتل الحسین اثر عامر بن شراحیل معروف به شعبی، در شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید آمده است.]حسن بصری (متوفی 110ق) یکی از فقهای بزرگ و مفتیان عصر تابعیان است[ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج9، ص163.] که در دوران جوانی، خلافت امیرمؤمنان(علیه السلام) را درک کرد و همراه خانواده اش به بصره آمد[ ذهبی، سیراعلام‌النبلاء، ج4، ص564؛ روضة جمال حُصَری، حیاةالحسن البصری و مسیرته العلمیة، ج1، ص109.]. شخصیت و روایات حسن بصری در نزد عامه اهل سنت مقبول است[ الطبقات الکبری، ج9، ص157.
حسن بصری در سال 43 در دستگاه ربیع‌بن زیاد حارثی، از اصحاب امام علی(علیه السلام)، به کتابت و منشی‌گری مشغول بود. بلاذری، انساب الاشراف، ج1، ص394.؛ محمدبن خلف وکیع، اخبارالقضاة، ج2، ص14.]؛ همو از علی(علیه السلام) به عنوان ربّانی این امت و بهترین فرد امت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و نخستین مؤمن و نمازگزار با وی و از همسر و دو فرزندش به عنوان بهترین کسان پس از وی یاد می کند.
و نیز، به نقل از عبداللّه‌بن مسعود، گفته است که در قیامت، علی(علیه السلام) بر کرسی نور نشسته است و فقط کسی می‌تواند از صراط بگذرد که ولایت او و اهل‌بیت او را داشته باشد[ مفید، الفصول‌المختارة، ج1، ص215 و 221، بیروت 1405؛ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغة، ج4، ص95ـ96؛ الغدیر، ج2، ص323.].
زبیر بن بکار (متوفی 256ق) که با بنی هاشم روابط مناسبی نداشته است، از عمرو بن عبید معتزلی (متوفی 128ق) نقل می کند که: نزد حسن بصری نشسته بودیم که شخصی وارد شد و نزد سر او نشست. گفت: ای اباسعید! از تو درباره علی بن ابی طالب پرسیدند و گفته بودی: اگر در مدینه می ماند و همچنان خرمای آن را می خورد، برایش بهتر بود از کارهایی که کرده است.
حسن بصری سر برداشت و گفت: برادر زاده! سخن باطلی بود که گفتم تا خونم محفوظ بماند. به خدا سوگند آنچه – با فقدان علی(علیه السلام) – از دست دادید، تیری از تیرهای خدا بود که دشمن خدا را هدف گرفته بود. علی(علیه السلام) نه دزد اموال خدا بود و نه غافل در برابر امر الهی. ربانی (عالم الهی) این امت بود با علم و فضیلت و سابقه ای که در دین داشت. علم آیات محکم قرآن به او داده شده بود. حرامِ آن را حرام می داشت و حلال آن را حلال می دانست. این ویژگی ها او را به باغ های زیبا و بوستان های دلگشا (در قیامت) کشانید. این است علی بن ابی طالب، ای انسان زشت![ ابونعیم، حلیة الاولیاء، ج 1، ص84.]همچنین احمد بن حنبل(متوفی 241ق)، پیشوای حنابله می‌گوید: «آن فضائلی که با سندهای صحیح برای علی(علیه السلام) است، برای هیچ ‌یک از صحابه نیست».[ ابن جوزی، مناقب احمد؛ ص162.]قاضی عضدالدین ایجی (متوفی 756ق) از متکلمان برجسته سنی است و کتاب «مواقف» او، از مفصل‌ترین کتب کلامی اهل سنت به شمار می آید؛ او نیز معتقد است در علی(علیه السلام) صفاتی وجود دارد که او را از سایر صحابی ممتاز می سازد؛ علم، زهد، کرم، شجاعت، حسن خلق، قدرت جسمانی فوق العاده، خویشاوندی نسبی با پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و دامادی او، همسری فاطمه(علیه السلام) و فرزندانی چون حسن و حسین و سپس فرزندانی مانند صادق و رضا(علیه السلام) که همگان بر برتری ایشان نسبت به عالمین اتفاق دارند.[ ایجی، شرح المواقف، ج 8، ص 370.]با بررسی تاریخ می بینیم که برخی با این فضیلت ها برخوردهای شگفت داشتند، و در پوشیدن و پنهان داشتن، بلکه انکار آن و اظهار جهل نسبت به آن، تمام توان خویش را به کار بردند. این کار، از واپسین روزهای زندگانی رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) آغاز شد. آن گاه، به محض رحلت حضرتش به کتمان و انکار مشهورترین فضائل و مناقب علوی پرداختند.[ ر.ک: سید عبدالعزیز طباطبایی یزدی، فضائل علوی در گذر تاریخ، ترجمه عبدالحسین طالعی. این نوشتار ترجمه مقدمه علامه سید عبدالعزیز طباطبائی بر کتاب فضائل الامیرالمؤمنین احمد بن حنبل است.]