با سلام و عرض ارادت خدمت شما پرسشگر گرامی؛ از حسن اعتماد شما به این مرکز تشکر می کنیم. امیدواریم به فضل الهی راهنمای خوبی در این زمینه برای شما باشیم.

قبل از از هر چیز لازم به ذکر است که کارشناسان تغذیه کودک و مادر، توصیه می کنند در صورتیکه مادر شیر دارد و برای او ضرری ندارد مستحب است دوران شیرخوارگی که دو سال می باشد را تمام نماید. اهمیت تغذیه کودک تا سن دو سالگی از نظر آیات و روایات متعدد نیز واضح است.« والوالدات یرضعن اولادهن حولین کاملین …( بقره/233)؛مادران فرزندان خود را دو سال تمام شیر دهند و…»

بنابراین پایان دوسالگی بهترین زمان برای از شیر گرفتن کودکان است اما نکته مهم نحوه و چگونگی آن است و اگر به شیوه درستی صورت نگیرد، تجربه بسیار تلخی برای کودک رقم می‌خورد. این فرآیند باید به طور تدریجی انجام شود و در یک دوره یک ماه تا 45 روزه، به کودک فرصت دهیم تا بتواند با این موضوع کنار بیاید.البته بعضی از بچه‌ها به راحتی شیر خوردن را ترک می‌کنند اما برخی دیگر در دوره‌ای طولانی و با سختی‌های بسیار، راضی به خوردن غذاهای دیگر می‌شوند.

نکته بسیار مهم این است که رفتن کودک به سمت سینه مادر عمدتا به دلیل رفع نیازهای غذایی و تغذیه‌ای نیست، زیرا وقتی کودک در سن دو سالگی قرار دارد، برای رفع نیازهای غذایی خود از مکمل‌های غذایی استفاده می‌کند و در واقع کشش کودک به سمت مادر در آن سنین اغلب برای رسیدن به آرامش است. کودک بعد از دو سال که نیازهای خود را از طریق سینه مادر رفع کرده و با آن به آرامش رسیده است، یک مرتبه با این مساله روبه‌رو می‌شود که مادر می‌خواهد وی را از شیر بگیرد و در واقع اولین شکست عشقی خود را در این سن تجربه می‌کند، به همین دلیل از شیر گرفتن کودک معمولاً کار ساده‌ای نیست.

*** برخی از اصول روان‌شناختی می‌تواند برای از شیر گرفتن کودک، موثر باشد :

1- از شیر گرفتن بچه، وقت و صبر می‌خواهد؛ او از زمانی که پا به دنیا گذاشته، در آغوش مادر قرار گرفته و شیر او را خورده است. طبیعی است که به راحتی نمی‌تواند از آن دل بکند. پس بهتر است یک بازه زمانی چند هفته‌ای را برای ترک شیر، برای او در نظر بگیرید. در این دوران باید برنامه‌های ویژه‌ای تدارک ببینید، زیرا بچه‌ها معمولاً پرخاشگر می‌شوند. آرامش خود را حفظ و سعی کنید رفتاری آگاهانه در برابر آن‌ها داشته باشید. اگر قرار باشد با اولین گریه و فریاد دوباره به او شیر بدهید، هیچ وقت موفق نخواهید شد. در این مدت به هیچ عنوان در برابر بهانه های کودک از تنبیه استفاده نکنید.

2- پیش از آن که کودک را از شیر بگیرید، او را به غذا خوردن و نوشیدن مایعات با لیوان عادت دهید؛ این موضوع باعث می‌شود که برای ترک خوردن شیر مادر مجبور به تحمل سختی‌های غذا خوردن با قاشق و چنگال نشود. برای او سرویس غذاخوری جداگانه‌ای، با طرح‌های کودکانه و رنگ‌های شاد و تند بخرید. به جای لیوان‌های شیشه‌ای که برای بچه‌ها خطرناک است، می‌توانید از قمقمه‌های رنگی پلاستیکی استفاده کنید. این وسایل حواس بچه‌ها را پرت و به دلیل جذابیت‌هایی که دارد، آن‌ها را به خوردن غذا و نوشیدن مایعات تشویق می‌کند.

3- به تدریج فاصله زمانی شیر دادن‌ها را بیشتر کنید؛ صبح‌ها وقتی کودک از خواب بیدار شد به او شیر دهید و نوبت بعدی را تا جایی که امکان دارد به تأخیر بیندازید. در این حالت خود به خود، تعدادی از دفعات شیردهی حذف می‌شود. البته باید این زمان را با خوراکی‌های مقوی و میوه‌ها پُر کنید. اگر گرسنه بماند حتماً باز هم به سراغ شما می‌آید.

4- در برنامه‌های روزانه‌ او تغییرهایی به وجود آورید؛ اگر در تلاش هستید که تغذیه با شیر مادر را تدریجا حذف کنید، زمینه یاد آوری را در زندگی او کاهش دهید؛ تمرکز او را به بازی ها و سر گرمی های جدید، منتقل کنید. در این روش چون از شیر گرفتن آرام آرام است، مشکلات عصبی، روانی و تغییرات هورمونی مادر که در یکباره از شیر گرفتن اتفاق می افتد بوجود نمی آید و کودک نیز دچار ضربه روانی نمی شود. به این ترتیب کودک کم کم علاقه به شیر خوردن را از دست می دهد و ممکن است خودش یکباره آن را کنار بگذارد؛ بنابراین لازم است او را زمان بیشتری خارج از خانه نگه دارید تا در عادت‌های او تغییر ایجاد شود. کودک را بیشتر به خانه پدر و مادربزرگش یا به پارک ببرید. بچه‌ها در این سنین به راحتی با جایگزین‌ها کنار می‌ آیند؛ پس سعی کنید روش‌ها و کارهای مناسبی را برایش در نظر بگیرید.

5- اگر شاغل هستید و کودکتان عادت کرده است که در زمان و مکان خاصی شیر بخورد، باید حواستان به زمان باشد.

در ساعت‌های شیردهی سعی کنید خود را مشغول نشان دهید در عوض کمی آب میوه یا یک لیوان شیر را برای نوشیدن در اختیار کودک بگذارید. بهتر است برای این کار نوشیدنی مورد علاقه او را انتخاب کنید تا با رغبت آن را بنوشد. اگر بیشتر اوقات در جای خاصی از خانه به او شیر می‌دادید، سعی کنید دکوراسیون خانه را تغییر دهید. با این کار چیزهایی که او را یاد شیر خوردن می‌اندازد از خاطرش می‌رود.

6- مرتب تکرار کنید که او در حال بزرگ شدن است و باید بعضی از عادت‌هایش را ترک کند. در این حالت کمتر ضربه روحی می‌خورد و روابط مادر و فرزند هم دچار مشکل نمی‌شود.

7- در روش‌های سنتی، مادران موادی مانند فلفل را به نوک سینه خود می‌زدند تا کودک از خوردن شیر امتناع کند. بعضی از بچه‌ها چنان به شیر مادر وابسته‌اند که حاضرند تندی و تلخی را به جان بخرند اما دست از شیر خوردن برندارند. برای انجام این کار حتماً با متخصص اطفال مشورت کنید. داروهای گیاهی خواص و عوارضی دارند که ممکن است برای کودک شما مضر باشد.

8- سعی نکنید خود را بیمار و سینه‌تان را زخمی نشان دهید با این کار کودک ناراحت می‌شود و ممکن است از وضعیت پیش‌آمده بترسد و وحشت کند. در این حالت نه تنها مشکلی حل نمی‌شود بلکه موضوع جدیدی به مشکلات خود اضافه کرده‌اید. بچه‌ها در دورانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، وابستگی‌های عاطفی شدیدی پیدا می‌کنند و این رفتار شما به آن‌ها صدمه می‌زند.

9- از تجارب اطرافیان خود در این زمینه استفاده کنید.

10- زمانی را برای قطع شیردهی انتخاب کنید که حوادث تنش زای دیگری برای کودک در شرف وقوع نباشد . برای نمونه قطع کردن شیر قبل از زمان بازگشت مادر به محل کار ، رفتن به مسافرت و یا همزمانی آن با آموزش کنترل ادرار نباشد.

11- بهتر است اطرافیان مادر ، در خلال دوره از شیرگیری کودک پیشرفت های او را در این کار ، هرچند جزیی باشد ، گوشزد کنند و با این عمل ، به اعتماد به نفس مادر کمک کنند.

12- در هنگام از شیر گرفتن کودک و تا مدتها بعد از آن ، بهتر است مادر با لباس کودک را استحمام کند تا کودک دوباره به شیر خوردن تشویق نشود.

13- می‌دانیم که خوردن شیر مادر برای کودک فقط تامین نیاز غذایی او نیست، بلکه در آغوش مادر بودن، تماس بدنی با او و … بسیاری از نیازهای روحی و عاطفی کودک را نیز ارضاء می‌کند. پس باید توجه داشت که با گرفتن شیر مادر، کودک از نظر عاطفی و روحی دچار کمبود نشود. با او بازی کنید، او را در آغوش بگیرید، از او بخواهید در کارهای خانه به شما کمک کند.

14- بهتر است از روش تدریجی و کم کردن وعده ‌های شیر دهی استفاده کنید تا کودک هم به این ترتیب کم‌ کم با این قضیه کنار بیاید و عادت کند. وعده‌ های قبل از خواب و شبانه آخرین وعده‌ هایی هستند که باید حذف شوند. اگر قرار باشد با اولین گریه و فریاد دوباره به او شیر بدهید، هیچ وقت موفق نخواهید شد.

15- بعضی از کودکان عادت دارند که با شیر خوردن به خواب می ‌روند. برای این کودکان حذف وعده قبل از خواب ممکن است به قیمت بر هم زدن خواب آنها تمام شود. بنابر این بهتر است قبل از حذف وعده قبل از خواب، روشهایی برای آرام کردن و خواباندن کودک قبل از خواب را یاد بگیرید. مثلا خواندن کتاب و بغل کردن یک عروسک نرم و خرس پشمالو یا گوش دادن به آهنگی ملایم و لالایی می ‌توانند روشهای خوبی باشند. با این حال ممکن است بعضی از کودکان با این چیزها هم به خواب نروند و لازم شود از تکانهای ملایم روی پا و گهواره برای خواباندن آنها استفاده کنید.بنابراین سعی کنید آرامش خود را حفظ و رفتاری آگاهانه در برابر آن ‌ها داشته باشید.

16- از همسرتان کمک بگیرید؛ از او بخواهید وقت بیشتری را با فرزندتان بگذراند. در دورانی که قصد دارید او را از شیر بگیرید، از پدر خانواده بخواهید به او غذا بدهد یا وقت‌هایی که شیر می‌خواهد، او را در آغوش بگیرد و بیرون از خانه ببرد. پدر می‌تواند شب‌ها فرزندتان را بخواباند و در کنار او باشد زیرا بسیاری از بچه‌ها عادت دارند با مکیدن سینه مادر خود به خواب بروند.

17- ممکن است کودک بعد از مدتی مجددا به سمت سینه مادر گرایش پیدا کرده و احساس نیاز کند این مساله هیچ مشکلی نداشته زیرا کودک به تدریج و با رشد شناختی خود متوجه می‌شود که دیگر این رفتار را تکرار نکند و این ارتباط قطع می‌شود.در چنین مواقعی با روش های مختلف کودک را سرگرم کنید و خیلی زیرکانه سعی کنید توجه او را از کار به سمت دیگری معطوف کنید.

منتظر مکاتبات بعدی شما هستیم.

نویسنده : گروه روانشناسی و مشاوره پرسمان