اما آیات: در روز قیامت مردم از قبرها پراکنده بیرون می‌آیند تا اعمال‌شان به آن‌ها نشان داده شود. پس هر کس به قدر ذره‌ای کار نیک کرده باشد آن‌را خواهد دید و هر کس به اندازه ذره‌ای کار زشت کرده باشد آن‌را خواهد دید. (زلزال/6 ـ 8) طبق بیان مفسر کبیر قرآن کریم، علامه طباطبایی قدس‌سره، این آیات می‌فهماند از کلیت ارائه اعمال هیچ عملی نه خیر نه شر، نه کوچک نه بزرگ حتی به سنگینی ذره استثنا نمی‌شود، سپس انسان تمام اعمال خود را خواهد دید چه خیر چه شر. (طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان،(ترجمه موسوی همدانی)، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی، چاپ پنجم/20/790)

از آن طرف، شفاعت آن است که «رحمت الهی و مغفرت او از طریق اولیا و بندگان برگزیده الهی به بندگانش برسد». (سبحانی، جعفر، محاضرات فی‌الهیات، تلخیص علی ربانی، مؤسسه نشر اسلامی/646، و طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان/1/227) آیا بین اصل شفاعت و آیات فوق تنافی و تضاد است؟ در ظاهر بله، چون شفاعت سبب می‌شود که گناهان شخص بخشیده شود یا به درجات او افزوده شود. و این کار با وساطت اولیا الهی انجام می‌شود نه عمل خود شخص؛ اما آیات می‌گوید انسان تمام کارهای خود را خواهد دید با این‌که شفاعت سبب می‌شود انسان برخی کارهای مربوط به خود را نبیند یا درجاتی ببیند که محصول عمل او نبوده است.

اما این تنافی ظاهری است و با وجوهی که ذکر می‌شود قابل رفع است:

1- شفاعت تحت شرایط خاص انجام می‌شود، یکی از شرایط اساسی آن داشتن ایمان است. ایمان شرط لازم است نه شرط کافی، شرط دیگر آن این است که برخی از گناهان خاص را انجام نداده باشد، (ر.ک: همان/2۵3) مثل این‌که نماز را سبک نشمارد یا غش و حیله نکند، و معنای این شرایط آن است که باید شخصی که مورد شفاعت قرار می‌گیرد قابلیت داشته باشد و این قابلیت نیز توسط او در دنیا به‌دست آمده است.

2- پس شفاعت ثمره کارهای خیری است، که در دنیا انجام داده است (ر.ک: همان/2۵8) پس «هر کس به اندازه ذره‌ای کار خیر انجام دهد آن‌را خواهد دید» (زلزال/7) شامل حال او می‌شود، نه‌تنها شفاعت مخالف این آیه نیست بلکه مطابق مفهوم آیه است. سپس این‌که انسان نتیجه برخی اعمال زشت خود را نمی‌بیند و عذاب نمی‌شود یا بیش‌از اعمال خوب خود می‌بیند، به‌خاطر شفاعت است که آن شفاعت به‌خاطر اعمال خوب او در دنیا است. و او اینک ثمره اعمال خوب خود را ـ که شفاعت و ندیدن عذاب اعمال زشت خود باشد یا دیدن درجات بالاتر باشد ـ می‌بیند.

طبق بیان آیةالله‌العظمی مکارم شیرازی آیات فوق یک قاعده و قانون کلی را بیان می‌کند و هر قانون کلی استثنا می‌خورد و این قانون نیز به آیات عفو و توبه و به آیات شفاعت استثنا خورده است. (ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیة/27/230)

این آیات می‌گوید انسان هر عمل نیک و بد خود را خواهد دید، اما اصل شفاعت آن‌را استثنا می‌زند و می‌گوید: انسان هر عمل نیک و بد را خواهد دید مگر آن‌که شفاعت شامل حال او شود در این صورت اعمال زشت خود را نخواهد دید یا درجاتی بیش از اعمال خوب خواهد دید.

اما آیا این اصل وارداتی از مسیحیت است؟ اگر منظور این باشد که در اسلام چنین اصلی نیست، و شفاعتی که مطرح است از دین مسیحیت گرفته شده و اسلام چنین چیزی را به رسمیت نمی‌شناسد، نه چنین نیست بلکه در آیات قرآن شفاعت مطرح و تأیید شده است.

اگر منظور از سؤال این باشد که این اصل ولو در اسلام نیز آمده است، ولی اولین بار در مسیحیت مطرح شده است، این هم صحیح نیست، چون قبل از مسیحیت به گواهی آیات قرآن در عصر حضرت موسی علیه‌السلام نیز مطرح بوده است. «ای بنی اسرائیل نعمتی را که به شما داده‌ام یاد کنید و این‌که شما را بر عالمیان برتری داده‌ام (بقره/40) و بپرهیزید از روزی که در آن کس به جای دیگری مجازات نمی‌بیند و هیچ شفاعتی از کسی پذیرفته نمی‌شود و عوض هم قبول نمی‌شود و کسی نیز یاری نمی‌شود» (بقره/48) البته در این‌جا که می‌گوید از کسی هیچ شفاعتی پذیرفته نمی‌شود، مراد شفاعت بدون اذن و اجازه الهی است.

معرفی منبع جهت مطالعه بیشتر:

ـ ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیة، چ 31، 1378، ص 220 تا 246.