دکتر سها در فصل معرفی قرآن ذیل عنوان «بی نظمی قرآن »
نقد می کند که: قرآن از لحاظ مفاهیم، موضوعات و نوشتار نظم
ندارد! و چینش مطالبش بر اساس موضوع و بر اساس تاریخ نزول نیست !

پاسخ :

نخست معنای نظم یاد آوری می شود و در ادامه به موارد ادعایی
دکتر سها اشاره می گردد؛

تعریف نظم

نظم معنای روشنی دارد و در مقابل هرج و مرج قرار می
گیرد و در لغت به معناى گردآوردن، پیوست نمودن و مقارنت دادن بین اشیاى گوناگون
است.

[1]
در
اصطلاح، نظم عبارت است از: نوعى پیوند و همکارى بین اجزاى یک مجموعه در راستاى تحقق
هدفى معین، به گونه اى که هر جزئى از اجزاء مکمل دیگرى بوده و فقدان هر جزء موجب مى
شود که مجموعه اثر مطلوب و هدف مورد نظر را فاقد باشد». [2]
 نظم
هر چیز به تناسب فلسفه و اهداف وجودی آن قابل بر رسی و ارزیابی است .
می توان گفت که نظم امری مشکک و ذو مراتب است که مصادیق پرشماری
دارد که در بعضی پیچیده تر، و در برخی ساده تر است .

 

پدیده منظم

پدیده منظم، مجموعه ای است که اجزای آن به نحوی در
کنار هم و در ارتباط با یکدیگر قرار گرفته باشند که در مجموع هدف مشخصی را تعقیب
کند. یا این که نظم، گرد آمدن اجزای متفاوت با کیفیت و کمیت ویژه ای در یک مجموعه
است؛ به طوری که همکاری و هماهنگی آن ها، هدف معینی را تامین کند .

اگر در یک پدیده و موجودی دو عنصر: الف. طراحی و برنامه ریزی ؛
ب. هدف مندی؛ باشد آن دارای نظم و منظّم خواهد بود .

قرآن هم یک مجموعه منظم اما پیچیده است که به هدف کلی هدایت
انسان نازل شده است. اگر کسی با ابزارهای لازم جهت بهره مندی از آن، بدان بنگرد،
طراحی، برنامه ریزی و هدف مندی خاص را در آن می بیند .

 

نوع نظم قرآن و چینش آیات آن

آنچه امروزه به عنوان قرآن وجود دارد، به تواتر و
اجماع مسلمین همان قرآنی است که از طرف خداوند و توسط پیامبر اسلام ـ
صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ به ما رسیده است و هیچ‌گونه تحریفی در آن وجود ندارد؛ اما در
مورد چینش آیات و نوع نظم قرآن، باید گفت: در قرآن دو نوع چینش وجود دارد: یکی از
آنها که امروزه از دسترس ما(عموم) خارج بوده، نظم بر‌اساس نزول آیات و ترتیب نزول
سوره ها است و دیگری نظم براساس قرآن موجود (ترتیب جمع سوره ها) که آن نیز توسط
ائمه معصومین(ع) مورد تأیید قرار گرفته و برای ما اعتبار و حجیت دارد .

۱ . نظم قرآن براساس نزول آیات

قرآن در طول ۲۳
سال بر پیامبر اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در پی حادثه‌های مختلف، نازل شده است.
این وقایع در شرایط عادی و اضطراری، جنگ و صلح ، تأیید بعضی افراد و تکذیب دیگری و
… نازل شده است. از این باب در تفسیر آیات قرآن بخشی با عنوان شأن نزول وجود دارد
که از امتیازات قرآن ـ در میان کتب آسمانی ـ است .

حال قرآنی که با این سیر تاریخی نگارش یافته کمتر در دسترس ما
است اگر چه برخی محققان و مفسران نسخه های با تفاوت هایی تهیه و تدوین کرده اند؛
البته از نظر لفظ و محتوا عین قرآن موجود بوده؛ ولی به لحاظ چینش با قرآن موجود
متفاوت است .

۲ . قرآن براساس نظم موجود

اما درباره قرآنی که امروزه در دسترس عموم وجود دارد، باید
بگوییم که این قرآن براساس ترتیب سوره ها از طولانی تا سوره های کوتاه جمع‌آوری شده
که خود نیز دارای نظم است .

دو
نمونه :

اول . در بعضی سوره ها مشاهده
می‌شود که نظمی مانند کتاب تاریخی در آیات وجود دارد و داستانی ذکر می‌شود و در
لابه‌لای ذکر داستان به بیان عبرت‌ها و نکات می‌پردازد. این سیر به‌ وضوح در داستان
حضرت یوسف و بعضی انبیای دیگر، قابل مشاهده است. این نوع نظم نیازی به توضیح ندارد
و همگان آن را می‌پسندند .

دوم . سیر دیگری نیز در قرآن
وجود دارد؛ در خلال بعضی از مطالب، به گفتار دیگری نیز می‌پردازد. در نگاه اول
احساس می‌شود که این روش با نظم منافات دارد؛ اما با کمی دقت می‌توان دید که این از
بهترین روش‌های نگارش است و طبع انسانی نیز آن را می‌پسندد؛ به‌ گونه‌ای که حتی
امروزه نیز این روش توسط کتاب‌ها و فیلم‌ها مورد استفاده قرار گرفته است و موجبات
خسته شدن مخاطب را از بین می‌برد و مطالب گوناگونی را ذکر می‌کند، بدون اینکه اصل
بحث را از دست بدهد. در فیلم‌های امروزی نیز تلاش می‌شود با پردازش به چندین
داستان، توجه مخاطب را به خود جمع کند و موجبات خسته نشدن مخاطب را به وجود آورد .
این نوع نگارش و پردازش، نظم نوینی است که امروزه نیز مورد
استفاده استنتیجه :

مواردی که دکتر سها در ذیل عنوان بی نظمی قرآن ذکر کرده، به
نظر ما هیچ کدام از آنها مصداق واقعی برای ادعای ایشان نیست. و زیبایی های انواع
نظم جلوه های نطم قرآنی از سوی نویسنده «نقد قرآن» درک نشده است .

 

 

پی نوشت ها:

[1]
. نگا: الزبیدى، تاج العروس، ج 17، صص 689-690، بیروت،
دارالفکر، 1414 ق؛ نیز: ابن عباد، الصاحب، المحیط فى اللغة، ج 10، ص 35-36،
بیروت: عالم الکتب، الطبعة الاولى، 1414 ق

[2]
. سبحانی، جعفر، مدخل مسائل جدید در علم کلام، ص 73
(ترجمه)