پاسخ: در یک نگاه اجمالی باید گفت: مهدویت در بین فرق شیعه هیچ منکری نداشته و فرق تشیع با اختلاف در سطح فهم برداشت خود همگی معتقد به این آموزه هستند.نفوذ اندیشۀ مهدویت در فرق شیعی، بسیار پررنگ است. برای مثال فرقۀ کیسانیه، که بنابر قول مشهور پیروان مختار ثقفی هستند، از نخستین فرق اسلامی است که مهدویت را به ویژه با لفظ «مهدی» مطرح نمودند و اهمیت بسیاری برای آن قائل شدند. در دیگر فرق مهم تشیع خصوصاً زیدیه، اسماعیلیه و امامیه نیز اندیشۀ مهدویت اصلی محوری و بسیار تأثیرگذار بوده است.

1. کیسانیه: آنان به امامت محمد حنفیه (فرزند امیر مؤمنان علی علیه السلام) اعتقاد دارند. برخی از آنها، مرگ او را انکار کرده، گفتند: وی نمرده و نمی میرد و زنده است. اما غایب شده در کوه رضوی پنهان است تا روزی که به او امر شود و ظهور کند. [1] کیسانیه و گروه های مرتبط با آن گرایش انقلابی و تمایل به سوی نوعی آرمان گرایی افراطی داشتند که در اصل مهدی پنهان شده و متضمن انتقام جویی و خواسته های سیاسی بود. [2] به اعتقاد کیسانیه محمد بن حنفیه روزی باز می گردد تا بر جهان حکومت کند. اعتقادات مشابهی نیز در خصوص پسر محمد بن حنفیه به نام ابو هاشم، عبد اللَّه بن معاویه، محمد ابن عبد اللَّه نفس زکیه و…وجود دارد [3] .

2. واقفیه: فرقه ای از شیعه هستند که امام موسی بن جعفرعلیهما السلام را آخرین امام می دانند و می گویند: او زنده است و همو مهدی منتظر می باشد. به نظر بیشتر آنان، او وفات نیافته و در جایی زنده و پنهان است. آنها به گفته های منسوب به امام علیه السلام استناد می کردند مبنی بر اینکه او مهدی قائم نامیده شده؛ زیرا پس از وفات بر می خیزد (یقوم). [4] .

3. اسماعیلیه: این فرقه پس از امام ششم صادق علیه السلام، به امامت فرزند بزرگ او اسماعیل (یا فرزند وی محمد)، معتقد شدند. پس از شهادت امام صادق علیه السلام گروهی مرگ اسماعیل را در زمان آن حضرت انکار کردند و او را امام غایب و قائم دانستند. [5] .

4. باقریه: اینان، امام باقرعلیه السلام را مهدی منتظر می دانستند ومعتقد به رجعت او بودند. [6] .

5. موسویه: آنان طرفدار امامت موسی بن جعفرعلیهما السلام و منتظر رجعت او بودند. عده ای از آنان می گفتند: امام کاظم علیه السلام نمرده است تا اینکه شرق و غرب عالم از آنِ او شود و جهان را پر از عدل و داد کند. او مهدی قائم است…عده ای نیز می گویند او مرده است؛ ولی بار دیگر بر می خیزد و رجعت می کند (به مانند عیسی) و پس از قیام، جهان را پر از عدل و داد می کند. [7] .

6. ناووسیه: آنان به حیات امام صادق علیه السلام اعتقاد داشته و منتظر ظهور آن حضرت بودند. می گویند: او همان قائم مهدی است. در آخر الزمان آشکار می شود و بر مردمان فرمان روایی می کند [8] .

7. مغیریه (محمدیه): آنان پیروان نفس زکیه (محمد بن عبد اللَّه بن حسن بن حسن ابن علی بن ابی طالب) بودند. به نظر ایشان، او کشته نشده و در کوه هاجر (در نجد) پنهان است و تا فرمان خدا به او نرسد، از آنجا بیرون نمی آید. مغیرة بن سعید عجلی، می گوید: محمد بن عبد اللَّه، مهدی آینده است؛ زیرا وی هم نام رسول خدا و پدرش نیز هم نام پدر پیامبرصلی الله علیه وآله است [9] .

8. جارودیه: به نظر آنان امامت از امام سجادعلیه السلام، به زید بن علی و پس از او، به محمد بن عبداللَّه…رسیده است. او کشته نشده و حیّ و باقی است و بعداً خروج کرده و عالم را به عدل آراسته خواهد نمود [10] .

[1] محمد بن عبدالکریم شهرستانی، الملل و النحل، (قاهره: مصطفی البابی الحلبی، 1381)، ج 1، ص 149.

[2] میرچا الیادة، دائرة المعارف دین، فصلنامه انتظار، ش 8 و 9، ص 218.

[3] مهدویت از دیدگاه دین پژوهان و اسلام شناسان غربی، ترجمه دائرة المعارف اسلام (چاپ کمبریج)، فصلنامه انتظار، ش 10، ص 139.

[4] همان، ص 140؛ محمد جواد مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، (مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، 1375)، ص 455.

[5] ابو محمد حسن بن موسی نوبختی، فرق الشیعه، (قم: دار الذخائر للمطبوعات)، ص 69؛ ابو منصور عبد القاهر بغدادی، الفرق بین الفرق، (تهران: اشراقی)، ص 34.

[6] محمد جواد مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ص 96.

[7] همان، ص 430؛ ابو محمد نوبختی، فرق الشیعه، ص 85 – 79.

[8] ابو منصور بغدادی، الفرق بین الفرق، ص 33؛ محمد جواد مشکور، فرهنگ اسلامی، ص 436.

[9] محمد جواد مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ص 393؛ محمد بن عبد الکریم شهرستانی، الملل و النحل، ج 1، ص 194.

[10] محمد بن عبد الکریم شهرستانی، الملل و النحل، ج 1، ص 207.