اکثر زوج ها بر این باورند که تربیت فرزند امری است ذاتی و طبیعی اما با اطمینان می توان گفت که این امر مانند هر عمل تخصصی دیگری نیازمند آموزش ، مهارت و تخصص می باشد و والدین برای موثر واقع شدن باید یک سری اصول را بیاموزند. در واقع باید بگوییم والدگری یک مهارت است. زمانی سخن از یک مهارت می کنیم، یعنی اینکه برای انجام آن نیاز به علم و دانش داریم و علاوه بر این باید این علم را به در مرحله عمل به منصه ظهور برسانیم؛ بنابراین کسب اطلاعات دقیق علمی برای اینکه بتوانیم نقش والدگری خود را به صورت موثر اجرا کنیم، لازم است؛ همچنین برای اینکه بتوانیم نقش والدگری خود را به خوبی ایفا کنیم نیاز به صبر و حوصله زیادی داریم.

زمانی که کودک مسیر رشد خود را طی می کند، با چالش هایی زیادی روبرو می شود. به نظر اریکسون، فرد در هر یک از مراحل رشد با یک بحران روانی-اجتماعی روبرو می شود. چگونه حل کردن این بحران ها اساس شخصیت فرد را تشکیل می دهد؛در صورتی که فرد این بحرانها را حل کند، این امکان را می‌یابد که با مسایل بزرگتر روانی درگیر شود و سلامت روانی خود را تامین کند و در غیر این صورت، سلامت روانی او به خطر می‌افتد. منظور از بحران، یک نقطه عطف در مرحله‌ای از زندگی انسان است؛یعنی یک دوره مهم از زندگی که هم دشوار است و هم امکان غلبه کردن بر آن وجود دارد (روان شناسی، شخصیت شولتز، 1384؛ 326).

والدین در سال اول زندگی، تسلیم نیازهای کودک می شوند و تلاش می کنند با خواسته های او همراه شوند و به نوبه خود انتظار کمی از کودک خود داشته باشند. این وضعیت در حدود 18 ماهگی به نحو چشمگیری تغییر می کند، زمانی که از کودک در خواست تازه ای یعنی آموزش استفاده از توالت می شود (نظریه های شخصیت، سیدنی شولتز؛ 1392؛ ص97) روان شناس بر این باورند که آموزش توالت تاثیر زیادی در شخصیت کودک دارد. یکی از سنین پر چالش برای کودک دو سالگی است. سنی که کودک از شیر مادر جدا می شود و آموزش می بیند بر ادرار و مدفوع خود کنترل پیدا کند. در این سن، کودک با توقعات محیط اطراف خود روبرو می شود..

در کنار تمام مسائلی که والدین به روش های متفاوت به کودکشان می‌آموزند آموزش مستقل دستشویی کردن زمان زیاد و انرژی فراوانی از والدین می‌گیرد و در محدوده زمانی خاصی والدین را درگیر خود می‌کند . آموزش توالت یعنی آن که کودک طرز صحیح استفاده از توالت، نیاز به دستشویی کردن، طرز صحیح دستشویی کردن، شستن و پاک کردن خودش و شستن دست‌ها و خشک کردن آن ها را بیاموزد. به طور کلی مطالعات نشان می دهند کودکان از شش ماهگی می توانند ادرار و مدفوع خود را خبر دهند یا آن را برای مدت کوتاهی نگه دارند ولی این مساله اصلا به معنای توالت رفتن ارادی و مستقل محسوب نمی شود. زمانی کودک آماده آموزش توالت‌ رفتن است که خیس شدن یا کثیف شدن کهنه را دریابد یا بتواند بگوید که می‌خواهد سر لگن بنشیند.

آموزش توالت رفتن وقتی باید انجام گیرد که بدن کودک از لحاظ فیزیکی آمادگی پذیرش آن را داشته باشد. این وضعیت معمولا هنگامی رخ می‌دهد که کودک شما 18 تا 24 ماهه باشد. با این حال ممکن است تا 2.5 یا 3 سالگی کودک این آمادگی فیزیکی را کسب نکرده باشد و همچنان نیاز به پوشک کردن داشته باشد؛ بنابراین اموزش توالت، نباید زودتر از 18 ماهگی آغاز شود.

همانطور که بیان شد، آموزش توالت و نوع رفتار مادر کودک در این زمینه می‌تواند در رشد روانی کودک تاثیر داشته باشد، بنابراین برای آموختن به کودک که چگونه به مرور زمان پوشک را رها کرده و از لگن و یا دستشوئی استفاده کند باید با دقت، عزمی راسخ، صبر فراوان و بدون هیچگونه فشاری نسبت به کودک انجام شود. گاه این مسئله منجر به عصبانیت و پرخاش والدین به کودکان می شود و از سوی دیگر ترس از اینکه مبادا کودک نتواند در سن خاصی بر این موضوع کنترل یابد، باعث نگرانی والدین می‌گردد گاه مقایسه کودک با هم سن و سالانش علل اصلی بی تابی های والدین است با در نظر گرفتن تفاوت های فردی کنار آمدن با این مسئله سهل تر خواهد شد.

اما اینکه چه زمانی دقیقا برای کودک شما مناسب است، باید بگوییم مادر کودک بهتر از هر روانشناس ماهری می‌تواند در این مورد قضاوت کند. مادر می‌تواند با حسی که نام آن را حس مادرانه می نامند تشخیص دهد که کودکش چه موقعی آمادگی لازم برای آموزش توالت را دارد. اگر احساس می‌کنید کودک برای کنار گذاشتن پوشک آمادگی لازم را دارد، باید آموزش را شروع کنید و برای این کار زمان مناسبی را در نظر بگیرید. زمان مناسب یعنی کودک و مادر هر دو از نظر روحی در شرایط مساعدی باشند و آرامش کافی برای سر و کله زدن با یکدیگر را داشته باشند. اگر کودک دوره‌ای بحرانی مثل تغییر شرایط و محیط، وجود فرزندی جدید در خانواده، جدایی پدر و مادر یا به طور کلی شرایط سختی را پشت سر می‌گذارد، بهتر است آموزش را به وقت دیگری موکول کنید. علاوه بر این، آموزش توالت باید زمانی باشد، که شما قصد مسافرت را نداشته باشید. همچنین آموزش استفاده از توالت و لگن، روندی وقت‌گیر است و شما هم باید زمان لازم و کافی برای این کار در نظر بگیرید و در عین حال صبر و تحمل داشته باشید. اگر خودتان هم در حال پشت سر گذاشتن شرایط بحرانی هستید یا فشار روانی ناشی از تعویض خانه، کار زیاد و خستگی ناشی از شیر گرفتن کودک و… را تحمل می‌کنید، بهتر است آموزش را متوقف کنید تا هم خودتان و هم فرزندتان آرامش و انرژی لازم را داشته باشید. ضمنا باید مراقب باشید که در آموزش توالت به کودک، حساسیت نشان ندهید زیرا کودکان باهوش هستند و خیلی زود این حساسیت ها را درک می کنند؛ اگر کودک احساس کند با این رفتار خود می تواند مادر را آزار دهد و یا اینکه توجه او را با این کار به خود جلب کند آن گاه با رفتارهای خود شما را بازی می دهد و مستقل شدن در این عمل را به تأخیر می اندازد.



*** در ادامه به نکاتی اشاره می‌کنیم که مادر، برای اینکه در آموزش توالت کودک خود موفق عمل کند باید این موارد را مورد توجه قرار دهد :

قبل از هر چیز برای اینکه فرزندتان مهارت نسبتا پیچیده توالت رفتن را یاد بگیرد لازم است به فرزند خود در مورد این قضیه توضیح دهید. به یاد داشته باشید قبل از اینکه اموزش توالت را آغاز کنید باید اطلاعاتی را در این زمینه در اختیار کودکتان قرار دهید :

– به کودکتان کودکتان توضیح دهید؛ ادرار و مدفوع از کجا آمده است و ادارار و مدفوع جزیی از بدن او نیست (چگونه با کودکم رفتار کنم؛ 1390؛187).

– کودک نیازمند آن است که با واژه های مربوط به توالت رفتن آشنا شود. مهم این است که کلماتی به کار ببرید که برای کودک قابل فهم باشد.

– چند ماه قبل از اینکه آموزش توالت را برای کودک خود آغاز کنید، زمان هایی که او دستشویی می کند به او توضیح دهید که این چه کاری است که او دارد انجام می دهد و نام این کار چیست. حتما حالت های او را هنگام دفع می شناسید؛ وقتی گوش ه ای کز کرده دارد در پوشکش مدفوع می کند یا حالت ادرار کردن گرفته است، به سراغش بروید و به او بگویید که می دانید مشغول چه کاری است. این زمان بهترین موقع آموزش مفاهیم است. وقتی این داستان مرتب و چند بار در روز تکرار شود، او تفاوت بین پوشک خیس و خشک را می فهمد. اگر کودکتان به شما می گوید در حال ادرار یا مدفوع است، حرفش را نشنیده نگیرید زیرا او این موضوع را گفته تا پاسخ فوری عوض کردن پوشک را بگیرد. اگر این مفهوم را درک کند، سررشته کار را در دست گرفته اید.



*** اکنون به بررسی راهکارهای عملی آموزش توالت می پردازیم :

1. به اتفاق کودک، توالت کوچک پلاستیکی تهیه کنید و آن را در محل مشخصی از خانه قرار دهید (مانند حمام). هنگام خرید با حوصله و شمرده شمرده برای او توضیح دهید که این وسیله را برای چه چیزی خریداری کرده‌اید. به او بگوئید که او به اندازه کافی بزرگ شده است و باید ادرار کردن و مدفوع خود را کنترل کند.

2. ترتیبی دهید که کودک در زمان معین و بطور منظم روی لگن بنشیند . بطور مثال، بعد از غذا خوردن و صرف نوشیدنی، قبل و بعد از حمام کردن ، صبح ها بلافاصله بعد از بیدار شدن و شبها درست قبل از خواب .

3. به هیچ عنوان از تنبیه برای آموزش استفاده نکنید. حتی اگر بارها کودک شما لباسش را خیس کرد، اجازه تنبیه ندارید. او مانند فردی می‌ ماند که تازه می‌خواهد رانندگی را یاد بگیرد، پس در طول مسیر یادگیری، حق خطا دارد و ما نمی‌ توانیم او را به دلیل خطاهای طبیعی‌اش سرزنش یا تنبیه کنیم.

4. استفاده از داستان؛ زبان کودک داستان است؛ شما می توانید با مطالعه کتب داستانی که درباره آموزش توالت به کودکان می باشد و تعریف آن برای کودک تان به صورت غیرمستقیم به او توالت رفتن را آموزش دهید. کتاب‌ هایی تهیه کنید که با داستان و تصویر، روند دستشویی رفتن را به تصویر می‌ کشند. این کتاب‌ها را در دسترس کودک‌ تان قرار دهید و برایش بخوانید تا او هم مانند شخصیت داستان به استفاده از لگن مشتاق شود.البته لازم نیست به صورت صد در صد از کتاب داستان استفاده کنید؛ بلکه با کمی خلاقیت می توانید خودتان داستان هایی را در این زمینه بسازید و برای او تعریف کنید.

5. از زبان شعر برای آموزش توالت استفاده کنید. برای او شعرهایی که در این زمینه وجود دارد را بخوانید. به عنوان مثال کتاب شعر «خودشو نی‌نی لوس کرده شلوارشو خیس کرده» برای این موضوع مناسب است.

6. از بازی برای یاد دادن توالت کردن به کودک خود استفاده کنید. به عنوان مثال یکی از عروسک‌ها یا حیواناتی که کودکتان به آن علاقه دارد، را انتخاب کنید، سپس او را در حالتی که می‌خواهد ادرار کند، نگه دارید و به کودکتان بگوئید، شیر کوچولو می‌خواهد جیش کند و صدای جیش کردن را در آورید. به او بگوئید دیگر شیر کوچولو در شلوارش جیش نمی‌کند.

7. در حضور کودک از پیشرفتش نزد دیگران تعریف کنید، بطور مثال: زهره دیگه می تونه مثل بزرگترها، خودش دستشویی بره.

8. از اهرم پاداش، استفاده کنید و برای تلاشی که او برای کنترل ادرار خود انجام می‌دهد، پاداش تعیین کنید.

9. محیط دستشویی را برای کودک خود جذاب کنید. بیشتر کودکان از دستشویی می‌ترسند، شما می‌توانید با چند راهکار ساده کودک را تشویق کنید و این ترس را از او بگیرید. ابتدا باید محیط توالت را برایش جذاب کنید و با گذاشتن چند عروسک کوچک یا عکس و پوستر در دستشویی او را تشویق کنید.

10. کودک در فاصله زمانی معینی برای ادرار کردن به روی لگن مخصوص بنشانید و از او بخواهید تا ادرار کند. زمان‌های مشخصی برای استفاده از لگن اختصاص دهید تا به یک عادت روزانه تبدیل شود. مثلا هر ۲۰ دقیقه کودک را روی لگن بگذارید و او را تشویق کنید تا کارش را انجام دهد. سپس به مرور این زمان را طولانی‌تر کنید، هر ۳۰ دقیقه، هر ۴۰ دقیقه و… پس از مدتی بر حسب عادت، کودک خودش به سراغ شما می‌آید و از شما می‌خواهد او را به دستشویی ببرید.

11. به پاداش ها تنوع بیشتری ببخشید. برای اینکار در مورد پاداش، خواسته های کودکتان را بررسی کنید. پاداشی که به کودک می دهید باید مورد علاقه کودک باشد.

12. گاهی اوقات جلوتر به کودکتان بگویید برای گرفتن پاداش و امتیاز از او چه رفتار مطلوبی را انتظار دارید.

13. با رعایت تمام موارد، باز هم ممکن است کودک شما در مواردی کنترلش را از دست بدهد و خودش را خیس کند؛ در اینصورت عصبانی نشوید و هرگز او را تنبیه نکنید، در عوض با تشویق او را به استفاده از لگن ترغیب کنید. شرایط او را درک کنید. او تنها مدت کوتاهی است که استفاده از ماهیچه‌های بدنش را آموخته و کنترل دفع را به دست گرفته است. بی تردید، چندین بار کثیف کردن های اتفاقی رخ خواهند داد. پس منتظر آنها باشید و کودک را به علت آن تنبیه نکنید. به یاد داشته باشید آموزش توالت زمان بر است و نباید برای آموزش توالت به او عجله کنید. باید به او اجازه دهید به مرور زمان کنترل ادرار و مدفوع را یاد بگیرد.

14. در آموزش توالت، تاخیر نیندازید و به یاد داشته باشید تاخیر در آموزش توالت می‌ تواند کار شما را با مشکل جدی روبرو کند.

15. ضمن اینکه در تربیت خود از تنبیه بدنی استفاده نمی کنید اما باید در ارتباط خود با فرزندتان به گونه ای رفتار کنید که او احساس کند شما برای تربیت او به اندازه کافی قدرت دارید و با قدرت خود می توانید جلوِی رفتارهای غلط او را بگیرید.

16. در طول مدت آموزش باید از برخورد خشن و غیر محبت‌آمیز، شدیداً پرهیز کرد تا باعث لجبازی کودک و استرس و اضطراب وی نگردید. به هر حال، اگر قصد آموزش توالت رفتن به کودک و گرفتن وی از پوشک را دارید باید صبر و حوصله به خرج بدهید. حتی اگر در هنگام آموزش دادن کودک‌تان جایی از خانه را نجس کرد، هرگز او را سرزنش و تهدید نکنید و یا با تنبیه بدنی و غیره او را نترسانید، بلکه به جای این کار سعی کنید با همراهی کودک‌تان جای نجس را پاک کنید تا او به بدی رفتار خویش پی ببرد.

17. سعی کنید وحدت رویه خودتان را حفظ کنید و در فرایند آموزش توالت رفتن هرگز از پوشک استفاده نکنید، حتی در مهمانی‌ها و مسافرت نیز به همان روشی که گفتیم کودک‌تان را به دستشویی ببرید. پوشاندن مجدد پوشک، سبب می‌شود که کودک دچار دوگانگی گردد و عملاً تلاش‌ها و آموزش‌های شما هدر رود.

18. اگر نگران نجس شدن مکرر خانه هستید، می‌توانید شورت مخصوص آموزش توالت رفتن به کودک‌تان بپوشانید تا در فواصلی که کودک‌تان جیش می‌کند، نجاست به سایر قسمت‌های خانه سرایت نکند. امروزه این گونه شورت‌ها به وفور در سیسمونی‌فروش‌ها و فروشگاه‌های وسایل نوزاد یافت می‌شود. در هنگام شب نیز می‌توانید از تشک‌های مخصوص کودک که یک لایه پلاستیکی دارند، استفاده کنید تا در صورت جیش کردن غیراختیاری، نجاست به سایر قسمت‌های منزل سرایت نکند.

19. طول مدت آموزش به کودک معمولاً از یک هفته تا شش هفته متغیر است و شما باید در این مدت حسابی خویشتنداری به خرج دهید تا آموزش‌ها مفید واقع شود. اگر در این مدت موفقیت‌هایی نیز کسب کردید، در بین بستگان‌تان و در حضور کودک، وی را حسابی تشویق و ترغیب کنید و به دیگران بگویید که مثلاً کودک‌تان می‌رود و در توالت جیش می‌کند و دیگر مثل کودکان نوزاد پوشک نمی‌گیرد. این گونه تشویق‌ها به کودک‌تان شخصیت می‌دهد و در روند آموزش او تأثیر مثبت می‌گذارد.

20. هر بار که کودکتان موفق به کنترل ادرار خود می شود، او را بغل کنید و با مهربانی و هیجان مثبت به او بگوئید آفرین فرزندم از اینکه می بینم تو اینقدر بزرگ شده ای که می توانی بر توالت خودت کنترل پیدا کنی خیلی خوشحالم. سعی کنید پیشرفت کودکتان را در این مسیر به او گوشزد کنید.

همواره موفق و کامروا باشید.

نویسنده : گروه روانشناسی و مشاوره پرسمان

اکثر زوج ها بر این باورند که تربیت فرزند امری است ذاتی و طبیعی اما با اطمینان می توان گفت که این امر مانند هر عمل تخصصی دیگری نیازمند آموزش ، مهارت و تخصص می باشد و والدین برای موثر واقع شدن باید یک سری اصول را بیاموزند. در واقع باید بگوییم والدگری یک مهارت است. زمانی سخن از یک مهارت می کنیم، یعنی اینکه برای انجام آن نیاز به علم و دانش داریم و علاوه بر این باید این علم را به در مرحله عمل به منصه ظهور برسانیم؛ بنابراین کسب اطلاعات دقیق علمی برای اینکه بتوانیم نقش والدگری خود را به صورت موثر اجرا کنیم، لازم است؛ همچنین برای اینکه بتوانیم نقش والدگری خود را به خوبی ایفا کنیم نیاز به صبر و حوصله زیادی داریم.

زمانی که کودک مسیر رشد خود را طی می کند، با چالش هایی زیادی روبرو می شود. به نظر اریکسون، فرد در هر یک از مراحل رشد با یک بحران روانی-اجتماعی روبرو می شود. چگونه حل کردن این بحران ها اساس شخصیت فرد را تشکیل می دهد؛در صورتی که فرد این بحرانها را حل کند، این امکان را می‌یابد که با مسایل بزرگتر روانی درگیر شود و سلامت روانی خود را تامین کند و در غیر این صورت، سلامت روانی او به خطر می‌افتد. منظور از بحران، یک نقطه عطف در مرحله‌ای از زندگی انسان است؛یعنی یک دوره مهم از زندگی که هم دشوار است و هم امکان غلبه کردن بر آن وجود دارد (روان شناسی، شخصیت شولتز، 1384؛ 326).

والدین در سال اول زندگی، تسلیم نیازهای کودک می شوند و تلاش می کنند با خواسته های او همراه شوند و به نوبه خود انتظار کمی از کودک خود داشته باشند. این وضعیت در حدود 18 ماهگی به نحو چشمگیری تغییر می کند، زمانی که از کودک در خواست تازه ای یعنی آموزش استفاده از توالت می شود (نظریه های شخصیت، سیدنی شولتز؛ 1392؛ ص97) روان شناس بر این باورند که آموزش توالت تاثیر زیادی در شخصیت کودک دارد. یکی از سنین پر چالش برای کودک دو سالگی است. سنی که کودک از شیر مادر جدا می شود و آموزش می بیند بر ادرار و مدفوع خود کنترل پیدا کند. در این سن، کودک با توقعات محیط اطراف خود روبرو می شود..

در کنار تمام مسائلی که والدین به روش های متفاوت به کودکشان می‌آموزند آموزش مستقل دستشویی کردن زمان زیاد و انرژی فراوانی از والدین می‌گیرد و در محدوده زمانی خاصی والدین را درگیر خود می‌کند . آموزش توالت یعنی آن که کودک طرز صحیح استفاده از توالت، نیاز به دستشویی کردن، طرز صحیح دستشویی کردن، شستن و پاک کردن خودش و شستن دست‌ها و خشک کردن آن ها را بیاموزد. به طور کلی مطالعات نشان می دهند کودکان از شش ماهگی می توانند ادرار و مدفوع خود را خبر دهند یا آن را برای مدت کوتاهی نگه دارند ولی این مساله اصلا به معنای توالت رفتن ارادی و مستقل محسوب نمی شود. زمانی کودک آماده آموزش توالت‌ رفتن است که خیس شدن یا کثیف شدن کهنه را دریابد یا بتواند بگوید که می‌خواهد سر لگن بنشیند.

آموزش توالت رفتن وقتی باید انجام گیرد که بدن کودک از لحاظ فیزیکی آمادگی پذیرش آن را داشته باشد. این وضعیت معمولا هنگامی رخ می‌دهد که کودک شما 18 تا 24 ماهه باشد. با این حال ممکن است تا 2.5 یا 3 سالگی کودک این آمادگی فیزیکی را کسب نکرده باشد و همچنان نیاز به پوشک کردن داشته باشد؛ بنابراین اموزش توالت، نباید زودتر از 18 ماهگی آغاز شود.

همانطور که بیان شد، آموزش توالت و نوع رفتار مادر کودک در این زمینه می‌تواند در رشد روانی کودک تاثیر داشته باشد، بنابراین برای آموختن به کودک که چگونه به مرور زمان پوشک را رها کرده و از لگن و یا دستشوئی استفاده کند باید با دقت، عزمی راسخ، صبر فراوان و بدون هیچگونه فشاری نسبت به کودک انجام شود. گاه این مسئله منجر به عصبانیت و پرخاش والدین به کودکان می شود و از سوی دیگر ترس از اینکه مبادا کودک نتواند در سن خاصی بر این موضوع کنترل یابد، باعث نگرانی والدین می‌گردد گاه مقایسه کودک با هم سن و سالانش علل اصلی بی تابی های والدین است با در نظر گرفتن تفاوت های فردی کنار آمدن با این مسئله سهل تر خواهد شد.

اما اینکه چه زمانی دقیقا برای کودک شما مناسب است، باید بگوییم مادر کودک بهتر از هر روانشناس ماهری می‌تواند در این مورد قضاوت کند. مادر می‌تواند با حسی که نام آن را حس مادرانه می نامند تشخیص دهد که کودکش چه موقعی آمادگی لازم برای آموزش توالت را دارد. اگر احساس می‌کنید کودک برای کنار گذاشتن پوشک آمادگی لازم را دارد، باید آموزش را شروع کنید و برای این کار زمان مناسبی را در نظر بگیرید. زمان مناسب یعنی کودک و مادر هر دو از نظر روحی در شرایط مساعدی باشند و آرامش کافی برای سر و کله زدن با یکدیگر را داشته باشند. اگر کودک دوره‌ای بحرانی مثل تغییر شرایط و محیط، وجود فرزندی جدید در خانواده، جدایی پدر و مادر یا به طور کلی شرایط سختی را پشت سر می‌گذارد، بهتر است آموزش را به وقت دیگری موکول کنید. علاوه بر این، آموزش توالت باید زمانی باشد، که شما قصد مسافرت را نداشته باشید. همچنین آموزش استفاده از توالت و لگن، روندی وقت‌گیر است و شما هم باید زمان لازم و کافی برای این کار در نظر بگیرید و در عین حال صبر و تحمل داشته باشید. اگر خودتان هم در حال پشت سر گذاشتن شرایط بحرانی هستید یا فشار روانی ناشی از تعویض خانه، کار زیاد و خستگی ناشی از شیر گرفتن کودک و… را تحمل می‌کنید، بهتر است آموزش را متوقف کنید تا هم خودتان و هم فرزندتان آرامش و انرژی لازم را داشته باشید. ضمنا باید مراقب باشید که در آموزش توالت به کودک، حساسیت نشان ندهید زیرا کودکان باهوش هستند و خیلی زود این حساسیت ها را درک می کنند؛ اگر کودک احساس کند با این رفتار خود می تواند مادر را آزار دهد و یا اینکه توجه او را با این کار به خود جلب کند آن گاه با رفتارهای خود شما را بازی می دهد و مستقل شدن در این عمل را به تأخیر می اندازد.



*** در ادامه به نکاتی اشاره می‌کنیم که مادر، برای اینکه در آموزش توالت کودک خود موفق عمل کند باید این موارد را مورد توجه قرار دهد :

قبل از هر چیز برای اینکه فرزندتان مهارت نسبتا پیچیده توالت رفتن را یاد بگیرد لازم است به فرزند خود در مورد این قضیه توضیح دهید. به یاد داشته باشید قبل از اینکه اموزش توالت را آغاز کنید باید اطلاعاتی را در این زمینه در اختیار کودکتان قرار دهید :

– به کودکتان کودکتان توضیح دهید؛ ادرار و مدفوع از کجا آمده است و ادارار و مدفوع جزیی از بدن او نیست (چگونه با کودکم رفتار کنم؛ 1390؛187).

– کودک نیازمند آن است که با واژه های مربوط به توالت رفتن آشنا شود. مهم این است که کلماتی به کار ببرید که برای کودک قابل فهم باشد.

– چند ماه قبل از اینکه آموزش توالت را برای کودک خود آغاز کنید، زمان هایی که او دستشویی می کند به او توضیح دهید که این چه کاری است که او دارد انجام می دهد و نام این کار چیست. حتما حالت های او را هنگام دفع می شناسید؛ وقتی گوش ه ای کز کرده دارد در پوشکش مدفوع می کند یا حالت ادرار کردن گرفته است، به سراغش بروید و به او بگویید که می دانید مشغول چه کاری است. این زمان بهترین موقع آموزش مفاهیم است. وقتی این داستان مرتب و چند بار در روز تکرار شود، او تفاوت بین پوشک خیس و خشک را می فهمد. اگر کودکتان به شما می گوید در حال ادرار یا مدفوع است، حرفش را نشنیده نگیرید زیرا او این موضوع را گفته تا پاسخ فوری عوض کردن پوشک را بگیرد. اگر این مفهوم را درک کند، سررشته کار را در دست گرفته اید.



*** اکنون به بررسی راهکارهای عملی آموزش توالت می پردازیم :

1. به اتفاق کودک، توالت کوچک پلاستیکی تهیه کنید و آن را در محل مشخصی از خانه قرار دهید (مانند حمام). هنگام خرید با حوصله و شمرده شمرده برای او توضیح دهید که این وسیله را برای چه چیزی خریداری کرده‌اید. به او بگوئید که او به اندازه کافی بزرگ شده است و باید ادرار کردن و مدفوع خود را کنترل کند.

2. ترتیبی دهید که کودک در زمان معین و بطور منظم روی لگن بنشیند . بطور مثال، بعد از غذا خوردن و صرف نوشیدنی، قبل و بعد از حمام کردن ، صبح ها بلافاصله بعد از بیدار شدن و شبها درست قبل از خواب .

3. به هیچ عنوان از تنبیه برای آموزش استفاده نکنید. حتی اگر بارها کودک شما لباسش را خیس کرد، اجازه تنبیه ندارید. او مانند فردی می‌ ماند که تازه می‌خواهد رانندگی را یاد بگیرد، پس در طول مسیر یادگیری، حق خطا دارد و ما نمی‌ توانیم او را به دلیل خطاهای طبیعی‌اش سرزنش یا تنبیه کنیم.

4. استفاده از داستان؛ زبان کودک داستان است؛ شما می توانید با مطالعه کتب داستانی که درباره آموزش توالت به کودکان می باشد و تعریف آن برای کودک تان به صورت غیرمستقیم به او توالت رفتن را آموزش دهید. کتاب‌ هایی تهیه کنید که با داستان و تصویر، روند دستشویی رفتن را به تصویر می‌ کشند. این کتاب‌ها را در دسترس کودک‌ تان قرار دهید و برایش بخوانید تا او هم مانند شخصیت داستان به استفاده از لگن مشتاق شود.البته لازم نیست به صورت صد در صد از کتاب داستان استفاده کنید؛ بلکه با کمی خلاقیت می توانید خودتان داستان هایی را در این زمینه بسازید و برای او تعریف کنید.

5. از زبان شعر برای آموزش توالت استفاده کنید. برای او شعرهایی که در این زمینه وجود دارد را بخوانید. به عنوان مثال کتاب شعر «خودشو نی‌نی لوس کرده شلوارشو خیس کرده» برای این موضوع مناسب است.

6. از بازی برای یاد دادن توالت کردن به کودک خود استفاده کنید. به عنوان مثال یکی از عروسک‌ها یا حیواناتی که کودکتان به آن علاقه دارد، را انتخاب کنید، سپس او را در حالتی که می‌خواهد ادرار کند، نگه دارید و به کودکتان بگوئید، شیر کوچولو می‌خواهد جیش کند و صدای جیش کردن را در آورید. به او بگوئید دیگر شیر کوچولو در شلوارش جیش نمی‌کند.

7. در حضور کودک از پیشرفتش نزد دیگران تعریف کنید، بطور مثال: زهره دیگه می تونه مثل بزرگترها، خودش دستشویی بره.

8. از اهرم پاداش، استفاده کنید و برای تلاشی که او برای کنترل ادرار خود انجام می‌دهد، پاداش تعیین کنید.

9. محیط دستشویی را برای کودک خود جذاب کنید. بیشتر کودکان از دستشویی می‌ترسند، شما می‌توانید با چند راهکار ساده کودک را تشویق کنید و این ترس را از او بگیرید. ابتدا باید محیط توالت را برایش جذاب کنید و با گذاشتن چند عروسک کوچک یا عکس و پوستر در دستشویی او را تشویق کنید.

10. کودک در فاصله زمانی معینی برای ادرار کردن به روی لگن مخصوص بنشانید و از او بخواهید تا ادرار کند. زمان‌های مشخصی برای استفاده از لگن اختصاص دهید تا به یک عادت روزانه تبدیل شود. مثلا هر ۲۰ دقیقه کودک را روی لگن بگذارید و او را تشویق کنید تا کارش را انجام دهد. سپس به مرور این زمان را طولانی‌تر کنید، هر ۳۰ دقیقه، هر ۴۰ دقیقه و… پس از مدتی بر حسب عادت، کودک خودش به سراغ شما می‌آید و از شما می‌خواهد او را به دستشویی ببرید.

11. به پاداش ها تنوع بیشتری ببخشید. برای اینکار در مورد پاداش، خواسته های کودکتان را بررسی کنید. پاداشی که به کودک می دهید باید مورد علاقه کودک باشد.

12. گاهی اوقات جلوتر به کودکتان بگویید برای گرفتن پاداش و امتیاز از او چه رفتار مطلوبی را انتظار دارید.

13. با رعایت تمام موارد، باز هم ممکن است کودک شما در مواردی کنترلش را از دست بدهد و خودش را خیس کند؛ در اینصورت عصبانی نشوید و هرگز او را تنبیه نکنید، در عوض با تشویق او را به استفاده از لگن ترغیب کنید. شرایط او را درک کنید. او تنها مدت کوتاهی است که استفاده از ماهیچه‌های بدنش را آموخته و کنترل دفع را به دست گرفته است. بی تردید، چندین بار کثیف کردن های اتفاقی رخ خواهند داد. پس منتظر آنها باشید و کودک را به علت آن تنبیه نکنید. به یاد داشته باشید آموزش توالت زمان بر است و نباید برای آموزش توالت به او عجله کنید. باید به او اجازه دهید به مرور زمان کنترل ادرار و مدفوع را یاد بگیرد.

14. در آموزش توالت، تاخیر نیندازید و به یاد داشته باشید تاخیر در آموزش توالت می‌ تواند کار شما را با مشکل جدی روبرو کند.

15. ضمن اینکه در تربیت خود از تنبیه بدنی استفاده نمی کنید اما باید در ارتباط خود با فرزندتان به گونه ای رفتار کنید که او احساس کند شما برای تربیت او به اندازه کافی قدرت دارید و با قدرت خود می توانید جلوِی رفتارهای غلط او را بگیرید.

16. در طول مدت آموزش باید از برخورد خشن و غیر محبت‌آمیز، شدیداً پرهیز کرد تا باعث لجبازی کودک و استرس و اضطراب وی نگردید. به هر حال، اگر قصد آموزش توالت رفتن به کودک و گرفتن وی از پوشک را دارید باید صبر و حوصله به خرج بدهید. حتی اگر در هنگام آموزش دادن کودک‌تان جایی از خانه را نجس کرد، هرگز او را سرزنش و تهدید نکنید و یا با تنبیه بدنی و غیره او را نترسانید، بلکه به جای این کار سعی کنید با همراهی کودک‌تان جای نجس را پاک کنید تا او به بدی رفتار خویش پی ببرد.

17. سعی کنید وحدت رویه خودتان را حفظ کنید و در فرایند آموزش توالت رفتن هرگز از پوشک استفاده نکنید، حتی در مهمانی‌ها و مسافرت نیز به همان روشی که گفتیم کودک‌تان را به دستشویی ببرید. پوشاندن مجدد پوشک، سبب می‌شود که کودک دچار دوگانگی گردد و عملاً تلاش‌ها و آموزش‌های شما هدر رود.

18. اگر نگران نجس شدن مکرر خانه هستید، می‌توانید شورت مخصوص آموزش توالت رفتن به کودک‌تان بپوشانید تا در فواصلی که کودک‌تان جیش می‌کند، نجاست به سایر قسمت‌های خانه سرایت نکند. امروزه این گونه شورت‌ها به وفور در سیسمونی‌فروش‌ها و فروشگاه‌های وسایل نوزاد یافت می‌شود. در هنگام شب نیز می‌توانید از تشک‌های مخصوص کودک که یک لایه پلاستیکی دارند، استفاده کنید تا در صورت جیش کردن غیراختیاری، نجاست به سایر قسمت‌های منزل سرایت نکند.

19. طول مدت آموزش به کودک معمولاً از یک هفته تا شش هفته متغیر است و شما باید در این مدت حسابی خویشتنداری به خرج دهید تا آموزش‌ها مفید واقع شود. اگر در این مدت موفقیت‌هایی نیز کسب کردید، در بین بستگان‌تان و در حضور کودک، وی را حسابی تشویق و ترغیب کنید و به دیگران بگویید که مثلاً کودک‌تان می‌رود و در توالت جیش می‌کند و دیگر مثل کودکان نوزاد پوشک نمی‌گیرد. این گونه تشویق‌ها به کودک‌تان شخصیت می‌دهد و در روند آموزش او تأثیر مثبت می‌گذارد.

20. هر بار که کودکتان موفق به کنترل ادرار خود می شود، او را بغل کنید و با مهربانی و هیجان مثبت به او بگوئید آفرین فرزندم از اینکه می بینم تو اینقدر بزرگ شده ای که می توانی بر توالت خودت کنترل پیدا کنی خیلی خوشحالم. سعی کنید پیشرفت کودکتان را در این مسیر به او گوشزد کنید.

همواره موفق و کامروا باشید.

نویسنده : گروه روانشناسی و مشاوره پرسمان