سوال: اعضای شورای انقلاب چه کسانی بودند

چگونه انتخاب شدند وظیفه آنها چه بود؟

الف –

چگونگی تشکیل شورای انقلاب:

با اوج گیری نهضت اسلامی در سال 1357 اندیشه طرح «شورای انقلاب» در میان

روحانیون معتمد امام پدید آمد که در سفر شهید مطهری به پاریس، این طرح با امام در

میان گزارده شد.

آیت الله هاشمی رفسنجانی در این باره چنین نوشته است:[1]

«… آقای مطهری در مراجعت از سفر پاریس، دستور رهبر عظیم الشأن انقلاب را مبنی بر

تشکیل شورای انقلاب آوردند. حضرت امام آقایان شهید مطهری، شهید بهشتی و موسوی

اردبیلی و شهید باهنر و اینجانب هاشمی رفسنجانی را به عنوان هسته اول شورای انقلاب

تعیین و اجازه داده بودند که افراد دیگر با اتفاق نظر این پنج نفر اضافه شوند و در

جلسات ابتدایی تصمیم بر این شد که حتی الامکان ترکیب شورا از اعضای روحانی و غیر

روحانی به نسبت مساوی و نزدیک به هم باشد. ترتیب انتخاب اعضای دیگر و تکمیل شورا تا

آنجا که حافظه یاری می کند و با استمداد از حافظه دیگران چنین بود: پیش از پیروزی

انقلاب، آقایان سید محمود طالقانی، سید علی خامنه ای [مقام معظم رهبری]، [محمد رضا]
مهدوی کنی، احمد صدر، حاج سید جوادی، مهندس مهدی بازرگان، دکتر یدالله سحابی، مهندس

مصطفی کتیرایی، سرلشگر ولی الله قرنی، سرتیب علی اصغر مسعودی به اتفاق آرا به عضویت

انتخاب شدند.

پس از پیروزی انقلاب و تشکیل دولت موقت، آقایان بازرگان و سحابی و کتیرایی و حاج

سید جوادی و قرنی به دولت و ارتش منتقل شدند و به جای آنها آقایان دکتر حسن حبیبی،

مهندس عزت الله سحابی، دکتر عباس شیبانی، ابوالحسن بنی صدر و صادق قطب زاده انتخاب

گردیدند و در مرحله بعد پس از شهادت استاد مطهری، آقایان مهندس میر حسین موسوی،

احمد جلالی و دکتر حبیب الله پیمان انتخاب شدند و آقای مسعودی به کار اجرایی

رفت…».

و در رابطه با نقش استاد مطهری چنین می نویسد[2]:

«طبعا چون امام حرف ها را برای ایشان زده بودند، مرجع برای ما ایشان بودند. بیشتر

نص امام را از ایشان بایست می شنیدیم… ایشان بیشتر از ما مسائل فکری برایشان مطرح

بود تا عملی و در گذشته هم این طوری بود. در شورای انقلاب هم این طوری بود. خیلی

مواظب بود که خطوط انحرافی فکری که آن روز در جامعه ما وجود داشت و سر و صدا هم

زیاد داشت. اینها در شورای انقلاب راه پیدا نکنند».

در پیام 22 دی 1357 امام تشکیل شورای انقلاب بدین گونه اعلام شد:[3]«…

به موجب حق شرعی و براساس رأی اعتماد اکثریت قاطع مردم ایران که نسبت به این جانب

ابراز شده است در جهت تحقق اهداف اسلامی ملت، شورایی به نام شورای انقلاب اسلامی

مرکب از افراد با صلاحیت و مسلمان و متعهد و مورد وثوق، موقتا تعیین شده و شروع به

کار خواهند کرد. اعضای این شورا در اولین فرصت مناسب معرفی خواهند شد. این شورا

موظف به انجام امور معین و مشخصی شده است از آن جمله مأموریت دارد تا شرایط تأسیس

دولت انتقالی را مورد بررسی و مطالعه قرار داده و مقدمات اولیه آن را فراهم سازد.

ب –

فعالیت های شورای انقلاب پس از پیروزی:

از اولین روز ورود امام بحث های مهمی از قبیل تشکیل دولت، تشکیل مجلس، ایجاد

مجلس مؤسسان (خبرگان) در این شورا مطرح شد.

در اولین گام، شورا، مهندس بازرگان را به عنوان نخست وزیر دولت موقت پیشنهاد و امام

نیز ایشان را منصوب کردند. بعد از پیروزی انقلاب در 22 بهمن 1357 شورای انقلاب و

دولت موقت تحت لوای رهبری امام و مشروعیت حاصله از حمایت های مردمی، زمام امور را

به دست گرفتند. دومین تصمیم مهم شورای انقلاب، تصویب اساسنامه سپاه پاسداران انقلاب

اسلامی در دوم اردیبهشت 1358، بود. شورای انقلاب، ملی شدن بانک ها، سامان بخشیدن به

دادگاه های انقلاب، برگزاری همه پرسی در رابطه با نظام جمهوری اسلامی، بررسی پیش

نویس قانون اساسی و انتشار آن در جراید، تصویب قانون شوراهای محلی، تصویب ملی شدن

صنایع بزرگ، تصویب آیین نامه مجلس خبرگان و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و

انتخابات مجلس شورای اسلامی و … را انجام داد.

آیت الله طالقانی، چهره محبوب مردمی و دومین رئیس شورای انقلاب در 19 شهریور همان

سال درگذشت.[4]

به دنبال تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در 13 آبان 1358 دولت بازرگان فردای آن روز

استعفای خود را تسلیم امام کرد. شورای انقلاب بیانیه مهمی خطاب به ملت صادر کرد و

یادآور شد که مصمم است در فرصت محدودی، برگزاری همه پرسی درباره قانون اساسی،

انتخابات مجلس شورای ملی و ریاست جمهوری و… را به انجام برساند. متعاقب این

بیانیه اعلام شد که شورا ترکیب تازه ای خواهد داشت و با ادغام دولت در شورا اعضای

جدید شورا انتخاب شدند و در اداره مملکت بدین ترتیب تقسیم کار شد.

«خامنه ای ؛ دفاع و پاسداران – هاشمی رفسنجانی؛ وزارت کشور – باهنر؛ آموزش و پرورش

– مهدوی کنی؛ کمیته و دادگستری – بهشتی؛ جهاد سازندگی – بنی صدر؛ وزارت امور خارجه

– معین فر؛ نفت – حبیبی؛ آموزش عالی – عزت الله سحابی؛ برنامه و بودجه – میناچی؛

ارشاد ملی – قدوسی؛ دادگاه انقلاب»

این افراد فعالیت های خود را آغاز نموده و در مدت کوتاهی نسبتا موفق شدند بر خلأ

سیاسی موجود فایق آیند.

همه پرسی قانون اساسی در 12 آذر 1358 و متعاقب آن انتخابات ریاست جمهوری در بهمن

1358 برگزار شد و مجلس شورای اسلامی در 7 خرداد 1359 افتتاح گردید.

ج –

پایان کار شورای انقلاب :

با شروع کار مجلس و شورای نگهبان و دیگر نهادها، مسئولیت و ضرورت وجودی شورای

انقلاب به پایان رسید. لذا در 12 تیر 1359 آیت الله بهشتی اعلام کرد: «مسئولیت

شورای انقلاب دو هفته دیگر پایان می یابد». سپس آخرین جلسه شورا در 26 تیر 1359

برگزار شد. دکتر حسن حبیبی سخنگوی شورای انقلاب، در آخرین مصاحبه خود گفت: «امروز

با رسمیت یافتن مجلس شورای اسلامی و کامل شدن اعضای شورای نگهبان قانون اساسی، کار

شورای انقلاب که تاکنون وظیفه قانونگذاری را بر عهده داشت نیز به پایان رسید».

آخرین اعضای شورا عبارت بودند از آیت الله بهشتی، آیت الله خامنه ای، آیت الله

موسوی اردبیلی، دکتر محمد جواد باهنر، آیت الله هاشمی رفسنجانی، دکتر حسن حبیبی،

دکتر عباس شیبانی، مهندس مهدی بازرگان، مهندس عزت الله سحابی، صادق قطب زاده، مهندس

علی اکبر معین فر و ابوالحسن بنی صدر.

(مأخذ: کتاب روزها و رویدادها، مرکز فرهنگی تربیتی نور ولایت،

1379، صص 505 – 502)